Morgunblaðið - 12.09.1997, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1997 39 -
KATRÍN
GÍSLADÓTTIR
+ Katrín Gísla-
dóttir fæddist á
Heiðarbæ í Þing-
vallasveit 2. apríl
1903. Hún lést í
Reykjavík 5. sept-
ember síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru: Guðríður Jó-
hannsdóttir frá
Nesjavöllum í
Grafningi og Gísli
Guðmundsson frá
Saurbæ í Ölfusi.
Guðríður fæddist
árið 1876 og lést
1949. Gísli fæddist
árið 1854 og lést 1920. Systkini
Katrínar: 1) Þorleifur, f. 1905,
látinn. 2) Þorsteinn, f. 1908,
látinn. 3) Jóhann
Grímur, f. 1913, lát-
inn. 4) Þorgerður,
f. 1914 til heimilis
að Droplaugarstöð-
um í Reykjavík.
Auk þess átti Katr-
ín 2 systkini sem
dóu í barnæsku.
Katrín var lærð
hjúkrunarkona.
Lengst af sínum
starfsferli vann hún
sem yfirhjúkrun-
arkona á skurð-
deild Landspít-
alans.
Útför hennar fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 15.
Hún Katrín föðursystir mín var
um margt einstök manneskja. Þeir
eðlisþættir sem einkenndu hana
fyrst og fremst voru: Hreinskilni,
gjafmildi og lífskraftur. Hreinskilni
Kötu frænku gat á stundum komið
við kaunin.
Hún var ekki að skafa af hlutun-
um, notaði oft kröftug lýsingarorð
þegar hún vildi koma sjónarmiðum
sínum á framfæri og ég minnist
þess sem krakki að ýmsir stjórn-
málamenn og þá sérstaklega þeir
sem voru að skara eld að eigin
köku áttu í huga Kötu hreinlega
ekki tilverurétt. Mér eru þessar
fyrstu kennslustundir um hegðan
stjórnmálamanna og gróðapunga
og hvernig skuli með þá farið
greyptar í minnið.
Heimili Kötu var okkur systkin-
unum alltaf opið og varla leið sú
fríhelgi hjá Kötu að ekki væri eitt-
hvert okkar í heimsókn hjá henni á
þeim árum sem við vorum að vaxa
úr grasi. Það var einstaklega nota-
legt að vera heima hjá Kötu, þar
var ekki allt vaðandi í leikföngum
en þar voru ýmsar góðar bækur,
dönskublöðin, og svo Kata sjálf að
fræða okkur um allt milli himins
og jarðar, enda lífsreynd og marg-
sigld.
Hún lagði okkur líka lífsreglur
um framkomu og hegðun, þrifnað
og mataræði og það sem Kata sagði
var mun meira „respekterað“ en
það sem predikað var í föðurhúsum.
Það var alltaf einhver ljúfur og
menningarlegur blær yfir heimili
Kötu.
Þú átt aðeins það sem þú gefur
öðrum. Þetta spakmæli var samofíð
lífi Katrínar, hún var sígefandi,
jafnt veraldlega muni sem hluta af
sjálfri sér. Sjálf eignaðist Kata ekki
böm en þau eru ekki fá börnin sem
hafa litið á hana sem mömmu eða
ömmu. Mér er minnisstætt þegar
Kata heimsótti okkur hjónin til
Vestmannaeyja að sonur okkar, þá
ungur að árum, sagði við Kötu: „Eg
á eina alvöruömmu en ég kalla þig
bara ömmu Kötu frænku," og voru
þau nöfn notuð innan fjölskyldunn-
ar upp frá því af þeim sem yngri
voru.
Vingarður Kötu var óvenju stór.
Mér er í fersku minni að á jólaföstu
ár hvert var Kata í óða önn að senda
gjafir til útlanda ýmsu fólki, böm-
um jafnt sem fullorðnum, sem höfðu
orðið vinir hennar á lífsleiðinni. Hún
gleymdi engum og við hér á Fróni
gleymdumst ekki heldur.
