Morgunblaðið - 27.11.1997, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1997
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Tími/líf/nútíð
/ X
I tilefni sýningar Tryggva Olafssonar í
Norræna húsinu rifjar Bragi Ásgeirsson
upp kynni sín við hann. Þeir hafa margt
brallað á vettvangi mannlífsins og hér seg-
ir af tveim hliðum Tryggva, heimspekingn-
um og húmoristanum, fjallað um tímann,
lífíð og nútíðina, alvöru og gamanmál.
TRYGGVI Ólafsson í heimspekilegum hugleiðingum á Lousiana-safn-
inu einn sólbjartan sumardag. Varla sest hann niður í veitingabúðum
safna án þess að hann grípi póstkort til að vinir hans fjær og nær fái
hlutdeild í upplifelsinu og fegurðinni. Slfkt verður stöðugt fágætara á
vorum tímum og móttakendur í sama hiutfaili þakklátari.
ÞESSI mynd er tekin er Tryggvi hafði lokið sögunni af málaranum
Otto Olsen í Sorgenfri. Hann er enn sposkur og launkíminn á svipinn
og spúsa hans hin glaðhlakkalegasta, enda við báðir léttir í lund og
margar góðar sögur á dagskrá.
LISTAMAÐURINN er íslend-
ingur sem búið hefur í Kaup-
mannahöfn gott betur en hálft ævi-
skeið sitt, er einlægur aðdáandi
danskrar menningar og mannlífs.
Hefur flestum betur sökkt sér nið-
ur í sögu þjóðarinnar, vel fróður á
listir, jafnt bókmenntir sem mynd-
list, um leið er hann sílesandi ís-
lenzkar bókmenntir að fornu og
nýju og er næsta jafn vel inni í ís-
lenskri myndlist og þeir er heima
starfa. Á heimili Tryggva Ólafsson-
ar hefur verið mikill straumur
gesta í þau 35 ár sem hann hefur
búið í borginni, en þangað kom
hann 23 ára til að nema við listaka-
demíuna á Kóngsins Nýjatorgi.
En þessi saga er mörgum kunn
og hér skal helst brugðið upp mynd
af manninum á bak við skiliríin sem
hann sýnir um þessar mundir í
Norræna húsinu, fjallað um tímann
lífið og nútíðina, alvöru og gaman-
mál, í ljósi margra viðtala við hann í
gegnum tíðina.
....Stöðugt skil ég betur af
hverju mörg skáld yrkja um tímann
og er viss um að allur gróður jarðar
skynji hann líka, að blómin og eik-
arhnetan í sveitinni skynji sigur-
verk lífsins þegar þau skjóta upp
litlu sprotunum. Það er ekkert til-
viljunarkennt í náttúrunni og sagði
ekki H.C. Andersen; „Öllu í náttúr-
unni er svo haganlega fyrir komið,
að það fyllir mann gleði að hugsa til
þess.“ Það er ekki nauðsynlegt að
aka eða ganga upp um fjöll og firn-
indi til að finna þetta, þótt vitaskuld
sé gangan sjálf holl fyrir sál og lík-
ama. Bláklukkan virðist kunna jafn
vel við sig hjá okkur í bústaðnum á
Norður-Sjálandi og hún gerði í
gamla daga austur í Úthéraði, er
einungis fyrr á ferðinni, en ætlar
sér það sama. Sigurður Breiðfjörð
hefði vísast getað spunnið náttúru-
ljóð upp úr þessu. Hollt að finna
fyrir smæð sinni, það sljákkar í of-
læti og hroka og gott að vera hluti
af einhverju stærra. Kunningi
minn, ungur stjarneðlisfræðingur,
kvað það rétt sem ég heyrði í út-
varpinu, að rauði liturinn í blóðinu
væri kominn frá öðrum stjörnum.
Þá eru hinir litimir það líka varð
mér hugsað og þar hefur maður
það. Mun trúlega eins konar algyð-
istrú hjá manni.
Oft verður mér hugsað til baka
og upprunans austur í Norðfirði,
við bræðurnir og börnin í næstu
húsum lékum okkur oft í nágrenni
við stein í gili sem við kenndum við
tröll, Tröllagil. Steininn og
drullukökurnar eru enn í huga mér,
er reyndar löngu búinn að Ijós-
mynda hann bak og fyrir. En skyldi
hann ekki fjarlægður einn góðan
veðurdag fyrir strik einhvers verk-
fræðings, sem ætlar bflunum meira
og þráðbeinna rými, líkt og menn
eru allstaðar að bora í gegnum fjöll
og undir firði til að útkeyrslan á
pitzusendingunum gangi ögn hrað-
ar fyrir sig, eins og þú orðaðir það
eitt sinn. Bílarnir eiga eftir að
ryðga, þótt steinninn-gæti staðið
þama í allri sinni fegurð um aldur
og ævi og glatt augu manna, fengi
hann að vera í friði. Þetta er spurn-
ing um tilfinningu fyrir náttúmnni.
