Morgunblaðið - 07.12.1997, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 7. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. DESEMBER 1997 33

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
SAMKVÆMT könnun
Gallup, sem greint var frá
í Morgunblaðinu á föstudag,
hefur um þriðjungur íslend-
inga einhvern tíma sest und-
ir stýri undir áhrifum áfeng-
is. Oft er talað um að lang-
tímahagsmunum sé fórnað
fyrir skammtímahagsmuni
og er ölvunarakstur senni-
lega eitt afdrifaríkasta dæm-
ið um slíkt. Framtíðin er lögð
undir til að spara nokkur
hundruð krónur fyrir leigu-
bíl.
Tryggingafélögin Sjóvá-
Almennar __ og Vátrygg-
ingafélag íslands hyggjast í
þessum mánuði gangast fyr-
ir herferð undir kjörorðinu
„Endum ekki jólagleðina
með ölvunarakstri“. Á blaða-
mannafundi þar sem her-
ferðin var kynnt mátti sjá
strætisvagn, leigubíl og
sjúkrabíl, sem áttu að minna
á það hvernig hægft væri að
ferðast eftir að hafa neytt
áfengis. Þar var enginn lík-
bíll, en það er hins vegar
engin launung á því að ölv-
unarakstur er dauðans al-
vara.
Þeir, sem eru sviptir öku-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
réttindum fyrir að hafa ekið
undir áhrifum áfengis, verða
fyrir ýmsum óþægindum. Oft
og tíðum getur það að hafa
ekki bíl til umráða kostað
fólk vinnuna. Skyndilega
verður ekki hægt að sækja
börnin á leikskólann. Dag-
legt líf fer úr skorðum.
Valdi drukkinn ökumaður
slysi getur hann hins vegar
þurft að horfast í augu við
afleiðingarnar alla ævi. Lög-
um samkvæmt verða trygg-
ingafyrirtæki að greiða fórn-
arlömbum skaðabætur og
endurkrefja þá ökumenn,
sem valda tjóni af vítaverðu
gáleysi, um bæturnar. Slíkt
getur leitt til gjaldþrots og
sett fjölskyldur á vonarvöl.
Og þá á viðkomandi eftir að
gera atburðinn upp við sam-
visku sína.
Drukkinn ökumaður setur
einnig eigið líf í hættu. Eng-
inn maður á sig sjálfur.
Flestir einstaklingar hafa
ótvíræðar skuldbindingar
gagnvart sínum nánustu,
gagnvart fjölskyldu, börn-
um, foreldrum.
í vímu augnabliksins get-
ur farið lítið fyrir yfirvegun
og skynsemi. í desember eru
víöa haldin jólateiti þar sem
áfengi er haft um hönd. Oft
er auðveldara að skilja bílinn
einfaldlega eftir heima þegar
slíkt hóf stendur fyrir dyrum
í vinnulok. Þá er hægt að
taka ákvörðun um það alls-
gáður að aka ekki fremur en
að bíða þess að áfengið hafi
slævt skyrtsemina og greitt
götu freistingarinnar.
Flestir þekkja goðsögnina
um könnun, sem eitt sinn á
að hafa verið gerð og mun
hafa sýnt fram á að viðbragð
ökumanna og árvekni tví-
efldist eftir einn lítinn.
Norska knattspyrnuliðið
Rosenborg tók nýverið þátt
í tilraun með áhrif áfengis á
snerpu og athygli. Eftir hálf-
an bjór jukust mistök um 25
af hundraði og eftir heilan
bjór fjölgaði mistökum um
47,5 af hundraði. Sendingar
á næsta mann urðu 10 til
20 af hundraði ónákvæmari
en þegar sami leikmaður var
allsgáður. Markanýting frá
vítapunkti minnkaði um 20
af hundraði.
