Morgunblaðið - 14.11.1997, Qupperneq 32

32 FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Myndlistarstarfsemi í ógöngum?
Persónuleg og póli-
stöðu
myndlistar á Islandi ræðir Hulda
Stefánsdóttir við Hannes Sigurðsson
listfræðing: sem farið hefur með
sýningarstjórn á Mokka sl. 6 ár og rekið
sýningarsalinn Sjónarhól undanfarin 2 ár.
tisk tengsl
I öðrum hluta umfiöllunar i
Morgunblaðið/Golli
FRA því að Mokka var opnað árið 1958 hafa um 600 sýningar verið á
veggjum kaffihússins. Nú standa veggir auðir því myndlistarsýningum
hefur verið hætt um óákveðinn tíma.
UM tveggja ára skeið rak Hannes einnig sýningarsalinn Sjónarhól að
Hverfisgötu 12, þar sem Samband íslenskra myndlistamanna er til
húsa. Starfsemi sýningarsalarinns lagðist af í haust og það hafa einnig
gert sjónþing sem haldin voru í menningarmiðstöðinni Gerðubergi í
umsjón Hannesar og í samstarfi við Sjónarhól.
HANNES segist hafa fengið sig
fullsaddan af ástandinu í menning-
armálum borgarinnar. Myndlistar-
sýningum á Mokka hefur verið hætt
og Sjónarhóll hefur lagt upp
laupana. Þá lögðust sjónþingin nið-
ur sem haldin voru í menningarmið-
stöðinni Gerðubergi í samvinnu við
sýningarsalinn Sjónarhól og Hann-
es efndi til og annaðist sem menn-
ingarfulltrúi í Gerðubergi, en því
starfi sagði hann lausu. I viðtali við
Morgunblaðið þann 24. júlí sl. lætur
Hannes hafa eftir sér að hann sjái
sér ekki lengur fært að halda úti
sýningum í sjálfboðaliðastarfi.
Hann lýsir eftir meiri skilningi yfir-
valda og segist vona að staða mynd-
listarinnar verði tekin
til alvarlegrar umfjöll-
unar.
Hannes kveðst vera
dæmigerður fulltrúi
kynslóðar sem þurfti
að skapa sín eigin
tækifæri og sé að eilífu
dæmd til að vera ung
og efnileg. Eftir að
hafa dvalið erlendis við
nám og störf í 10 ár
mættu honum alls
staðar lokaðar dyr við
heimkomu. „Mokka
hafði lengi verið nokk-
urs konar opinber
stofa Reykvíkinga og
breiddin í sýningar-
haldi staðarins var mikil. Þegar ég
kom til sögunnar eftir 35 ára starf-
semi tók ég sýningarhaldið mun
fastari tökum og ég ákvað að nota
Mokka sem eins konar tilraunavett-
vang þar sem margvísleg málefni
væru tekin fyrir,“ segir Hannes.
Skrif með sýningunum urðu fastur
liður og umdeildar þemasýningar
voru settar upp á veggjum kaffi-
hússins. Inn á milli gamalreyndra
listamanna þjóðarinnar og heims-
þekktra erlendra gesta fengu svo
byrjendur og jafnvel böm að
spreyta sig.
Smæð þjóðfélagsins haml-
ar róttækum hugmyndum
Að mati Hannesar einkennist ís-
lensk samtímalist af afstöðulausri
naumhyggju og því sem hann lýsir
sem ískyggilega innétinni þróun;
fyrst frá landslagi yfir í abstrakt og
þá til naumhyggju. „Yfir stefnunum
liggur ljóðrænan eins og mara en
gagnrýnt hugarfar og skilvirkar
þreifingar skortir. Mönnum hefur
verið tíðrætt um póstmódernis-
mann en sannleikurinn er sá að
hann er ekki enn kominn til lands-
ins að heitið geti. Pm-isminn er
samfélagslegt afl og byggir á fjöl-
hyggju og umburðarlyndi gagnvart
framandi hugsunarhætti sem vissu-
lega er ekki fyrir að fara hérlendis.
Eg vildi með vali mínu á erlendum
myndlistamönnum sprauta meðvit-
að nýjum straumum inn í þjóðfélag-
ið, stefnum eins og líkamslist en
þann þátt vantar t.d. alveg í ís-
lenska myndlistasögu," segir Hann-
es. Ættbálkatengsl og rótgróinn
höfðingjaótta segir hann binda
menn niður og valda því að íslenskri
myndlist hefur lítið verið beitt sem
pólitísku eða samfélagslegu vopni.