Það var ávallt stór stund í lífi
okkar systkinanna í Eskihlíðinni
þegar Kata birtist fjallhress þegar
þrír tímar voru liðnir frá því að
heilagt varð á aðfangadag og allir
jólapakkar afhjúpaðir nema sá síð-
asti en ekki sá sísti, pakkinn frá
Kötu frænku, hann klikkaði aldrei,
hvort heldur var mjúkur eða harður.
Kata var ekki ýkja rík að efnis-
legum gæðum framan af ævi og
festi ekki kaup á íbúð til eigin nota
fyrr en hún var komin á sjöunda
áratug ævi sinnar, þá á Blómvalla-
götu 13 í Reykjavík, og þar bjó hún
allt til í nóvember á síðasta ári að
hún sökum skertrar orku flutti yfir
götuna á Elliheimilið Grund, þar
sem hún naut umönnunar þess
ágæta fólks sem þar hjúkrar öldruð-
um.
En hún var rík af öðrum gæðum.
Hún naut góðrar heilsu og eignað-
ist virðingu og velvild samferða-
manna sinna, ættingja og vina
vegna þess að hún mat meira að
gefa en þiggja.
Kata lagði mikla rækt við fjöl-
skyldu sína, ekki aðeins þá nánustu
heldur lengra upp og niður eftir
ættartrénu. Hún „stúderaði" líka
einkenni þeirra ætta sem að okkur
stóðu, hún sagði mér frá göllum
og kostum þess fólks sem var for-
feður okkar, hvað varðaði líkamlegt
atgervi, líkamsbyggingu, andlegar
veilur og mannkosti. Ein ættin var
fremur þunglynd, önnur glaðvær.
Þetta sá hún gjörla í sínu fólki og
opnaði augu mín fyrir þessum hlut-
um. Það var góður skóli þær stund-
ir sem hlustað var á Kötu.
í upphafi gat ég lífskraftsins sem
einkenndi Kötu. Þessi kraftur lýsti
sér m.a. í því að hún fór flestra
sinna ferða fótgangandi langt fram
eftir níunda áratug ævi sinnar. Hún
gekk til starfa löngu eftir að lög-
boðnum starfslokaaldri var náð.
Hún hætti ekki að ferðast jafn utan-
lands sem innan þótt komin væri á
efri ár. Hún hélt upp á 80 ára af-
mælið í Vínarborg og ég minnist
hennar í útilegu í Þórsmörk þegar
hún var 83 ára. Ferðalög uxu henni
aldrei í augum.
Hún var snögg til verka, hafði
gaman af dansi og tónlist og aldrei
heyrði ég hana kvarta en hún gat
sett út á hluti og gerði það ósvikið
ef með þurfti. Hún naut þess að
lifa og að gera lífíð lifandi.
Katrín Gísladóttir hjúkrunarkona
kvaddi þennan heim kl. 13 föstu-
daginn 5. september sl. Nokkrum
dögum áður hafði hún litið augum
ársgamlan frænda sinn sem er að
hálfu Japani og var kominn yfir
hálfan hnötinn með foreldrum sín-
um. Kata hafði síðustu vikurnar oft
spurt: Hvenær kemur Róbert með
drenginn? Mér fannst hún vera að
bíða eftir því að sjá þann litla og
föður hans, og þá var kominn tími
til að kveðja.
Það voru tvær góðar hjúkrunar-
konur sem kvöddu þennan heim 5.
september, önnur var heimsþekkt,
móðir Teresa, hin var Katrín Gísla-
dóttir. Mér fínnst við hæfí að þær
hverfi saman til nýrra heimkynna.
Blessuð sé minning Kötu frænku.
Gísli Þorsteinsson.
Við vorum víst ekki allir sérlega
upplitsdjarfír stúdentarnir, sem
gengu sín fyrstu skref á göngum
háborgar íslenskrar læknisfræði
Landspítalans fyrir rúmlega hálfri
öld. í þann tíð báru menn nær tak-
markalausa virðingu fyrir lærðu
læknunum en þó mesta fyrir kenn-
urum okkar, prófessorunum. En
það var annar starfshópur sem við
lærðum líka fljótlega að bera tak-
markalitla virðingu fyrir en það
voru yfirhjúkrunarkonurnar á deild-
unum. Þær réðu skilyrðislaust inn-
anhúss á deildunum og tóku aðeins
við fyrirmælum frá læknunum og
þá fyrst og fremst yfirlæknunum.