Lögreglan hyggst sýna
sérstaka árvekni í umferð-
inni næstu tvo mánuði. Að
sögn hennar voru um 800
ökumenn teknir vegna gruns
um ölvunarakstur í Reykja-
vík fyrstu 11 mánuði þessa
árs. Lögreglan telur að þegar
árið er á enda muni sú tala
verða milli 900 og 950. Það
er aðeins brot af þeim ölv-
unarakstri, sem á sér stað í
raun. Samkvæmt tölum frá
nágrannalöndunum hefur
lögreglan aðeins hendur í
hári sex til sjö af hundraði
drukkinna ökumanna.
Þetta mál snýst ekki um
áróður gegn áfengi. Það
snýst um að uppræta óveij-
andi hegðun.
GEGN ÖLVUNAR-
AKSTRI
6.
Aritófanes talar
um skáldin og
hlutverk þeirra í gam-
anleiknum Froskam-
ir. Þar er samtal milli
Æskilosar og Evrípí-
desar sem báðir voru
nýdauðir einsog Sófókles þegar
Aristófanes skrifaði leikritið. En í
samtalinu spyr Æskilos Evrípídes
hverjar eru skyldur skálds og hvers
er vænzt af honum. Evrípídes svar-
ar að hann geti skrifað og hugsað,
en þó umfram allt að hann geti ýtt
undir dyggðina, eða á líkingamáli:
Spýtt dyggðinni inní pólitískan lík-
ama. Skáld voru á þessu gullaldar-
skeiði Aþenu um miðja 4. öld f.
Kr. einskonar kennarar eða leiðtog-
ar sem töluðu til þeirra er þeir vildu.
Nú var ríkinu tekið að hnigna og
jafnvel Æskilos gat ekki bjargað
Aþenu úr því sem komið var. Ari-
stófanes hafði engin vettlingatök í
háðglettni sinni og fór Sókrates
jafnvel ekki varhluta af því í leikrit-
inu Skýin. Hamingjan fylgir ein-
ungis framliðnum,sögðu þeir vísu
hellenar. Þeir sem lifa geta einung-
is treyst á heppni. Mundi það ekki
einnig eiga við okkur?
7Á gullaldarskeiðinu voru íbúar
•Aþenu álíka margir og við ís-
lendingar erum nú, eða milli 250
og 300 þúsund manns. í borginni
bjuggu 30-40 þúsund fjölskyldur,
auk útlendinga og réttlausra þræla.
Þetta var fijósamt samfélag sem
leitaði skýringa í goðafræði. En svo
rann upp öld heimspekinnar og leit-
aði ekki svara í goðheimum, heldur
rökum og raunvísindum. Menn
fengu að vita það væri jafnfráleitt
að tilbiðja styttur einsog trúa á
HELGI
spjall
hús. Nýr tími var að
bijótast úr því skurni
sem hafði hýst goð-
fræðilega veröld
Hómers og Hezióds,
fyrsta skáldsins sem
sögur fara af, en hann
var uppi á 8. öld f.Kr., en hómers-
skáldin fyrr. Guðimir tjá sig ekki,
þeir gefa merki. Táknið er þannig
af guðlegum uppruna. Maðurinn
hafði búið til guðina í sinni mynd
og ef kýrnar hefðu getað teiknað
væru guðirnir með horn. Períkles
stjórnaði farsællega í anda lýðræðis
og allt þjóðlífið blómgaðist. Guðun-
um voru reist makleg steinhús á
Akrapólis og aþeningum farnaðist
vel í styijöldum við Spartveija. En
svo seig á ógæfuhliðina þegar plág-
an mikla læsti klónum í varnarlaust
samfélagið og aþeningar unnu
hryðjuverk á íbúum Mílos. Blóð
kallaði á blóð. Og jafnvel Sókrates
komst ekki upp með múður. Spart-
veijum óx ásmegin enda voru þeir
aldir upp í þeim anda sem lesa má
útúr svofelldri athugasemd móður
ungs hermanns sem heldur til orr-
ustu fyrir borg sína, Komdu heim
með skjöldinn, segir þessi spart-
verska móðir, eða á honum ella.
