Morgunblaðið - 07.12.1997, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 7. DESEMBER 1997
MORGUNB LAÐIÐ
t-
LISTIR
• Lesið í málverk III
SÆÞOKA
TRÖLLAUKINN veðrahamur
og rísandi hafalda voru rík-
ir þættir í sköpunarferli
málverka Gunnlaugs
Schevings, og mætast þá iðulega hug-
hrif frá tveim stflbrigðum, áhrifa-
stefnunni og úthverfa innsæinu.
Myndin Sæþoka, sem er frá því seint
á sjöunda áratugnum og hann lauk
við 1968, er dæmigerð fyrir slfkan
samruna, og hér skyiyar skoðandinn
svala og mistraða þokuna í gráum,
blá- og grængráum litbrigðum himins
og hafs, sem leiðir hugann að einu og
öðru f áhrifastefnunni, einkum er
málararnir sjðnfestu veðrabrigðin.
Sjálf myndbyggingin ásamt hrárri og
rismikilli útfærslu sækir föng til inn-
hverfa útsæisins. Hún er afar klár og
einföld, felur f sér skarpan lfnuskurð
og krappar andstæður sem ganga
þvert yfir myndflötinn. Burðargrind-
ina styrkir listamaðurinn svo með
ýmsum veikari áherslum og mörkuð-
um krákustígum smáatriða. Luktin
yfir höfði sjómannsns og rauða bauj-
Gunnlaugur Scheving
an f bakgrunninum vinna fagurlega
saman í þessiun leik og menn taki eft-
ir að mávamir mynda þrfhyrning,
andstæðan þeim f sjóhattinum, og þvf
hefur hálfl vængurinn sitt mikilvægi
sem hluti heildar. Á þann veg er
brugðið upp snilldarlegu sjónarspili
taumlausra og hrikalegra átaka um
leið og allt er sem í föstum skorðum,
undirstrikar að sjómaðurinn hefur
undirtökin f pataldrinum við náttúru-
öflin. Þetta er ekki ólfkt Jjóði sem
framber svipmikið og óheft hugar-
flug, sem stuðlar, rím og höfuðstafir
binda f sterka heild. Gunnlaugur var
afar meðvitaður um lögmál mynd-
byggingarinnar og því stflfærir hann
eftir þörfum, þannig eru myndir hans
f senn yfírmáta hlutbundnar og rök-
réttar um leið og þær bera mynd-
skáldinu vitni. Hann er að segja
kjammiklar sögur af baráttu sjó-
manna við opið og magnþrungið út-
haf á lfkan hátt og sumir Skagenmál-
aramir f Danmörku. Einnig Winslow
Homer f Bandarfkjunum, sem hinum
megin í vestri, eða Tynemouth við
strönd Norðursjávar í Norður-
Engiandi og ósa Tynefljótsins f ná-
grenni Newcastle upon Tyne, rann-
sakaði sumarlangt árið 1881 hið
harða og óvægna lff fiskimannanna
og átök þeirra við tröllaukið megin-
hafið. Eins og skeði hjá Homer urðu
litir Gunnlaugs bjartari og jafnframt
sléttari með árunum, en Homer var
þó til muna uppteknari við að eftir-
gera beinar sjónrænar lifanir. Þótt
ólfkir væru, voru báðir málararnir
gagnteknir af hinum sérstöku og
tæru Ijósbrigðum í norðrinu, sem
heillað hafa svo margan málarann á
meginlandinu, jafnvel hina fram-
sæknustu á okkar tfmum, og þarf hér
einungis að nefna Þýðverjann Anselm
Kiefer, og myndheildir hans í yfir-
stærðum. Kiefer sækir viðfangsefni
sfn f sögu þjóðar sinnar, gjarnan
mjög stórbrotna, nærtæka og leik-
ræna, ásamt þvf að myndhugsun hans
var á einn veg ekki ósvipuð Gunn-
laugs, þótt sjálft myndefnið væri ann-
að. Gunnlaugur er þannig f hæsta
máta nútímalegur og fyrir sumt ótvf-
rætt nær okkur f tfmanum en félagar
hans, óhlutlægu málararnir. Styrkur
hans er sá, að þetta var ómeðvitað og
sprottið af eðlishvöt og rfkri þörf til
að upplifa og tjá umhverfi sitt, vera
virkur f sínum tfma. Jafnframt að
hann var ekki að fylgja neinni fram-
úrstefnulfnu að utan né rífa hefð-
bundin gildi niður, þurfti jafnvel að
þola meinleg skot fyrir vikið. Mikil
list spyr sjaldnast um stfla og stefnur,
heldur verður til fyrir ríka sjálf-
sprottna sköpunarþörf og rökrétt
vinnuferli gerandans, sem einmitt
veldur stflhvörfum.