Vei þeim sem af einhverjum ástæð-
um lenti í andstöðu við þær.
Mér rennur víst aldrei úr minni
þegar ég mætti sem ungur stúdent
á skurðgang Landspítalans í fyrsta
sinni. Á móti mér tók fremur lág-
vaxin en þéttvaxin, glaðbeitt kona
á miðjum aldri. „Sæll góði ég heiti
Katrín Gísladóttir," sagði konan og
tók þétt í hönd mér. Svo sagði hún;
„Hérna er sloppur handa þér, þú
átt að fara inn á skurðstofu og
svæfa.“ Ekki man ég lengur til
hvers verið var að svæfa sjúkling-
inn, en hann lifði af. Meðan á að-
gerðinni stóð kom Katrín inná
skurðstofuna til að leiðbeina mér
og gæta þess að sjúklingurinn and-
aði enn.
Þetta voru fyrstu kynni okkar
Katrínar, en samvinnustundir okkar
áttu eftir að verða ærið margar,
eða allt þar til hún yfirgaf skurð-
stofuganginn, en áður en það varð,
hafði hún hætt störfum sem yfir-
hjúkrunarkona.
Störfín á skurðstofunum þegar
Katrín réð þar ríkjum voru um flest
frábrugðin því sem nú er, þó sjúk-
dómarnir væru að mestu þeir sömu.
Yfirhjúkrunarkonan þurfti að vera
þúsundþjalasmiður. Hún var verk-
stjóri, hún annaðist verkfærin,
brýndi meira að segja hnífa og nál-
ar, hún sá um öll aðföng, hún að-
stoðaði við aðgerðir og hún svæfði
ef á þurfti að halda. Af sjálfu leiddi
að vinnutímanum voru oft lítil tak-
mörk sett. Aldrei minnist ég þess
að Katrín æðraðist, hvað sem á
gekk, en hún átti til að hækka róm-
inn ef henni fannst viðbrögð sam-
starfsfólksins of hæg.
En þó skurðstofan væri gildasti
þáttur í ævi Katrínar og starfi átti
hún sér áhugamál sem hún stund-
aði fram til síðustu stunda, en það
var tónlistin.
í æsku dvaldi hún um alllangt
skeið erlendis, mig minnir í Þýska-
landi, sem aðstoðarstúlka á heimili
frægrar söngkonu. Það væri nú víst
kallað að vera „au pair“. Þar festi
hún ást á klassiskri tónlist, ást sem
aldrei kulnaði. Hún sótti reglulega
tónleika hjá Tónlistarfélagi Reykja-
víkur og var styrktarfélagi íslensku
óperunnar frá upphafi. Á tónleikum
og samkomum kringum tónlist hitt-
umst við oft eftir að samvinnu okk-
ar á skurðstofu Landspítalans lauk.
Á slíkri samkomu hittumst við síð-
ast. Ellin, sem hafði lengst af látið
hana ótrúlega ósnortna, hafði loks
merkt hana nokkuð en brosið og
hlýjan í augunum var óbreytt.
Það er gott að minnast samveru-
stundanna með Katrínu, svo í starfi
sem á gleðistundum. Hún var ein
af þeim sem gefa lífinu lit.
Við Lóló sendum aldraðri systur
og öðrum ættingjum innilegar sam-
úðarkveðjur.
Arni Björnsson.
Föðursystir mín Katrín Gísladótt-
ir, eða Kata frænka eins og við
systkinin kölluðum hana ávallt, var
einstök kona. Frá því ég fyrst man
eftir mér hefur hún ávallt verið
okkur nálæg og veitt okkur gleði
og ánægju með nærveru sinni. Á
sunnudögum fór pabbi oft með okk-
ur krakkana í bíltúr og þá var oft-
ast komið til Kötu frænku. Kata
átti alltaf eitthvað gott handa okk-
ur, og oft fengum við ís og ávexti
borið fram i fínum ísskálum. Kata
átti líka ýmsa skemmtilega hluti
sem gaman var að skoða.
