Morgunblaðið - 12.09.1997, Blaðsíða 20

20 FÖSTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1997
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Eínkennileg barátta og
miklar sviptingar
Norskir stjómmálamenn segjast vart hafa
upplifað aðra eins kosningabaráttu og nú.
Enn gætir áhrifa þjóðaratkvæðisins um
ESB-aðild, þótt hún sé ekki á dagskrá og
miklar breytingar hafa orðið á fylgi flokka
frá síðustu kosningum. Urður Gunnars-
dóttir brá sér á fundi með leiðtogum stjóm-
málaflokkanna.
flokkanna
37, S%
Framfaraflokkur
Hægriflokkur,.
(ristilegi þj. flokkur I
'r/\
Sósfáiíjst instriflokkur '
'I7,ð%
14,8%
11,0%
c'r EMj Miðflokkur j |'
álslyndir (Venstre) V i___l S,ð%
Verkamannafl.
ð,ð% Framfarafl.
Hægri fl.
ð,ð% Kristilegi þj. fl.
Sósíalíski vinstrifl.
Miðflokkur
Frjálslyndir
Thorbjorn Jagland,
V erkamannaflokki.
JanPetersen,
Hægriflokki.
Carl I. Hagen,
Framfaraflokki.
Anne Enger La-
hnstein, Miðflokki.
Krenz lát-
inn laus
DÓMSTÓLL í Þýskalandi úr-
skurðaði í gær að Egon Krenz,
fyrrum leiðtogi Austur-Þýska-
lands, skyldi látinn laus úr
gæsluvarðhaldi. Krenz tók við
af Erich Honecker sem leiðtogi
Austur-Þýskalands haustið
1989 og var sex vikur við
stjórnvölinn áður en Berlín-
armúrinn féll. Hann var í síð-
asta mánuði dæmdur fyrir að
bera ábyrgð á dauða fólks, sem
var skotið við flóttatilraunir
vestur yfir landamæri alþýðu-
lýðveldisins, og var þegar
fangelsaður þótt dómurinn
hefði enn ekki lagalegt gildi.
Eftir að lögmenn hans bentu
á að Krenz hefði alltaf mætt
til réttarins og því væri engin
ástæða til að ætla að hann
reyndi að flýja iand eða fara
í felur var tilskipun um gæslu-
varðhald afturkölluð.
IRA lofar
engu
TALSMAÐUR írska lýðveldis-
hersins, IRA, sagði í blaðavið-
tali í Dublin í gær að samtök-
in hefðu ekki í hyggju að af-
henda vopn sín fyrr en varan-
leg lausn hefði fundist á mál-
efnum Norður-írlands. Hann
dró einnig mjög úr tengslum
hryðjuverkasamtakanna við
stjórnmálaarm þeirra, Sinn
Fein, sem í vikunni skrifaði
undir yfírlýsingu gegn ofbeldi.
Yfirlýsingar hans drógu mjög
úr bjartsýni manna um árang-
ur af friðarviðræðum, um
málefni Norður-írlands, sem
hefjast eiga á mánudag.
N-Kórea með
í viðræðum
STJÓRNVÖLD í Norður-
Kóreu staðfestu í gær að þau
myndu taka þátt í viðræðum
til undirbúnings friðarviðræð-
um á Kóreuskaga. Viðræðun-
um, með þátttöku Suður- og
Norður-Kóreu, Kína og
Bandaríkjanna, er ætlað að
komast að friðarsamkomulagi
sem mun leysa af hólmi óform-
legt vopnahlé frá árinu 1953.
N-kóreskur embættismaður
sagði í Japan í gær að hindrun-
um vegna viðhorfs Bandaríkj-
anna hefði verið rutt úr vegi
en viðræðurnar sigldu í strand
eftir að Bandaríkin veittu
tveimur n-kóreskum stjórnar-
erindrekum pólitískt hæli.
Mistök í
Hondúras
HELDUR óheppilega vildi til
er Lee Teng-hui, forseti Tæ-
vans, kom í opinbera heimsókn
til Hondúras á miðvikudag. í
stað þess að heilsíðuauglýsing-
ar, sem birtar voru í dagblöð-
um honum til heiðurs, sýndu
fána Tævans sýndu þær fána
Kínverska alþýðulýðveldisins,
sem er svarinn óvinur stjómar
Teng-hui. Þá var mynd af að-
stoðarkonu hans sögð vera af
eiginkonunni. Teng-hui er á
ferð um fjögur ríki í rómönsku
Ameríku, og miðar ferðin að
því að styrkja stöðu stjórnar
hans á alþjóðavettvangi.
Hondúras er eitt 30 ríkja sem
viðurkenna stjómina í Taipei
og hafa stjómvöld þar beðist
velvirðingar á mistökunum.
ÞEIR kvarta um þreytu og hæsi
þessa dagana, stjórnmálamennirnir
í Noregi. En þeir tala sig heita um
málefnin, hvom annan og ekki síst
mögulegt stjómarsamstarf eftir
kosningar. Þar virðist hver höndin
uppi á móti annarri en rétt eins og
venjan er til, munu menn slá af kröf-
unum þegar á hólminn er komið.