Eldri sjávarmyndir Gunnlaugs eru
mun dýpri og kröftugri í litrófinu,
djúpbláar og safarfkar, um leið og
málarinn bar litinn þykkar á grunn-
flötinn. Líkt og til að gefa utanað-
komandi hlutdeild f hrjúfu efhinu f
búnaði sjómannanna og öllu f kring-
um þá, að hafrótinu meðtöldu. Hann
notaðist við ýmis óhefðbundin efni að
sögn, jafnvel húsamálningu og smurði
þykkt á flötinn og er merkilegt hve
vel þær hafa varðveist, sem ber inn-
sæi og staðgóðri þekkingu á efna-
fræðilegu hliðinni og hinum ýmsu
bindiefnum vitni. Seinni tfma myndir
eru meira í Qölþættum grátónum með
ívafi sterkra frumlita sem eins og rífa
f heildina og geta á köflum virkað
truflandi á sjóntaugamar. Sérkenn-
um og ríkdómi grátónanna nær hann
f og með við blöndun andstæðulitanna
og hér sannast rækilega, að enginn er
málari nema hann geti málað með
grátónastiganum. Málverkið Sæþoka
býr yfir hvað mestu samræmi og rök-
réttustu andstæðum f litbrigðum,
þannig halda mildu blæbrigðin full-
komlega hinum sterkari litum í skefj-
um sem jafnframt vinna saman inn-
byrðis. Það er eftirtektarvert hve
málarinn gerir hlut sjómannsins stór-
an f myndskipaninni, lfkt og til að
undirstrika að hann sé sá sem valdið
hefur. Jafnframt merkilega keikur og
upplitsdjarfur, bregður ekki svip en
horfir öruggur og ákveðinn fram á
við eins og hann hafi allt á hreinu.
Sjávarmyndir Gunnlaugs Schevings
teljast mikilvægur hlekkur í fslenzkri
sögu, ekki einungis listasögu, heldur
einnig sjónrænni sagnfræði tfmanna
og stórbrotinni upphafningu sjósókn-
ar. Einnig forðabúrsins f hafinu, gull-
kistunnar sem kynslóðirnar jusu af og
verið hefur lífgjöf landsmanna um
aldir. Til að sækja björg f bú þurftu
vfkingar að heyja orustur við reg-
inöfl, bjóða höfuðskepnunum birginn
og því skyldi ris þeirra mikið. í þeim
andar sagan og landið.
Öflgir tefla afl við skeflu refla
sem að þeim voga-boga-toga-soga!
En sumir geyma svíma í drauma rúmi,
sofa ofurdofa í stofukofa.
Bragi Ásgeirsson
ERLENPAR BÆKUR
Langdregin saga
um morð á sála
Jonathan Kellerman: „The Clinic".
Bantam Books. 432 sfður.
SUMIR hætta í lögfræðinni til
þess að skrifa metsölubækur.
Aðrir hætta í bamasálfræðinni
eins og Jonathan Kellerman, sem
nýtt hefur sér þekkingu í sálfræði til
þess að skrifa spennubækur. Hans
fyrsta skáldsaga, „When the Bough
Breaks“ kom út árið 1985 og síðan
þá hefur hann sent frá sér einn sál-
fræðilegan trylli á ári. Sá sem kom
út á þessu ári heitir „The Clinic" og
segir af morði á frægum prófessor í
sálarfræði, Hope Devane, í Los Ang-
eles og leit lögreglunnar, ásamt góð-
kunningja úr sögum Kellermans, sál-
fræðingsins Alex Delaware, að
morðingjanum. Hugmyndin er ekki
vond en einhvem veginn hefur Kell-
erman tekist að gera nokkuð glúma
sögu bæði langdregna og óspenn-
andi.