Kata frænka lifði lífinu lifandi.og
fram á efri ár tók hún virkan þátt
í gleði þess og sorgum. Einnig var
hún mjög gjafmild kona og gaf hún
okkur systkininum oft stórgjafir -
gleymdi aldrei neinum - og segja
má, að máltækið: „sælla er að gefa
en þiggja" hafí átti vel við hana.
Einu atviki man ég eftir þar sem
ég gat þó gefið henni svolítið sem
gladdi hana mikið, ég hafði veitt
murtu í Þingvallavatni og gaf henni
hluta aflans. Kata var ættuð úr
Grafningnum, þar var veidd murta
og var oft á borðum.
Margir leituðu til Kötu bæði börn
og fullorðnir. Hún eignaðist lika
nokkur fósturböm sem bjuggu í
sama húsi, en hún hafði gott lag á
börnum, það leið öllum vel í návist
hennar. Einhveiju sinni sagði hún:
„meðan ég er með börnum og ungu
fólki verð ég ekki gömul.“
Kata frænka kunni að njóta góðr-
ar tónlistar og sótti hún tónleika
bæði innanlands og utan. Fyrir
nokkrum árum fór hún til Vínar-
borgar og gat fengið að njóta alls
þess besta sem þar er boðið uppá.
Hún hafði góðan smekk og næmt
auga fyrir því fagra og bar heimili
hennar þess glöggt vitni.
Kata þurfti snemma að bjarga
sér og hjálpa móður sinni og systk-
inum. Föður sinn missti hún ung
og kom það í hlut þeirra elstu að
hugsa um hin yngri. Kata var elst,
en á eftir henni komu: Leifí, Steini,
Gerða og Jói.
Kata ákvað snemma að hún vildi
læra hjúkrun, og var hún fyrsti
neminn á skurðstofu Landspítalans,
en varð síðan yfirhjúkrunarkona
þar í mörg ár.
Kata var alla tíð kraftmikil, ósér-
hlífín og sjálfstæð kona. Hún fór
ung utan til frekara náms og til
að vinna á Norðurlöndunum og í
Þýskalandi. Lærði á þessum árum
mörg tungumál.
Þegar Kata var ung, um 1930,
var Charleston-dansinn vinsæll. Hún
kunni hann ennþá og tók stundum
nokkur létt spor þegar vel lá á henni.
Þegar komið var saman á góðum
stundum hafði hún gaman af að
segja frá, og fengum við systkinin
þá að heyra margt skemmtilegt og
fróðlegt. Kata hafði þann hæfileika,
að þegar hún sagði frá náði hún
athygli allra áheyrenda.
Kata frænka kom alltaf til okkar
á afmælum, tyllidögum og hátíðum.
Þegar Kata frænka var komin heim
í Eskihlíðina á jólunum voru jólin
komin. Síðustu jól kom Kata líka
og fór hjálparlaust upp á fjórðu
hæð.
Eitt sinn sagði Kata frænka, að
þótt hún ætti ekki sjálf böm, væru
öll börn hennar. Ég þakka fyrir að
hafa fengið að vera eitt af þessum
börnum.
Síðustu mánuðina bjó Kata
frænka á elliheimilinu Grund og
átti orðið erfítt með gang en var
skýr og fylgdist vel með. Róbert
bróðir minn, sem býr úti í Japan
og á einn son, ætlaði að koma heim
í júli en seinkaði um mánuð. Kata
spurði oft hvort Róbert færi ekki
að koma með drenginn, hún fékk
að lifa það að sjá litla drenginn.
Elsku Kata frænka mín, hafðu
þökk fyrir allt.
Katrín.
Það var ánægð og stolt kona sem
stóð á stigapallinum fyrir framan
íbúðina hennar Hrefnu í Eskihlíð
sl. aðfangadagskvöld. Hún mátti
líka svo sannarlega vera stolt enda
komin hátt á 94. aldursár og búin
að ganga óstudd hinar mörgu
tröppur sem liggja upp á fjórðu hæð
hússins. Þrátt fyrir að hennar lík-
amlegu kraftar færu þverrandi, var
viljastyrkurinn mikill og upp þessar
tröppur ætlaði hún sér að komast.
