Morgunblaðið - 07.12.1997, Blaðsíða 24
24 SUNNUDAGUR 7. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
INNÆÐAAÐGERÐ VIÐ MEÐHÖNDLUN GÚLS Á KVIÐARHOLSHLUTA ÓSÆÐAR
Ótvíræðir
kostir fram
yfir skurð-
aðgerð
Gúll á kviðarholshluta ósæðar var í fyrsta
sinn meðhöndlaður með innæðatækni hér-
lendis á Sjúkrahúsi Reykjavíkur fyrir hálf-
um mánuði. Anna G. Ólafsdóttir komst að
því í samtali við læknana dr. Stefán E.
Matthíasson og Jón Guðmundsson að ekki
ffeta öll hátæknisjúkrahús státað af því að
hafa gert slíkar aðgerðir.
Ý MEÐHÖNDLUN ,4nn-
æðatækni" var í fyrsta
sinn notuð til að með-
höndla gúla á kviðarhols-
hluta ósæða á íslandi á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur fyrir um hálfum mán-
uði. Tveir íslenskir læknar, dr.
Stefán E. Matthíasson æðaskurð-
læknir og Jón Guðmundsson
æðaröntgenlæknir, framkvæmdu
aðgerðina með aðstoð tveggja
sænskra lækna. Stefán segir ótví-
ræða kosti innæðatækni frám yfír
opnar skurðaðgerðir. Innæðaað-
gerð fylgi mun minna rask og
sjúklingurinn jafni sig fyrr; sjúk-
lingnum sjálfum og þjóðfélaginu til
hagsbóta.
Æðagúlar geta myndast í öllum
æðum líkamans. Hins vegar eru
gúlar í slagæðum algengari og
hættulegri en gúlar í bláæðum. Al-
gengast er að gúlar myndist í
grindarbotns-, heila-, ós og slag-
æðum neðri útlima. Án fyrirvara
fer æðin að víkka út á afmörkuð
svæði. Einn liður í ferlinu felst í
því að hvirfilstraumar myndast og
geta valdið blóðsega. Þessir blóð-
segar geta borist áfram með blóð-
strauminum og myndað blóðtappa
í nærliggjandi líffærum. Ef ekki
er snarlega brugðist við geta blóð-
segamir skemmt vefi og valdið
drepi. Gúllinn sjálfur heldur
áfram að stækka. Með því eykst
hættan á því að æðin springi og
erfiðara verði að meðhöndla vand-
ann.
Algengara í sumum
fjölskyldum
Ekki er nein ein skýring til á því
af hverju gúlamir myndast og hafa
ýmsir kvillar verið nefndir til sög-
unnar. Algengast er að gúlamir
tengist æðakölkun í ósæðum eða
útlimaæðum. Karlar eiga fremur
en konur á hættu að fá sjúkdóminn
og áhættan eykst með aldrinum,
t.d. em á bilinu 5 til 6% karla á tí-
ræðisaldri með gúl á ósæð. Ekki er
talið að sjúkdómurinn sé ættgeng-
ur í eiginlegri merkingu orðsins.
Engu að síður er hann algengari í
sumum fjölskyldum en öðram.
Þess vegna er mælt með því að
böm þessara sjúklinga fari í óm-
skoðun á ósæð á aldrinum 55 til 60
ára.
Stefán tekur fram að ómskoð-
uninn sé ekki síst mikilvæg af því
ekki fylgi alltaf sérstök einkenni
myndun gúlsins. „Sumir kenna sér
einskis meins þar til gúllinn
springur skyndilega. Aðrir hafa
verið með bakverk um langa hríð,“
segir hann og tekur fram að hugs-
anlegt arfgengi að hluta sé í at-
hugun hjá íslenskum læknum í
samvinnu við Islenska erfðagrein-
ingu.