Skyldi svo ekki sama hagnýtis-
hugsunin að baki því hve mikið er
af steingeldum húskumböldum og
byggingarverkum á okkar tímum,
ekki síst kirkjum. Þegar maður
skoðar gömul guðhús í Evrópu og
sér þá einlægni og tilfinningu sem
býr í þeim, dettur manni í hug að
þetta stafí af ást á tilgangi verks-
ins, í þessu tilviki himnaföðumum
og heilagri Maríu. Eftir stendur
mynd manneskjunnar sem fagur-
fræðileg staðreynd. Andstæðan
getur verið er unga fólkið kemur
heim með tónlistardiskling, rapp
eða rokk, og á honum stendur, að
hann sé „best“ nothæfur í þrjá
mánuði, síðan fer hann bara á
haugana.
Stein æskuáranna höfum við að
láni stutta stund, en sjálfur hefur
hann haft sinn tilgang síðan hann
valt hátt ofan úr fjallinu, kannski á
ísöld. Á líkan hátt bera myndverk
úr fortíð í sér minningar liðins tíma,
eða svo fannst mér forðum þegar
ég sá grísku styttumar í Pergamon
safninu í Berlín, að maður tali ekki
um borgarhlið Babylon sem stend-
ur þama í fmmgerð sinni. Sjálfar
styttumar hafa verið mótaðar af
slíkri innlifun og færni, að þær búa
yfir sínum eigin sannleika þótt
brotnar séu og skaddaðar. Var það
ekki vinur vor Sölvi Helgason sem
sagði: „listin er blóm eilífðarinnar".
Fallegt eins og svo margt hjá
Sölva. í Berlín er það formið og
mótunin, þetta sem menn nefna
„plastík" sem bindur hugsunina, en
ég geri mér grein fyrir að þessi,
plastík, segir mörgu fólki ekkert í
dag. Og mörgu ungu myndlistar-
fólki finnst þetta bara gömul og úr-
eld fordild."
Þetta er raunar ekkert nýtt segir
skrifari, því framúrstefnulistamenn
fimmta og sjötta áratugarins vildu
helst setja ýtu á rústimar í Róm,
Forum Romanum, og reisa þar hof
í anda Bauhaus, ennfremur leggja
eld að gömlu söfnunum!
„Stundum er ég að vona að
tæknivæðingin geti kennt okkur
að skynja náttúruna á ný. Eftir að
Nietszche hafði lýst Guð dauðann,
og vísindin urðu að trúarbrögðum,
þá brast eitthvað en annað opnað-
ist, eins og jafnan á sér stað. Maður
vonar að eitthvað gott komi úr
þessu þrátt fyrir allt.
í útvarpinu heyrði ég hvar barn
spurði hvar alnetið væri. Hringt
var í sérfróðan og hann beðinn að
svara spurningunni. Sá svaraði að
Netið væri alls staðar og hvergi.
Minnir mig að ég hafi fengið ámóta
svar þegar við vorum krakkar og
spurt var hver Guð væri. Og svarið
var ekki fullnægjandi, Guð átti að
vísu alla vega heima í Guðhúsum,
en Netið er einhvers staðar úti á
bak við skjáinn. Maðurinn skilur
ekki alltaf ástæðuna fyrir breytni
sinni, athöfnum og orðum, og kerfi
nútímans virðist vera ein tröllaukin
tilfærsla á verðmætum og andleg-
um gildum. Annars má maður ekki
vera á móti tækninýjungum, en það
skiptir bara svo miklu máli til hvers
þær eru notaðar og svo er hætta á
að hún sé einn allsherjar prédikun-
arstóll fyrir anarkista. Skjáglápar-
amir verða allt í einu miðpunktur
heimsins og hvað þá um lýðræðið?
Allt er til fyrir alla og þá fer mann
ósjálfrátt að gruna að þetta sé ekki
gott fyrir neinn. Persónuleg sam-
ræða, tveggja manna tal, er ennþá
stysta og farsælasta sambandið.
Skyldu dagblöðin og og myndlist-
in ekki líka vera farin að taka mið
af þessu öllu. Mér finnst svo ósköp
mikið af leiðinlegum dagblöðum og
sýningum á seinni árum. En maður
má víst ekki segja þetta upphátt,
því þá kemur einhver sprenglærður
unglingur, segir að maður sé skitu-
stingur og fullkomlega úti að aka.
