Morgunblaðið - 07.12.1997, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 7. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
I
t
ÁHJAR-
Finnar eiga það meðal annars sameiginlegt
s
með Islendingum að byggja norðurhjara
Evropu, vera lítil þjóð og tala tungu sem
engir aðrir skilja orð í. Kristján Jónsson
var nýlega í Finnlandi í boði stjórnvalda og
fannst landsmenn oft vera hlédrægir en
gestrisnir, hlýir þegar komið var inn úr
skelinni. Finnar fagna því nú að hafa verið
sjálfstæð þjóð í 80 ár en þeir hafa þurft að
færa meiri fórnir en við til að halda því.
FINNAR hafa átt góða arkitekta og Helsinki er þekkt fyrir athyglisverð mannvirki, gömul sem ný.
Á myndinni er Þjóðaróperan sem tekin var í notkun 1993.
ÁLIÐ sem líklegast er til að
valda vinslitum Finna og Is-
lendinga er líklega vel-
heppnuð kynning hinna fyrmefndu
á jólasveininum í Rovaniemi og ýmis
óbeinn hagnaður af því framtaki.
Þangað berst fjöldi bréfa um hver
jól, miklu fleiri en hingað til okkar
sveinka. Samskiptin við Finna hafa
verið minni en við aðra norræna
frændur okkur, hins vegar hafa þau
verið misklíðarlaus.
En hvernig eru Finnar, þjóð
múmínálfanna, saunabaðsins,
Nokia-farsíma og stígvéla? Fyrr á
öldinni hefðu margir Evrópumenn
munað eftir íþróttahetjunni Nurmi
eða frækilegri baráttu hvítklæddra
finnskra hermanna við rússneska
björninn í Vetrarstríðinu. Menning-
arlega sinnaðir hefðu rætt um tón-
skáldið Sibelius, arkitektinn Aalto.
Fróðir Bandaríkjamenn hefðu
rifjað upp að finnskir landnemar
kenndu mönnum að reisa bjálkakofa
í Norður-Ameríku.
Sambýli við norræna
menn og Rússa
Menning Finna er mótuð af löng-
um vetrinum, sambýli við norræna
menn og Rússa. Einnig víðáttumikl-
um skógunum, fískveiðum í vötnun-
um sem munu vera um 30.000,
fásinni og einangrun. Líkamshreysti
hefur verið mikils virt og íþrótta-
afrek Finna á öldinni eru fjölmörg.
Einn af þjóðarréttunum er hakk úr
kjöti og fiski, réttur sem aðeins hæf-
ir sönnum hetjum.
Þeir voru lengi þegnar Rússakeis-
ara. I Helsinki er Úspenskí-kirkja
réttrúnaðarmanna, fagurt guðshús
sem í kalda stríðinu var oft notað til
að búa til „rússneskan" bakgrunn í
vestrænum spennumyndum. Og
Helsinki var reyndar eitt af njósna-
hreiðrum risaveldanna.
Finnska er gerólík öðrum Evr-
ópumálum að undanskilinni eist-
nesku og ungversku sem er fjar-
skyld. Hvorki er kyn né greinir í
finnsku, fóllin eru 16 í allt. Eiga því
landsmenn oft erfitt með að læra al-
gengustu Evróputungur vegna allt
annarrar uppbyggingar þeirra.
Orðaforðinn í nútímamálinu mun að
miklu leyti eiga sér germanskar
rætur þótt ekki liggi það yfirleitt í
augum uppi.
Hluti þjóðarinnar er sænskumæl-
andi, á sín eigin leikhús og dagblað,
Hufvudstadsbladet, en talar sænsk-
una með sínum sérstaka hreim og
lítur á sig sem ósvikna Finna. Götu-
skilti eru á báðum málunum í borg-
um þar sem minnihlutinn nær
ákveðnu hlutfalli. Sænskumælandi
voru öldum saman yfirstéttin og litu
niður á hina, ódannaða skógarbú-
ana. Nú er kryturinn á undanhaldi.
Sakleysingi á ferð
Könnun sýndi eitt sinn að Finnar
halda að jafnaði meiri fjarlægð milli
sín og viðmælanda síns en aðrar
Evrópuþjóðir, um tveim metrum á
gangstéttinni. Þeir þykja hlédrægir
og virðast oft feimnir í viðkynningu
en kurteisir og hjálpfúsir.
Blaðamaður tók þrisvar upp götu-
kort á rölti sínu í Helsinki. Avallt
vatt sér einhver vegfarandi að hon-
um til að bjóða aðstoð, í fyrsta skipt-
ið ung og falleg kona.
„Það eru margar rússneskar
vændiskonur í Helsinki," sagði einn
af viðmælendum blaðamanns í
finnska utanríkisráðuneytinu tor-
trygginn þegar íslendingurinn hældi
borgarbúum fyrir hjálpsemina.
- En hún talaði alls ekki enskuna
með rússneskum hreim.
„Það eru líka margar eistneskar
vændiskonur í Helsinki," var svarið.