Stjórnmálamenn noti hana hins
vegar óspart til að sveipa sig menn-
ingarljóma líkt og fyrr á öldinni.
Hannes segir tiltölulega auðvelt
að fá erlenda listamenn til að koma
og setja upp sýningar á Islandi.
Landið sé frumstætt í augum út-
lendinga og þeir séu forvitnir að
kynnast því nánar. „Mér voru settar
miklar skorður því ég hafði enga
peninga að moða úr. Það bjó oft á
tíðum mikil vinna að baki sýningum
á Mokka. Sjálfur gaf ég mína vinnu
og eigendur Mokka borguðu ósjald-
an með sýningum erlendra lista-
manna sem hingað komu,“ segir
Hannes.
Listamenn eiga allt sitt undir
opinberum listastofnunum
Að hans mati hefur átt sér stað
algjört hran í hinum einkarekna
myndlistargeira. „Allir
opinberlega virtir lista-
menn þjóðarinnar eru
skilgreindir á sölu
verka sinna til stofnana
enda eru þeir komnir
upp á náð og miskunn
opinberra aðila. Erlend-
is eru það undanteking-
arlaust galleríin sem fá
boltann tfi að rúlla og
listamennirnir feta sig í
gegnum sýningarsali til
safna. Það verður að
teljast í hæsta máta
vafasamt að opinber
söfn séu að halda
ákveðnum listamönnum
á lofti að því er virðist
fyrir menningarímynd embættis-
manna og hinar forneskjulegu
flokksmaskínur þeirra,“ segir
Hannes. „Sú einhæfni sem að
mörgu leyti einkennir íslenskt
myndlistarlíf helst í hendur við
þetta ástand og ef svo fer fram sem
horfir verða sambandsslit almenn-
ings og menningar endanleg og
menningin tapar."
Hannes segir gallerí í erlendri
merkingu þess orðs aldrei hafa þrif-
ist hérlendis, þ.e. sýningarsalur
með launuðum starfsmönnum og
fóstum kjarna listamanna sem
stendur undir sér sjálfur en byggir
ekki eingöngu á sjálfboðaliðastarfi.
„Ég þekki enga höfuðborg í heimin-
um sem ekki hefur á að skipa raun-
verulegum galleríium, svo ekki sé
talað um menningarborgir. Þess í
stað höfum við gjafavöruverslanir
og listmunasölur sem kalla sig gall-
erí. Svo rammt kveður að þessum
misskilningi að sumar búðir sem
hafa ekkert með myndlist að gera
kenna sig við gallerí til að upphefja
starfsemi sína,“ segir Hannes.
„Sennilega eru oddvitar Reykjavík-
ur að vísa til slíkra verslana þegar
þeir tala um að listalífið í borginni
blómstri sem aldrei fyrr. Það að við
skulum ekki hafa neitt gallerí jafn-
gildir því að ekkert bókaforlag fyr-
irfyndist í landinu, að ríki og borg
stæðu ein að útgáfustarfsemi."
Kosti sjálfstætt starfandi sýning-
arsala umfram opinber listasöfn
segir hann m.a. þá að nálægð galler-
íana við markaðinn sé meiri. Von-
andi leiði aukin samkennd og skiln-
ingur fólks á gildi myndlistar síðan
til þess að fyrirtæki og einstakling-
ar fjárfesti í ríkari mæli í framsæk-
inni og lifandi hugsun. Þá séu gall-
eríin líklegi'i til að taka áhættu og
koma efnilegum óþekktum lista-
mönnum á framfæri. Galleríin vinni
beint fyrir listamennina með þeim
hætti að báðir aðilar njóti góðs af.
„Án sjálfstætt starfandi sýningar-
sala vantar jarðveginn undir eðli-
lega þróun myndlistar. Hvar eiga
annars þessir ungu listamenn að fá
að sýna sig og sanna? Eiga þeir að
byrja að sýna á Kjarvalsstöðum, -
kannski í anddyrinu og feta sig svo
inn í salina?“ spyr Hannes. „Eins og
staðan er núna eiga þeir ekki um
margt annað að velja en skókassa,
símsvara og barmmerki."