Sýningarskrárnar eru farnar að
keppa við símaskrár stórborganna,
geta verið allt að 3-4 kíló. Eru
listamenn búnir að samþykkja að
fólk sé ídjótar? Hélt að það væru
bara stjórnmálamenn sem væru á
þeirri línu og svo þeir sem búa til
skemmtiþætti sjónvarpsins. Varla
förum við niður á þá jafnsléttu and-
skotans."
Hvað er þá til ráða?
„Það eru hinir mjúku og nær-
tæku hlutir sem gefa lífinu gildi og
þannig er þetta ennþá með litina.
Það er hlutskipti þeirra innbyrðis
sem er áhugavert. Þeir eiga sitt
eigið rými og stöðu og það verður
erfitt að taka það frá þeim. þannig
er þetta einnig með gamanleikina,
dansinn og sönginn, sem heyra
undir frumþarfirnar. Tæknin er svo
tæki eða verkfæri, og verkfæri er
ekki takmark í sjálfu sér frekar en
peningaseðlar. Mynd eftir Matisse
á vegg getur verið styðsta leiðin að
einhverju sem skiptir máli, rétt
eins og að heyra fagurt lag. Þær
eru heilar, þær eru staðhæfingar,
en verða náttúrlega að þola andæf-
ingar. Myndin er ein ákveðin fram-
setning á veruleikanum og svo get-
ur það verið indælt að hún skuli
vera óbifanleg á sínum stað, standa
kyrr!
Sjónlistin á að koma fram í
myndrænu formi, stærðum og rými
og því er hún notuð í auknum mæli
í skólum í Danmörku. Menn álíta
vegna skermavæðingarinnar, að
kynslóðir framtíðarinnar þurfi lík-
ast til að læra tvö mál; ritmál og
myndmál. Þar er myndlistin forði
sem má hagnýta, ef ekki á einvörð-
ungu að nota kerfið til að selja
gúrkur og gallabuxur. Það er eins
og það gleymist að miðillinn er
fyrst og fremst mynd-miðill, svo er
að vona að straumurinn fari ekki af
kerfinu hjá þeim ...
Af heimspekinni er komið nóg og
við vindum okkur yfir í gamanmál,
en með listamanninum hefur skrif-
ari margt brallað. Segir nú af því að
á horni Knabrostræde og Brolægg-
erstræde í hjarta Kaupmannahafn-
ar, er veitingastaður í kjallara sem
nefnist Sorgenfri. Þar er gott að
borða og kneyfa ölið. Ekki verra að
hinum megin við götuna í gulu og
stásslegu húsi ólst Carl sá upp, sem
Carlsberg bjórinn er nefndur eftir,
og margar sögulegar menjar úr for-
tíð í nærsta nágrenni.
„Það er alltaf hlýlegt að koma
hingað niður, ef mann langar í
klassískan danskan mat, smur-
brauð, svínasteik, hakkað buff og
steiktan ál og allt slíkt. Hér er pí-
anó og getur verið söngur og gleði.
Svo hanga gamlar myndir á veggj-
unum. Ein sú stærsta ætti, svona
fljótt á litið, að sýna götumynd sem
nefnist, Við ströndina, með Niku-
lásarkirkju í baksýn. Þegar betur
er gáð, þá er þetta eitthvert rugl,
því hér eru hús og turnspírur sem
eiga sinn stað á öðrum torgum og
öðrum götum í borginni. Myndina
hefur málað maður sem ég kynntist
lítillega og var hér fastagestur á ár-
unum fyrir 1970 og hét Otto Olsen.
Hann málaði myndir af sinni
heittelskuðu Kaupmannahöfn, en
hans sérgrein var einmitt sú, að
mála myndir af hinum ýmsu hús-
um, sem hann færði til eftir eigin
geðþótta á grunnfletinum. Þetta
fannst mörgum undarlegt og
skondið sem þekktu borgina vel.
Sumt stóð heima en annað ekki.
Ottó nýtti sér einstaklega vel að
hann lifði í borg hinna mörgu turna.
Sjálfum er mér í ljósu minni að ég
notaði þessa turna sem vegvísa
fyrstu vikur mínar í borginni og
leið mín lá dags daglega fótgang-
andi á listakademíuna við Kóngsins
Nýjatorg. Ottó var fremur smár
vexti, dálítið ör og snaggaralegur,
farin að grána og hafði sennilega
verið rauðhærður, alskeggjaður,
hafði skrýtið augnaráð, léttskjálg-
ur. Horfði þannig í kringum sig í
kránni að höfuðhreyfingarnar gátu
minnt svolítið á fugl úti á fjalla-
tjörn. Svo gat hann setið einn yfir
ölglasi og glápt út í loftið og virkað
eins og hann væri reiður, þótt hann
væri það engan veginn. Það var
bara augnaráðið sem var svona sér-
kennilegt. Ottó var hinn mesti
grallari og grínisti og þekkti ein-
hver ósköp af fólki í kráarlífi mið-
borgarinnar, var kunnur prófessor
mínum í skólanum Sören Hjort
Nielsen.