Frægur sáli myrtur
Hope þessi hefur orðið landsfræg
nokkru fyrir morð sitt sem höfundur
metsölubókar um „sálarlíf þíns innri
manns“ og því vekur dauði hennar
mikla athygli. Svosem eins og segir á
bókakápu hefur lögregluliði borgar-
innar ekki tekist að hafa upp á morð-
ingjanum fyrr en lögregluforinginn
Milo Sturgis biður vin sinn, Alex
Delaware, um aðstoð við að búa til
sálfræðilegan próffl af fómarlamb-
inu og ekki síður morðingjanum. Sá
gæti verið einn af öllum þeim millj-
ónum sem lesið hafa bókina og ekki
verið sammála höfundi hennar. Það
gæti líka verið einhver í háskólanum
þar sem Hope kenndi, einhver úr
fortíð hennar, kannski eiginmaður-
inn sem erfa mun nokkur auðæfi nú
þegar hún er látin. Delaware og fé-
lagar kynna sér til hlítar þá sem
Hope þekkti og komast á endanum
að sannleikanum.
Um það leyti eru allar líkur á því
að lesandanum standi á sama um hið
sanna í málinu því Kellerman virðist
litla stjóm hafa á málgleði sinni.
Kannski er hann svona ánægður með
sig sem rithöfundur en hann hefði
mátt stytta söguna um einar hundrað
síður a.m.k. án þess að missa neitt úr
henni sem máli skiptir.
Það vantar bagalega að hann þétti
frásögnina og setji í hana spennandi
framvindu, bæði hraða og skemmti-
lega sem tekst fyrst og fremst að
halda athygli lesandans. Þess í stað
notar hann iðulega tvær og þrjár og
fjórar þéttskrifaðar blaðsíður og
jafnvel fleiri sem inngang að
smáatriði sem maður heldur
að gæti skipti einhverju
máli. Oft er eins og persón-
urnar séu að ræða algjört
fánýti sín á milli. Sagan er
nær eingöngu sögð með
samtölum og til þess að
sú aðferð megi virka af
einhverju viti verða per-
sónurnar að hafa eitt-
hvað að segja og koma
því út úr sér á ekki
alltof mörgum blaðsíð-
um en hinar fjöl-
mörgu persónur sem
koma fram í sögu
Kellermans, stórar
og smáar, eru slík-
an óratíma að kom-
ast að kjarna máls-
ins að það er engu lagi
líkt.
Hetjan Delaware
Það er synd því það leynist innan
um allan kjaftavaðalinn forvitnileg
saga um hvernig erfið æska getur
mótað menn á fullorðinsárum, um ást
og um hefnd, um svolítið afbrigðilega
kynhegðun og vinabönd í heimi þar
sem hlutirnir eru ekki málaðir ein-
göngu í svörtu og hvítu og engar
skýrar línur eru til að fara eftir. Kell-
erman virðist alveg hættur að
nenna að skrifa
um aðalper-
sónu sína,
hinn knáa
sálfræðing
með hið hetju-
lega nafn, Alex
Delaware. Sá
kemur eiginlega
ekki fram sem
fullgild persóna í
þessari nýjustu
sögu hans, hefur
fá ef nokkur sér-
kenni og leggur
ekki mikið til mál-
anna í rauninni en
virkar helst sem
upptökutæki fyrir þá
sem hann ræðir við.
Það er eingöngu í
gegnum samtöl hans
við hlutaðeigandi sem við fáum að
vita hvemig er í pottinn búið.
„The Clinic“ segir að ýmsu leyti at-
hygliverða sögu en hún er fáránlega
langdregin og það vantar tilfinnálega
í hana raunverulega spennu.
Arnaldur Indriðason
I
í
i

i
í
E
[
í
i
I
i
I
I
í
>
t
I
I
í
t
I
h