Skortur á fagmennsku
Hannesi virðist sem lítið mark sé
tekið á framlagi einstaklinga til
mannlífsins við ráðningar sem ein-
kennist helst af geðþóttaákvörðun-
um ráðamanna þar sem úrkynjaðir
pólitískir hagsmunir sitji í fyrir-
rúmi. „Þetta fólk veit varla hvað lif-
andi menning er, það mætir nánast
aldrei á sýningar, og því gengur
vanalega allt annað til en að hlúa að
innlendri víðsýni. Það skortir sár-
lega meira traust á einstaklinginn í
landinu. Stjórnmálamenn gera sér
engan veginn grein fyrir því í
hverju raunvenileg menning er
fólgin, enda eru þeir flestir áratug-
um á eftir þróuninni sjálfir," segir
Hannes. „Því miður er það svo að
þeir sem veitt hafa mest til menn-
ingarinnar eru gjarnan settir í eins
konar straff, a.m.k. uns þeir fá við-
urkenningu að utan.“ Fjölmiðla seg-
ir Hannes brennda sama marki og
opinber menningarstefna, þ.e.
stefnuleysið sé algjört. Hann gagn-
rýnir það að fjölmiðlar skuli taka
fréttatilkynningar hrátt upp og iðu-
lega án þess að bera sig eftir nánari
upplýsingum. Fúskarar fái allt eins
mikla ef ekki meiri umfjöllun en
okkar skástu listamenn. „Frá sjón-
arhóli fjölmiðla er menningin lítið
annað en hræbillegt uppfyllingar-
efni,“ segir Hannes.
Bæði menntamálaráðuneytið og
menningarmálanefnd Reykjavíkur-
borgar hafa tekið þá afstöðu að
styrkja ekki einkarekna sýningar-
sali nema til einstakra verkefna.
Hannes segir þessa stefnu ekki
standast nánari skoðun. Hann
bendir á að Leikfélag Reykjavíkur,
sem er einkahlutafélag, fái 500.000
króna styrk á hverju ári til að
standa undir myndlistasýningum í
anddyri Borgarleikhússins. Þá segir
Hannes það skjóta skökku við að
Kaffileikhúsið skuli þiggja reglu-
lega styrki frá borginni til síns
reksturs sem þó er í höndum einka-
aðila. „Kaffileikhúsið fékk á þessu
ári 700.000 krónur frá borginni m.a.
til kaupa á borðum og stólum, og
heitir það víst styrkur til listrænnar
starfsemi í bókhaldinu. Menn hljóta
að spyrja sig hvers konar persónu-
leg og pólitísk tengsl ráða hér ferð-
inni. Mokka hefur aldrei fengið
krónu í styrk frá hvorki borg né
ríki. Sá staður virkar ekkert öðru-
vísi en Kaffileikhúsið, nema hann
tekur ekki aðgangseyri að sýning-
um og hefur ólíkt meiri hefð á bak
við sig. Sjónarhóll, sem ég stofnaði
og rak upp á eigin spýtur, hlaut
styrk að upphæð 100.000 krónur frá
menningarmálanefnd eftir mikla
mæðu þrátt fyrir að hluti Sjónþing-
anna værí haldinn þar og flestir litu
svo á að borgin ætti salinn,“ segir
Hannes.
Hann segist þó ekki vera að finna
að styrkveitingum til einkaaðila í
sjálfu sér heldur geri hann athuga-
semd við oft á tíðum óeðlilega og
órökstudda afgreiðslu á styrkjum.
„Það er staðreynd að peningar sem
veittir eru til einkaaðila nýtast
miklu betur. Ég myndi giska á að
70-80% af tekjum stofnana fara í
launatengd gjöld en minnst í bein-
harða listastarfsemi. Hið opinbera
myndi stórefla menninguna ef það
hætti að veita tilviljunarkenndar
sporslur, sem ekki eru upp í nös á
ketti, og styrkti þess í stað af rausn-
arskap þá vitundarorku sem sprett-
ur upp á ólíklegustu stöðum, -
meðan hún varir.“
Hið opinber í beinni samkeppni
við einkarekstur
Að mati Hannesar hafa opinber
söfn ríkis og sveitarfélaga ekki
sinnt nægjanlega þvf hlutverki sínu
að kryfja og endurmeta einstaka
myndhstarmenn og tímabil og setja
í samhengi við listasöguna. „Eins og
málum er háttað er aðeins stigs-
munur á sýningum safnanna og
einkarekinna sýningarsala. Það sem
er verra er að svokölluð söfn á borð
við Listasafn Kópavogs, sem rekið
er eins og hvert annað gallerí,
rukka listamenn um greiðslu fyrir
að sýna. Slíkt er með öllu óþekkt er-
lendis þar sem bæjarfélag á í hlut.