Bandaríski prófessorinn Mazsak,
sem er einn helzti sérfræðingur
Bandaríkjanna í grískri fomöld, tel-
ur að Sparta hafi átt verðleika
Akkilesar, styrk hans og gamaldags
dyggðir og hörku, en verðleikar
Aþenu hafi verið aðrir; aðlögunar-
hæfni í anda Odysseifs.
8Spartveijar höfðu á tíma sýnt
•hetjulund sína í verki í átökum
við hersveitir Xerxes Persakonungs
við Þermópíl einsog Sófókles, sem
tók þátt í bardögum við Persa, yrk-
ir um í samnefndu leikriti sinu.
Spartveijar voru fáir, en Persar fjöl-
mennir. Þá sjá njósnarar Persa að
Spartveijar kemba hár sitt. Og þá
hlógu Persar og hugsuðu gott til
glóðarinnar. En spartverskur kvísl-
ingur sem var í herbúðum Persa
sagði við konung, Hlæðu ekki. Þeg-
ar Spartveijar kemba hár sitt eru
þeir reiðubúinir að deyja. Þetta
sögulega minni hefur augsýnilega
komizt alla leið inní íslenzkar bók-
menntir eða sagnfræði einsog sjá
má af frásögn Sturlungu um Brand
Arnþrúðarson og bræður hans. Fyr-
ir aftöku bræðranna þvoðu þeir hár
sitt og kembdu einsog til fagnaðar
væri að fara. Það er hellenskt and-
rúm í Sturlungu.
9Grundvöllur grískrar menn-
•ingar og samfélagslegar rætur
voru hómersku kvæðin sem urðu
einskonar safngler hellenskrar
hugsunar. í þessi sagnaljóð sem
voru samansett i grárri forneskju
og mynda nú heild einsog væru þau
ort af einu skáldi sótti þjóðin afl
og áræði. Gyðingar eignuðust einn-
ig slíkan grundvöll í Gamla testa-
mentinu þar sem þjóðin gat séð
sjálfa sig og örlög sín fyrir, jafnvel
framtíð sína og fyrirheit guðs, enda
hefur Biblían verið kölluð spegill.
Forníslenzkar bókmenntir gegna
sama hlutverki og fyrrnefnd safn-
verk og án þeirra væri líklega önn-
ur þjóð í landinu en sú sem hlaut
þennan mikilvæga arf og ávaxtar
hann. Það er í þessa arfleifð sem
við leitum alls þess sem kalla má
íslenzkt en án hennar værum við
einungis belgsláttarmenn í íjöl-
miðlaheimi athyglisfíkla.
M.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 6. desember
AÐ KENNIR MARGRA
grasa í þeim skýrslum
sem fulltrúar stórvelda
hafa verið að senda rík-
isstjórnum sínum frá
íslandi í kalda stríðinu.
Við höfum séð sumt af
því en annað er óbirt.
Það er mikill vandi að vinna úr slíkum
plöggum og meta það rétt sem þar er
sagt. Margt af því byggist á tilfinninga-
legri afstöðu þeirra sem um ijalla fremur
en gallhörðum staðreyndum. Það er því
harla mikilvægt að úr þessum skýrslum
sé lesið með miklum fyrirvara og án þess
menn sé ævinlega tilbúnir að gleypa það
hrátt. Sendimenn erlendra ríkja hér á landi
hafa verið misjafnlega glöggir og þá ekki
síður misjafnlega vandir að virðingu sinni
í þessum samskiptum við íslenzka ráða-
menn og þá sem við sögu koma í þessum
frásögnum. Þeir hafa misskilið margt,
þeir hafa einnig oft verið afvegaleiddir og
á þá leikið í pólitískum hita á hættulegum
tímum. Þá hafa þeir ekki síður notað sín
meðul í þessum samskiptum við fámennt
umhyerfi sem þeir skildu lítið eða illa.