Kosningabaráttan hefur verið ein-
kennileg segja þeir, áhrifa klofnings-
ins sem varð í þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni um Evrópusambandið gæti enn.
Kjósendur séu ruglaðir, frambjóð-
endurnir raunar einnig, sviptingarn-
ar geysimiklar og daglegar skoðan-
akannanir stýri miklu. Stefnumálin
eru á sínum stað og hefðbundin en
allt annað virðist viðsnúið. Forystu-
menn flokkanna áttu fundi með
blaðamönnum í Ósló í vikunni þar
sem þeir kynntu málefni sín og svör-
uðu spurningum.
Allt bendir til þess að Kristilegi
þjóðarflokkurinn muni vinna stórsig-
ur í kosningunum á mánudag, tvö-
falda fylgi sitt og fá um 14%. Kjell
Magne Bondevik, fyrrverandi leiðtogi
hans, var valinn til að vera forsætis-
ráðherraefni miðflokkanna; Kristi-
legra, Miðflokks og Venstre, sem er
dæmigerður fijálslyndur flokkur.
Bondevik eftirlét Valgerd Svarstad-
Haugland formennskuna í flokknum
fyrir tveimur árum, en vegna reynslu
hans, sem ráðherra og þingmanns,
var honum falið að vera sameiningar-
tákn miðjuflokkanna.
Kristilegir vongóðir
Svarstad-Haugland er að vonum
ánægð með árangurinn og segist
gera sér miklar vonir um stjórn mið-
flokkanna, sem hún vonast til að
muni njóta stuðnings m.a. Framfara-
flokksins. Hún kveðst hins vegar
ekki reiðubúin til stjórnarsamstarfs
við flokkinn, til þess greini of margt
þá að. Flokkamir tveir eiga þó ýmis-
legt sameiginlegt, segir Svarstad-
Haugland, báðir leggja áherslu á
málefni aldraðra og fjölskyldunnar.
Kristilegi þjóðarflokkurinn er hins
vegar afar andvígur stefnu Fram-
faraflokksins í málefnum innflytj-
enda, vill ijölga þeim og auka út-
gjöld til þróunaraðstoðar. Til þess að
mæta þessum auknu útgjöldum legg-
ur Kristilegi þjóðarflokkurinn til að
tekinn verði upp hátekjuskattur og
gengið verði á olíuauðinn. „Um ára-
mótin voru um 50 miiljarðar nkr. í
olíusjóðum en nú hafa um 20 milljarð-
ar, um 200 milljarðar ísl. kr., bæst
í hann vegna hærra olíuverðs og
hærra gengis dollars. Aukin útgjöld
til velferðarmála eru í takt við þá
stefnu okkar að leggja áherslu á
kristileg gildi, svo sem að sýna ná-
ungakærleik. Það þýðir hins vegar
ekki að biblían sé stefnuskrá okkar.“
Kristilegi þjóðarflokkurinn hefur
áhuga á samvinnu við Hægriflokk-
inn, segir Svarstad-Haugland, en
þar sem hægrimenn og Miðflokkur-
inn aftaka samstarf, hafa kristilegir
tekið Miðflokkinn fram yfír.
Gerði Venstre mistök með því
að ræða miðjuflokkastjórn?
Hinn frjálslyndi Venstre er elsti
flokkurinn í norskum stjórnmálum
en fjarri því að vera sá stærsti því
í síðustu kosningum náði hann að-
eins einum manni inn á þing. Nú
er flokknum spáð fjórum þingsætum
og þakkar einn af forystumönnum
flokksins, Teije Johansen það Lars
Sponheim, formanni flokksins. Bar-
áttumál Venstre eru m.a. að einfalda
skattkerfið, koma á 30% flötum
skatti, fjölga „grænum“ sköttum til
að styrkja velferðarkerfið, auka að-
stoð við smáiðnað og lítil fyrirtæki,
rýmka flóttamannalöggjöfína, hætta
niðurgreiðslu á orku til iðnfyrir-
tækja, koma í veg fyrir fyrirhugað
gasorkuver, selja hlut ríkisins í bönk-
um og auka útgjöld til menningar-
mála. „Og svo koma yfirþyrmandi
valdi Verkamannaflokksins frá en
hann hefur notað það til að tryggja
stöðu sína en ekki í þágu þjóðarinn-
ar. Löng seta eins og sama flokks
við stjórnartaumana er hættuleg lýð-
ræðinu. Við viljum opna allt upp á
gátt í stjórnkerfinu," segir Johansen.