Þegar takmarkinu var náð geislaði
hin aldna heiðurskona af gleði og
feginleik. Hún heilsaði sinni kæru
mágkonu með kossi og sagði bros-
andi: „Hér hef ég alltaf verið á
aðfangadagskvöld." Þarna var
komin Katrín Gísladóttir afasystir
mín, eða Kata frænka eins og hún^
var oftast nefnd.
Kata frænka var mikil merkis-
kona og það voru forréttindi að
þekkja hana. Hún var komin á efri
ár þegar ég fór fyrst að muna eftir
henni. Snemma áttaði ég mig á því
að hún var afar fróð manneskja og
skemmtileg að sama skapi. Lífs-
kraftur hennar var svo mikill að
allt þar til nú fyrir fáum misserum
fannst mér Kata mun yngri en hún
í raun var.
Heimili Kötu á Blómvallagötu 13
var sannarlega notalegur staður og*'*’
þangað var alltaf gott að koma.
Hún gaf sér góðan tíma til að sinna
gestum og tók vel á móti fólki. Það
var afar gott að vera í henhar ná-
vist og hún var alltaf tilbúin að
veita manni hlýju sem hún átti í
ríkari mæli en gengur og gerist hjá
flestum. í hennar húsakynnum ríkti
þægilegur friður og ró.
Yfir Kötu ríkti ákveðinn virðu-
leiki sem hélst allt til dauðadags.
Þannig fannst mér alltaf hátíðlegt
að koma í heimsókn og setjast í
sófann í stofunni og spjalla við hana
um menn og málefni. Éftir stundar-
korn stóð hún upp og gekk söngl-
andi fram í eldhús og kom til baka
með ís og ávexti í fallegum skálum.**
Svo voru dregin fram myndaalbúm
og sagðar sögur. Hún hafði mikið
yndi af að segja manni frá því sem
hún hafði upplifað enda margt séð
og víða farið á sinni viðburðaríku
ævi. Frásagnir hennar frá fyrri tíð
í fjarlægum löndum minntu oft á
ævintýri og fljótlega mátti þá heyra
smitandi hlátur Kötu, sem kom
manni alltaf í gott skap.
Kata var viðræðugóð en hún
kunni líka að hlusta á aðra. Hún
hafði gaman af að velta fyrir sérí*
spurningum um lífíð og tilveruna
og komst oft að ákveðinni niður-
stöðu eftir þær vangaveltur. Hún
var næm á fólk og velti mannlífinu
mikið fyrir sér. Aldrei kastaði hún
fram fljótfærnislegum sleggjudóm-
um um fólk heldur dró hún mjög
skynsamlegar ályktanir út frá stað-
reyndum svo stundum minnti tal
hennar einna helst á sálgreinanda.
Kata frænka var kona sem skip-
aði mjög stóran sess í lífí allra sem
voru svo lánsamir að kynnast henni.
Hún gaf þeim sem henni var annt
um mikið í víðustu merkingu þess
orðs. Nú er hún lögð af stað í sitt
lengsta ferðalag. Þar bíður hennar
án efa það besta sem þar má fínna^-
Ekki er ólíklegt að móðir Teresa
sem kvaddi þetta jarðlíf á sama
degi og mín góða frænka verði
henni samferða í hennar hinstu för.
Þessar tvær konur áttu það sameig-
inlegt að láta sig velferð þeirra sem
voru hjálpar þurfi miklu varða og
voru samnefnarar fýrir allt það
besta sem finna má í manneskj-
unni. Ég kveð mína elskulegu
frænku með djúpu þakklæti og virð-
ingu.
Guð blessi minningu Katrínar
Gísladóttur.
Hrefna Clausen.
+
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
VALGERÐUR HÖSKULDSDÓTTIR,
Hátúni 10,
sem lést á heimili sínu 5. september, verður jarðsungin frá
Fossvogskapellu mánudaginn 15. september kl. 13.30.
Sigríður Kristinsdóttir, Birgir Björnsson,
Gíslína Lóa Kristinsdóttir, Gunnar Guðmundsson,
Guðrún Kristinsdóttir, Kristján Kristjánsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
Lokað
Vegna jarðarfarar ÓLAFS STEINARS VALDIMARSSONAR
er skrifstofa okkar í Reykjavík lokuð frá hádegi.
Ferðamálaráð íslands.