í Ólafs sögu Thors er m.a. fjallað um
komu Harolds Macmillans til Keflavíkur-
flugvallar sunnudaginn 25. september 1960
í því skyni að ræða fiskveiðideilu Breta og
íslendinga og gera úrslitatilraun til að koma
á sáttum. Enginn vafi er á því að í þessu
langa samtali þeirra Ólafs Thors var lagður
grundvöllur að lausn deilunnar, en viðræður
hófust í kjölfar þess, eða 1. október, og
fóru þær fram milli íslenzkrar og brezkrar
nefndar sem forsætisráðherramir ákváðu á
fundi sínum.
Að Keflavikurfundinum loknum var ís-
lenzkum blaðamönnum sem þar voru
staddir ljóst að báðum forsætisráðherrun-
um hefði þótt hann mikilvægur og markað
tímamót til lausnar deilunni. Var augljóst
að vel fór á með þeim Macmillan og Ólafí
Thors. Hinn fyrrnefndi sagði þegar hann
kvaddi íslenzka forsætisráðherrann að
hann mundi ævinlega minnast hans og sjá
hann fyrir sér þegar hann hugsaði um
landhelgisdeilu Breta og íslendinga. En
þegar hann skrifar æviminningar sínar
hefur Macmillan verið búinn að gleyma
þessum fundi að mestu og þar er vægast
sagt heldur einkennilega komizt að orði
um viðræður þeirra Ólafs Thors. Macmillan
ræðir raunar af heldur lítilli virðingu um
forsætisráðherra íslands sem hann nefnir
ekki með nafni. Þetta er að vísu ekki eins-
dæmi í ævisögu hans því að hann hefur
tilhneigingu til að fjalla á fremur óvirðu-
legan hátt um leiðtoga annarra þjóða sem
hann hefur þurft að eiga viðskipti við.
Þótt minningar og stjórnmálasaga Mac-
millans sé talin heldur merkilegt rit um
samtímasögu, kennir þar ýmissa grasa
eins og oft vill verða og er nauðsynlegt
að lesa ævisöguna með fyrirvara og gagn-
rýni. Sjálfsævisögur stjórnmálamanna
fjalla oft um það, hvernig þeir vilja að
atburðirnir hafi gerzt, en ekki endilega
hvernig þeir gerðust! Macmillan lýsir Ólafi
Thors svo að hann hafi verið veikgeðja
forsætisráðherra sem hafi staðið höllum
fæti í heimalandi sínu og verið altekinn
ótta við kommúnista!
í Ólafs sögu Thors segir svo um þetta:
„Það er nánast óhugsandi að brezkur ráða-
maður geti gert sér fulla grein fyrir erf-
iðri aðstöðu stjórnmálamanns í landi eins
og íslandi, þar sem áhrifa kommúnista
gætir verulega, en slík áhrif þekkjast vart
í Bretlandi, eins og kunnugt er. Brezkur
forsætisráðherra hlýtur því einfaldlega að
eiga erfitt með að skilja vandamál íslenzks
forsætisráðherra, sem reynir eftir megni
að koma í veg fyrir að marxistum takist
að spilla fyrir samstarfi íslendinga og
annarra vestrænna ríkja, ekki sízt þeirra,
sem aðild eiga að Atlantshafsbandalaginu.
í Bretlandi hafa báðir stærstu flokkarnir
sömu afstöðu til utanríkismála og enginn
ágreiningur er þeirra á milli um Atlants-
hafsbandalagið eða aðildina að því, svo
að dæmi sé tekið. En hvað sem því líður
er enginn vafi á, að samtal Ólafs Thors
og Macmillans varð örlagaríkara fyrir
stjórnmálaþróun á íslandi en slík samtöl
eru oftast nær, a.m.k. leiddi það til þess,
að lausn fékkst á fískveiðideilu Breta og
íslendinga og samningur þess efnis var
lagður fyrir sameinað þing 27. febrúar
1961 sem fylgiskjal með tillögu til þings-
ályktunar um lausn fiskveiðideilunnar, en
þar var farið fram á heimild Alþingis til
að ganga frá málinu á grundvelli sam-
komulagsins. Landhelgissamningurinn við
Breta var svo undirritaður 11. marz 1961,
en áður höfðu farið fram á Alþingi miklar
og heitar umræður um hann, enda var
samningurinn áhorfsmál að margra dómi
og mikið um hann deilt, bæði í blöðum
og manna á meðal.“ Hvemig átti Macmill-
an að skilja baráttu formanns Sjálfstæðis-
flokksins við hernámsandstæðinga?