Hann kann ekki skýringu á því hvers
vegna dregið hefur úr fylgi við Vens-
tre eftir að flokknum skaut upp með
miklum hraða í upphafi kosninga-
baráttunnar. „Sumir kjósendur hafa
sagt það hafa verið mistök að hella
sér út í umræður um mögulegt
stjórnarsamstarf fyrir kosningar,
sérstaklega með Miðflokknum. Ég
sé hins vegar ekki eftir því, þetta
var það eina sem við gátum gert í
stöðunni. Við stöndum við ákvörðun
okkar og segjum við kjósendur að
vilji þeir að Bondevik verði forsætis-
ráðherra, eigi þeir að kjósa okkur
til að tryggja okkur sæti á þingi,
annars er miðflokkastjórn ekki
möguleg.“
Formaður Miðflokksins
i fallhættu
Fylgið hefur hrunið af Miðflokkn-
um, tæplega viku fyrir kosningar
bentu kannanir til þess að hann
hefði tapað tveimur þriðju hiutum
fylgisins sem hann hlaut í síðustu
kosningum og var fyrst og fremst
þakkað andstöðunni við Evrópusam-
bandsaðild. Nú tala menn ekki leng-
ur um ESB og kjósendurnir hafa
flúið Miðflokkinn, sem hlaut 16%
stuðning í síðustu kosningum en
nýtur nú tæplega 6% fylgis. Fylgis-
hrunið er raunar svo mikið að óvíst
er að formaður flokksins, Anne Ing-
er Lahnstein, hljóti kosningu.
Lahnstein kann ekki skýringu á
slöku gengi flokksins, aðra en þá
að baráttumál hans nái ekki til fólks
nú og að tilraunir Verkamanna-
flokksins og hægrimanna til að fara
aftur yfir í kerfí tveggja stóru blokk-
anna til vinstri og hægri í norskum
stjórnmálum, hafí að einhveiju leyti
tekist.
Lahnstein segir að þrátt fyrir allt
ríkidæmið í Noregi aukist munurinn
á ríkum og fátækum og það verði
að koma í veg fyrir. Miðflokkurinn
vilji vinna gegn miðstýringu og við-
halda byggð og þjónustu á lands-
byggðinni. „Þá er of mikil gróða-
hyggja í stjórnmálum. Við teljum
að það verði að gæta hófs þegar
verið er að dæla olíu upp úr sjónum
og leggjum til að dregið verði úr
olíuframleiðslu um 10%. Það er
nauðsynlegt umhverfisins vegna og
framtíðarinnar vegna. Oiíuauðnum
á ekki að vetja í fjárfestingar í út-
löndum eins og stjórn Verkamanna-
flokksins hefur gert, heldur nota í
þágu aldraðra, sjúkra og til upp-
byggingar á landsbyggðinni."
Lahnstein segir kosningabarátt-
una nú vera „baráttu strákanna“,
konurnar sem hafi verið svo áber-
andi í kosningunum fyrir fjórum
árum, hafi farið sjálfviljugar eða
verið ýtt út af sjónarsviðinu. Kennir
hún fjölmiðlum og Jagland um það
síðarnefnda, segir báða hafa horft
fram hjá konum í leiðtogaembættum
og beint sjónum þess í stað að körl-
unum.
Kosningabaráttan snýst ekki hvað
síst um hvað tekur við eftir kosning-
ar og Lahnstein segir einhug hafa
verið í Miðflokknum um að ráðast
bæði gegn hægri og vinstriflokkum
og láta reyna á samstarf miðjuflokk-
anna. Hún útilokar hins vegar ekki
að flokkur sinn muni styðja Verka-
mannaflokkinn.
Vinstrimenn tala
fyrir daufum eyrum
Auk Miðflokksins hefur Sósíalíski
vinstriflokkurinn stutt stjórn Verka-
mannaflokksins. Og eins og Mið-
flokkurinn, horfa vinstrimenn fram
á mikið fylgistap, tæplega 50%. Erik
Solheim, sem lét af formannsemb-
ætti fyrir skömmu, telur skýringuna
þá að eitt aðalbaráttumál flokksins,
umhverfismál, hafi ekki átt upp á
pallborðið hjá kjósendum að þessu
sinni. Baráttumálin eru að öðru leyti
jafnari skipting auðsins og aukin
áhersla á málefni ungs fólks, um-
bætur í skólakerfí og húsnæðismál-
um.
Solheim segir að ekki hafi verið
grundvöllur fyrir áframhaldandi
samstarfi nei-flokkanna svokölluðu
eftir þjóðaratkvæðagreiðsluna um
ESB-aðild, þeir eigi ýmislegt sam-
eiginlegt en þó ekki stefnuna í efna-
hagsmálum. Venstre eigi í rauninni
flest stefnumál sín sameiginleg með
hægrimönnum og Miðflokkurinn
hafí ekki komið fram með nein ný
mál frá þjóðaratkvæðinu.
Solheim á ekki von á öðru en að
Verkamannaflokkurinn haldi áfram
í stjóm. Hann útilokar ekki að miðju-
flokkarnir komist að um skamma
hríð en segir núverandi stjórn þá
einu sem muni halda velli. Sósíalíski
vinstriflokkurinn muni því áfram
styðja stjórn Jaglands og reyna að
hafa eins mikil áhrif á hana og kost-
ur sé. Sjálfur segist Solheim vilja
vera í samsteypustjórn með Verka-
mannaflokknum en ekki sé vilji fyrir
því innan hans flokks eða stjórnar-
flokksins.
Verkamannaflokkurinn hefur ver-
ið við völd í ellefu ár, að einu ári