Töldum víst að
Sovétmenn myndu
taka allt landið
HVERNIG ber að meta sambandið við Rússa
á nítjándu öldinni og Svía aldimar á undan,
kúguðu Svíar Finna? „Nei þannig finnst mér
alls ekki hægt að lýsa því,“ segir Eino
Jutikkala, sem er níræður og eini sagnfræð-
ingurinn í finnsku akademíunni. Hann bendir
á að þegar á átjándu öldinni hafi Finnar notið
margvíslegra réttinda og talað sé í gömlum
skjölum um konungsríki Svía og Finna. Hinir
síðamefndu hafi ekki verið nýlenduþjóð en oft
verið vanræktir af stjómvöldum í Stokkhólmi.
Um rússneska tímabilið segir hann að alltaf
sé erfitt að fjalla um sögu í þáskildagatíð, eitt-
hvað sem hefði getað orðið öðmvísi. Slíkar
getgátur séu oft ófrjóar og varasamar.
Utilokað sé að fullyrða að mildileg hönd
Rússakeisara fyrstu áratugina frá 1809 hafi
verið grundvöllur framfara í Finnlandi.
Benda megi á að þróunin hafi verið hröð í allri
Evrópu og hvatningin í þá vem hafi ekki átt
upprana sinn í Rússlandi heldur Vestur-Evr-
ópu. Finnum hafi því vaxið ásmegin þrátt fyr-
ir rússnesku yfirráðin. Hinu megi samt ekki
gleyma að ýmislegt verðmætt í finnskri
menningu sé ættað frá Rússlandi.
Jutikkala er aðalhöfundur eins þekktasta
ritsins um sögu Finna og var áratugum sam-
an prófessor í fræðigrein sinni. Hann gerðist
háttsettur embættismaður í áróðursmáladeild
stjórnvalda í Vetrarstríðinu 1939-1940 og
framhaldsstríðinu svonefnda 1941-1944. Hlut-
verk Jutikkala var að útskýra málstað Finna
fyrir spurulum löndum sínum og ferðaðist
hann þá mikið um landið en útvarpið var
einnig mildð notað.
„Þetta var oft erfitt, sérstaklega vegna þess
að ég var frá upphafi vantrúaður á sigur Þjóð-
verja,“ segir Jutikkala. „Það ríkti hins vegar
full eining í Vetrarstríðinu. Stalín gerði slæm
mistök þegar hann setti á laggirnar útlaga-
stjóm kommúnista. Það var gamall siður
Rússa, alveg frá keisaratímanum, að þegar
Morgunblaðið/K.J.
EINO Jutikkala er við góða heilsu þrátt
fyrir aldurinn og áhugasamur þegar
hann ræðir fræðigrein sína.
þeir vildu leggja undir sig land byijuðu þeir á
því að fá innlenda menn til að biðja um hjálp.
Þess vegna skildum við Finnar hvað klukkan
sló, töldum víst að Sovétmenn ætluðu að
leggja allt landið undir sig og myndu ekki láta
sér duga nokkur svæði og herstöðvar.
Málin vom ílóknari 1941 þegar hermenn
okkar létu ekki nægja að endurheimta landið
sem við höfðum orðið að láta af hendi í Karel-
íu árið á undan heldur sóttu lengra austur á
bóginn.
Um 400.000 flóttamenn hröktust til Finn-
lands frá Karelíu eftir Vetrarstríðið. Við rædd-
um opinskátt um það í fyrstu 1941 að Finnar
ættu að reyna að tryggja sér sovésk svæði þar
sem fyrir væri fólk okkur náskylt áður en
Þjóðverjar hirtu öll Sovétríkin. Þegar árið 1942
hættum við að minnast á svona mál, þau þóttu
ekki heppileg í áróðrinum, ollu sundrungu.
Ég man vel eftir fundi um áramótin 1942-
1943, þá var spurt hverjar sigurlíkur Þjóð-
verja væra. Ég sagði þær miklar en vissi
meira en aðrir, nefnilega að þýski herinn væri
að tapa í Stalíngrad en það gerði hann mánuði
síðar. Oft var spurt hvort Þjóðverjar myndu
ekki fara með okkur eins og sigraðar þjóðir ef
þeir ynnu, hvort okkur myndi farnast nokkuð
betur. Ég reyndi að svara því til að fyrst yrði
að sigra Sovétmenn áður en við gætum farið
að hafa áhyggjur af eftirleiknum.
Of snemmt að dæma Kekkonen
Við voram líka í erfiðri stöðu gagnvart
frændþjóðum okkar í Danmörku og Noregi.
Svíar studdu okkur vel með sjálfboðaliðum og
vopnum framan af, einnig eftir júní 1941. A
næstu áram breyttist þó afstaða þeirra, meðal
annars vegna tengslanna við hina Skandinav-
ana.“
Jutikkala er spurður um afstöðuna til Ur-
hos Kekkonens, sem var forseti 1956-1981 og