Hvernig átti hann að skilja baráttu ís-
lenzks forsætisráðherra við marxista og
þá sem börðust hatrammlega gegn aðild
Islands að Nató? Hvernig átti Macmillan
að skilja að þorskastriðið við Breta gæti
haft áhrif á aðild íslands að Atlantshafs-
bandalaginu og viðkvæm öryggismál? Eða
mundi nokkur geta ímyndað sér að brezk-
ur forsætisráðherra gæti skilið til fulls ís-
lenzkan forsætisráðherra sem þurfti að
ná jafnvægi milli viðkvæmra öryggismála
og þjóðernistilfinninga lítillar eyþjóðar í
miðju Atlantshafi?
Nei, auðvitað er vart hægt að ætlast
til slíks. Hann hlaut að misskilja ýmislegt
sem hann hefði þurft að skilja - og það
gerði hann líka! En þessi misskilningur
varð sem betur fer ekki til þess að koma
í veg fyrir samninga.
■■■■■■■■■■ MACMILLAN
Gao-nlpffnr sagði Ólafi Thors
„Mgmegar að hann væri Skoti
Vlðræður og sem slíkur væri
hann þeirrar skoð-
unar að það væri „ákaflega margt sameig-
inlegt með Skotum og íslendingum". Hann
segir ýmislegt vitlausara í ævisögu sinni
en þetta. Áður en Macmillan fór frá Kefla-
víkurflugvelli talaði hann við íslenzka
blaðamenn og sagði þá m.a. í einskonar
ávarpi sem hann flutti: „Mér þykir vænt
um að hafa getað komið hér við á leið
minni til New York og hitt Ólaf Thors
forsætisráðherra íslands. Ég er þakklátur
honum fyrir framúrskarandi gestrisni. Við
áttum saman einkar gagnlegar viðræður
um samskipti okkar og vandamál. íslend-
ingar eru gamlir vinir Breta og nú banda-
menn, og ég vona, að þær viðræður, sem
við höfum átt í dag, stuðli að því að ráða
fram úr helztu vandamálum í sambúð
landa okkar. Við óskum hvor öðrum góðs.
Við erum vinir, og við viljum vera vinir
framvegis og ég hygg, að það, sem við
höfum getað sagt hvor öðrum í dag, muni
stuðla að því, að sú langa vinátta hald-
ist.“ Af þessum ummælum á Keflavíkur-
flugvelli má ráða að samtal þeirra Ólafs
Thors hafi þá haft veruleg áhrif á brezka
forsætisráðherrann og eflt með honum
áhuga á því að leiða þorskastríðið til lykta,
svo að vinátta íslendinga og Breta gæti
haldizt áfram. Að öðrum kosti hefði hann
ekki tekið til orða eins og raun ber vitni.
En eitthvað stinga þessi orð í stúf við frá-
sögn hans af viðræðum þeirra forsætisráð-
herranna þegar hann minnist þessara at-
burða síðar og fjallar um þá með fyrrnefnd-
um hætti í ævisögu sinni. Það er ekki
undarlegt þó að önnur tré brotni þegar
krosstrén bregðast með þeim hætti sem
nú hefur verið nefnt.
ÁSTÆÐAN TIL
þess að þetta er rifj-
að upp hér er sú að
nýlega kom út í
Bandaríkjunum
bókin A Cold War
Odyssey eftir Don-
ald E. Nuechterlein
sem einhver man sjálfsagt eftir frá því að
hann var hér á vegum bandaríska sendi-
ráðsins upp úr miðri öldinni, en þá stóð
kalda stríðið sem hæst, eins og kunnugt
Faulkner
heilaþveg-
inn - fá-
sinna!