Þá eru listasöfnin farin að leita á
náðir einkafyrirtækja eftir styrkj-
um til sýningarhalds og ganga þar
með í einu sjóðina sem einkarekin
menningarstarfsemi hefur aðgang
að,“ segir Hannes.
Hann tekur dæmi af framkvæmd
Listahátíðar og Menningarnætur í
Reykjavík og segir hana svívirðilegt
brot á samkeppnislögum. Það að
framkvæmdin hafi verið styrkt af
tveimur stórfyrirtækjum í borginni
segir Hannes að orki tvímælis, eink-
um þegar haft sé í huga að borgin
stóð ekki sjálf fyrir neinum af þeim
listviðburðum sem í boði voru en
framreiddi engu að síður hátíðina
eins og hún væri á hennar vegum.
„Með því að skera niður fjárframlög
til opinbeiTa menningarstofnana,
eins og gerst hefur í tíð R-listans, er
verið að neyða þær til að leita eftir
styrkjum til atvinnulífsins, einu
miðin sem sjálfstæð menningar-
starfsemi hefur að róa á,“ segir
Hannes. „Annars er það gi'átbros-
legt hvað R-listinn hefur reynst
menningunni illa. Þetta er jú flokk-
urinn sem hampað hefur þessu mál-
efni hvað mest; sem sífellt blaðrar
um mikilvægi listalífsins í miðbæn-
um; sem efndi til sérstakrar ráð-
stefnu um menningarstarfsemi
borgarinnar þegar hann tók við
völdum og ætlar að gera óviðjafnan-
lega hluti árið 2000, - sigri þeir í
vorkosningunum ‘98 þegar Listahá-
tíð gengur í garð og Errósafnið
verður opnað. Verkin tala hins veg-
ar öðru máli. Þar með er ekki sagt
að R-listinn geti ekki tekið sig á eða
að meirihluti Sjálfstæðisflokks í
borginni yrði nokkuð betri. Mér
blöskraði t.d., eins og öllum öðrum í
menningarlífinu, grein Arna Sigfús-
sonar um „fyrirmyndar" ástand
myndlistar í borginni sem birtist í
Morgunblaðinu nýverið. Það tekur
því varla að byrja að afbyggja slík-
an hugsunarhátt. Þessar athuga-
semdii' eiga eflaust'eftir að koma
mér í koll. Seinast þegar ég tjáði
mig um menningarmálanefnd á síð-
um Morgunblaðsins var ég krafinn
um útskýi’ingar og heimtað var að
ég drægi orð mín opinberlega til
baka. Það ríkir nefnilega ekki
málfrelsi í Sovét-lýðveldinu íslandi.
Stalín er vissulega ennþá hér!“
Listahátíð í Reykjavík segir
Hannes brennda sama marki, þótt
nú sé mikilla og jákvæðra breytinga
að vænta undir stjórn Þórunnar
Sigurðardóttur. „Flestir þeirra sem
taka þátt í Listahátíð, hingað til,
hafa borið allan kostnað sjálfir en
eru í staðinn auglýstir sem
viðburðui' á hátíðinni . Þeir sem
hljóta styrki til sýningarhalds fá
oftast aðeins greiddan hluta
kostnaðarins við framkvæmdina og
aldrei neitt fyrir sína vinnu.
Listamenn eru svo vanir að vinna á
þessum forsendum að þegar þeim
gafst loksins færi á að sækja um
styrki í erlenda sjóði kom munurinn
á íslendingum og erlendum
kollegum berlega í ljós. Umsóknir
Islendinganna voru hvað eftir
annað sendar til baka með stóru
spurningarmerki því allan launa-,
húsnæðis- og skrifstofukostnað
vantaði," segir Hannes. „Efast var
um að hér gætu verið vanir menn á
ferðinni."
Einn höfuðvanda íslenskrai'
myndlistar telur Hannes vera þann
að myndlistinni er tekið sem
sjálfsögðum hlut. „íslenskir
listamenn geta kennt sjálfum sér
um, því þeir eru ávallt reiðubúnir til
að þjóna og tilbiðja stofnanir fyrir
ekki neitt, í von um að einn og einn
moli falli af háborðinu. Fyrir vikið
er myndlistin orðin jafneðlilegur
hluti umhverfisins og grasið og
blómin sem fæstir velta fyrir sér,“
segir Hannes. „Og hér virðist ríkja
eilífur andlegur frostavetur með til-
heyrandi harðlífi."
Hannes Sigurðsson.