Góður árangur
skurðaðgerða
Fyrsta opna skurðaðgerðin
vegna gúls á ósæð var fram-
kvæmd af Páli Gíslasyni æða-
skurðlækni, árið 1967. Páll fram-
kvæmdi aðra aðgerð fimm áram
síðar og Gunnar H. Gunnlaugsson,
yfirlæknir skurð- lækningadeildar
Sjúkrahúss Reykjavíkur, þriðju
aðgerðina árið eftir. Tæknin hélt
áfram að þróast og Gunnari tókst í
fyrsta sinn að gera við spranginn
gúl árið 1981. Opnu skurðaðgerð-
irnar hafa verið helsta meðhöndl-
unin við gúl á kviðarholshluta
ósæðar síðustu árin. Ágætur ár-
angur hefur verið af opnu skurð-
aðgerðunum við meðhöndlun á
ósprangnum gúlum eða um 95%.
Árangurinn af aðgerum vegna
sprangins gúls hefur verið nálægt
50%.
Einn helsti galli meðhöndlunar-
innar hefur falist í því að ekki era
allir sjúklingar svo heilsuhraustir
að hægt hafi verið að mæla með
jafn stórri aðgerð. Aðgerðin sjálf
getur tekið á bilinu 4 til 6 klukku-
tíma. Að því loknu hefur sjúkling-
urinn oft verið í öndunarvél í allt
að 1 til 2 sólarhringa og þurft að
dvelja á sjúkrahúsi í nokkrar vik-
ur. Sjúklingurinn hefur verið tal-
inn vinnufær tveimur mánuðum
eftir aðgerð. Almennt era sjúk-
lingar á bilinu 4 til 6 mánuði að ná
sér fullkomlega.
Ef tekið er mið af sænskum
rannsóknum ætti að vera þörf fyr-
ir 40 meðhöndlanir hér á landi á
hverju ári. Ef bráðaaðgerðir era
taldar með slaga opnu aðgerðirnar
upp í þann fjölda. Með hinni nýju
innæðatækni er áætlað að hægt
verði að hjálpa á bilinu 60-70%
þess hóps.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
DR. STEFÁN E. Matthfasson æðaskurðlæknir og Jón Guðmundsson æðaröntgenlæknir framkvæmdu með að-
stoð tveggja sænskra sérfræðinga og aðstoðarfólks innæðaaðgerðir vegna gúls á kviðarholshluta ósæðar á
Sjúkrahúsi Reykjavíkur.
SIGRÍÐUR Skúladóttir skurðhjúkrunarfræöingur, Stefán og Jón vinna að einni af innæðaaðgerðunum.
Innæðar eftir máli
Fyrsta innæðaaðgerð við gúl á
kviðholshluta ósæðar var gerð af
Úkraínumanninum Volods árið
1991. Úkraínumenn höfðu ekki tök
á því að þróa aðferðina áfram og
kom þróunarvinnan í hlut Banda-
ríkjamannsins Palmaz og Argent-
ínumannsins Prodi. Aðgerðin
byggist á því að innæð, þ.e. gervi-
æð með málmfóðringu, er þrædd í
slíðri gegnum aðliggjandi æð í nár-
anum upp í ósæðina í kviðarholinu.
Innæðin er fest í ósæðavegginn og
slíðrið dregið til baka um leið og
raknar úr innæðinni niður í ósæð-
ina og æðina í náranum. Innæðin
verður því eftir og þrengir gúlinn
niður í venjulegt þvermál æðarinn-
ar eða oft um 2 cm.
Stefán segist hafa kynnst
innæðaaðgerðunum í Svíþjóð.
„Þegar ég vann í Sviþjóð var verið
að þróa innæðaaðgerðirnar og
reyna að finna lausn á því hvernig
væri hægt að koma innæðinni fyrir
í báðum æðunum í sitt hvoram
náranum. Okkar lausn fólst í því
að þræða innæð í annarri æðinni í
náranum yfir í hina. Núna hefur
verið þróuð ný leið. Hún felst í því
að þræða innæðina fyrst upp í
ÓSÆÐAGÚLLINN getur orðið 12 til 14 cm í þvermál.
Karlar eiga fremur en konur á
hættu að fá sjúkdóminn og
áhættan eykst með aidrinum, t.d.
eru á bilinu 5 til 6% karla á tí-
ræðisaldri með gúl á ósæð. Sjúk-
dómurinn er algengari í sumum
fjölskyldum en öðrum.