HAROLD Macmillan og Óláfur Thors hittastí Keflavík í september 1960.
er. Hann fjallar þó nokkuð um íslenzk
málefni og samband Bandaríkjanna og
Islands á þessum árum, nefnir nokkur
nöfn réttilega, líklega þau sem hann man
eftir langa fjarveru, en aðra nefnir hann
að því er virðist með dulnefnum - og er
þá stutt í að allt verði þetta einskonar
hrærigrautur. Ritstjóri Tímans heitir til
að mynda Jon Eliasson en slíkur maður
var ekki til, ekki frekar en blaðamaðurinn
á Morgunblaðinu sem átti að hafa skrifað
samtal við bandaríska nóbelsskáldið Will-
iam Faulkner, en hann gengur undir nafn-
inu Jon Magnusson, „ungt skáld sem einn-
ig vann við blaðamennsku“.
Höfundur bókarinnar segir að Faulkner
hafi í samtali við Morgunblaðið lýst skoð-
unum sínum á Atlantshafsbandalaginu og
vörnum vestrænna þjóða en einhver David
átti að hafa verið viðstaddur samtalið.
David vissi að Faulkner væri fámáll maður
og þess vegna hafí hann gert það að til-
lögu sinni að Magnusson sem þekkti David
hafi átt að kynna sjálfan sig lítillega og
íslenzka rithöfunda, áður en samtalið færi
fram!
Það er merkilegt við þessa frásögn
bandaríska sendimannsins, að að því er
látið liggja að starfsmenn bandaríska
sendiráðsins hafi stjórnað samtalinu og
komið því inn í kollinn á rithöfundinum
sem hann ætti að segja um Nató og örygg-
ismál! En þeir sem kynntust Faulkner vita
að hann var ekki hallur undir neinn heila-
þvott. Hann hafði ákveðnar skoðanir og
það breyttu þeim engir, hvorki áróðurs-
meistarar bandaríska sendiráðsins né aðr-
ir. Hann var fámáll, en fastur fyrir. Hann
var að vísu góður fulltrúi Bandaríkjanna
eftir að hann hlaut bókmenntaverðlaun
Nóbels 1949, einkum vegna þess að hann
hafði sömu skoðanir á öryggis- og utanrík-
ismálum og þeir sem stóðu að Atlantshafs-
bandalaginu og var ekki í neinum vafa
um að hefta þyrfti útbreiðslu heimskomm-
únismans og stemma stigu við honum
hvar sem færi gæfist. Það þurfti enga
diplómatíska eftirlitsmenn til að innræta
honum þessa afstöðu. Hann hafði gert sér
grein fyrir þeirri hættu sem af heims-
kommúnismanum stóð og var að því leyti
í heldur fámennum hópi rithöfunda og
listamanna, því að margir þeirra höfðu
látið blekkjast um þetta leyti og orðið
ýmist einskonar málpípur stalínista eða
hlutlaus peð í höndum þeirra. En Faulkner
var ekki einn þessara hlutleysingja. í hátt-
um og framkomu minnti hann einna helzt
á Stein Steinarr, ekki sízt í tilsvörum. Og
þegar hann kom hingað 1955 hafði hann
svipaða afstöðu til heimskommúnismans
og Steinn, sem nú var í óðaönn að gera
upp við þá, sem hann hafði haft pólitíska
samúð með áður. Það var mikið uppgjör
og eftirminnilegt á þeim tíma, eins og
kunnugt er.
„Sendimenn er-
lendra ríkja hér á
landi hafa verið
misjafnlega
glöggir og þá ekki
síður misjafnlega
vandir að virð-
ingu sinni í þess-
um samskiptum
við íslenzka ráða-
menn og þá sem
við sögu koma í
þessum frásögn-
um. Þeir hafa
misskilið margt,
þeir hafa einnig
oft verið afvega-
leiddir og á þá
leikið í pólitískum
hita á hættuleg-
um tímum.“