Fyrir utan það að mála, gerði
maðurinn út dömu á tímabili og á
þau mið reri hann á kvöldin og fram
á nótt í anda þess að nánar, holdleg-
ar snertingar telst helgur og guð-
legur verknaður. Þessari andlegu
og líkamlegu athöfn og fomu helgi-
siðum vildi hann af kristilegum
mannkærileika deila með öðrum.
Og þar var honum einhver hagnað-
ur ekki fjarri skapi og því seldi
hann aðgang að dömunni. Róðan
leigði litla íbúð skammt frá, rétt
við hornið á Kompagnistræde og
Nabolös, efst uppi á loftinu. Ottó sat
gjaman á Sorgenfri eða búllunum í
næsta nágrenni og þangað lögðu
hinir ýmsu herramenn leið sína með
innblásnar hvatir til dömunnar. Hér
var gengið til samninga, sem þróuð-
ust helst á þá lund í upphafi, að
herrarnir borguðu það sem á borðið
rataði og svo var innan handar að
ræða málin fram og aftur undir rós.
Hljóðskrafið gat dregist í langinn
sem var hluti leiksins og Ottó hafði
stjórn á því hvenær vonbiðlarnir
fengu að fara upp með dömuna.
Sjálfur þáði hann af lítillæti bjór og
sterkari veitingar og sá um að
kúnninn yrði svo ölvaður að líkum-
ar yrðu litlar á að hann yrði að-
gangsharður í fangabrögðum rekkj-
unnar er á hólminn væri komið.
Samt máttu heiðursmennimir ekki
verða svo útúrfullir að þeir kæmust
ekki gangandi niður
Kompagnistræde og upp á loftið.
Ottó bauð alla sína aðstoð, á sinni
mjög svo kostulegu stríðsáraþýsku
og studdi þá upp stigatröppurnar ef
svo bar undir, jafnvel bar þá síðasta
spölinn upp. Er inn var komið var
þeim skýrlega gert grein fyrir að
þeir hefðu nákvæmlega eina
klukkustund til ráðstöfunar. í her-
berginu var stór og hávær vekjara-
klukka og var þeim bent á hvað tím-
anum liði og mörkin áréttuð. Svo fór
Ottó með klukkuna út í horn og
flýtti henni nokkuð. Yfirleitt gekk
þetta upp því fljótlega sofnuðu
þessir riddarar ástarbrímans við öxl
dömunnar og leið þá ekld löng
stund áður en glumdi í vekjara-
klukkunni. Þá ræsti Ottó þá út benti
á klukkuna og sagði að tíminn væri
liðinn og nú væri að koma sér burt,
því einhvem tímann yrðu þau sjálf
að ganga til náða. Um leið hafði
daman þann háttinn á við ringluð
fórnadýrin að hafa mörg orð um
getu þeirra og karlmennsku. Hurfu
þeir þá vankaðir en ánægðir á
braut, þó helst ekki fyrr en þeir
höfðu kvatt Ottó með nokkrum
bjórum á Sorgenfri og launað kristi-
legt viðvik með hörðum gjaldmiðli.
Svo bar við nokkrum ámm eftir
að Ottó lagði af hina sérstæðu út-
gerð, daman hætt að búlka veiðar-
færin fyrir þess lags helgisiðalegar
athafnir, að einn daginn kom minn-
ingargrein í Berlinginum um málar-
ann Otto Olsen, eftir Jan Zibrant-
sen hinn nafnkennda listrýni blaðs-
ins. Greinin gladdi Ottó mikið ekki
síst fyrir að geta lesið hana í lifanda
lífi. Ottó var yfirmáta stoltur af
þessu skrifi og gekk jafnaðarlega
með þau upp á vasann og sýndi
gesti og gangandi. Svo kom í Ijós að
Zibrandtsen hafði verið að skrifa
um allt annan málara, einhvem
Ottó Olsen úti í Hellerup, sem hafði
geispað lífsgolunni nýlega. En það
skipti Otto okkar minnstu máli, því
það var enginn í Minefeltet, blakka
hverfinu í kringum Nikulásarkirkju,
sem þekkti hann, einungis hinn eina
og sanna Otto Olsen í Café Sorgen-
fri. Svo hvarf blessaður maðurinn til
himnaföðurins, sem hafði lifað í
borg Holbergs þar sem margur lífs-
ins gamanleikurinn, kómedían, hef-
ur lýst upp hvunndaginn. Minningin
um hann lifir og skilirí hans má enn
sjá hér og þar á krám skugga- og
skemmtistaðahverfa borgarinnar
við Sundið, en hvar mynda nafna
hans í Hellerup sér stað vita trúlega
færri...