Morgunblaðið - 30.12.1997, Qupperneq 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Danskur lýðháskóli tengdur umdeildri hreyfingu leitar nemenda á Islandi
SKÓLAHÚS Den rejsende hejskole í Fakse á Sjálandi. Myndin er tekin úr bæklingi sem skólinn
hefur m.a. dreift hér á landi.
Islenskir nemendur
álíta sig hlunnfama
DANSKUR lýðháskóli, sem
hefur auglýst á íslandi
námskeið til undirbún-
ings þróunarvinnu í Afr-
íku, stendur ekki undir þeim fyrir-
heitum sem gefín voru áður en
námið hófst. Þetta er reynsla
tveggja íslenskra nemenda, sem
verið hafa í skóianum í haust. Skól-
inn er tengdur svokölluðum Tvind-
skólum og sjálfboðaliðahreyfingu,
sem hefur verið mjög umdeild í
Danmörku og á að baki skrautlega
sögu þar, sem í ár lyktaði með að
hreyfingin missti ríkisstyrk til
skólarekstursins. Engin ástæða er
þó til að vantreysta dönskum lýðhá-
skólum almennt, en viðurkenndir
skólar af því tagi hafa með sér
landssamtök og því er best að snúa
sér þangað til að fá upplýsingar
um einstaka skóla og þau nám-
skeið, sem þau bjóða upp á. Bæði
í Danmörku og víðar eru sjálfboða-
samtök, sem útvega ungmennum
tímabundin stcrf í þróunarlöndun-
um.
Ólíkar upplýsingar
í upphafi
í sumar fóru þær Laufey Erla
Jónsdóttir og Freyja Dögg Frí-
mannsdóttir á kynningarfund um
„Den rejsende hojskole", sem var
haldinn í Norræna húsinu. Freyja
Dögg hafði heyrt um Tvind-skóla
frá vinkonu sinni, sem hafði verið
á Tvind-skóla í Noregi og sá svo
auglýsingu í Morgunblaðinu um
kynningarfundinn. I auglýsingunni
sagði að á sex mánaða námskeiði
í skólanum í Danmörku yrðu nem-
endur búnir undir að starfa í Mós-
ambík í mánuð, meðal annars í at-
hvarfí fyrir götubörn, við skóla-
byggingu og sem kennarar í skólum
á vegum samtaka, tengdum Tvind.
Á kynningarfundinum var enginn
frá Tvind, en íslendingur sem starf-
að hefur við kennslu hjá Tvind og
unnið fyrir hreyfinguna kynnti
starfið. Þar var lögð áhersla á að
nemendur lærðu hagnýta hluti fyrir
þróunarstarf í skemmtilegu um-
hverfi í góðum hópi og mikil áhersla
væri lögð á gott félagslíf nemend-
anna.
Þær Laufey Erla og Freyja Dögg
innrituðu sig um leið með því að
hafa samband við skólann úti, en
fengu frá upphafi ólíkar upplýs-
ingar um hvað skólavistin fæli í
sér. Freyja Dögg fékk að vita að
fullur kostnaður við skólavistina á
mánuði, bæði kennslu og heima-
vist, væri 3.500 danskar krónur.
Þar af þyrfti hún að borga 1.750
sem skólagjald, en afgangurinn
væri styrkur. Þar sem um var að
ræða sjö mánuði sá hún fram á að
alls myndi skólavistin og ferðin til
Afríku, þar sem allt átti að vera
frítt, kosta hana um 130 þúsund
íslenskar krónur. Laufey Erla fékk
hins vegar að vita að auk um-
ræddra skólagjalda myndi ferðin til
Afríku kosta 5.500 danskar krónur,
sem væri fyrir flugfari og bólusetn-
ingu.
Lofað peningum fyrir að
útvega fleiri nemendur
Þegar þær Freyja Dögg og Lauf-
ey Erla mættu til námsins í lýðhá-
skólanum í Fakse á Suður-Sjálandi
í byrjun september fór fljótlega að
koma ýmislegt annað í
Ijós. Styrkurinn, sem
rætt hafði verið um, kom
ekki frá skólanum, held-
ur var um að ræða ríkis-
styrk, sem skólinn missti
síðan í haust. í samtali
við Morgunblaðið segir Lotte Le-
degaard skólastjóri að það hafi
breytt miklu að skólinn skyldi missa
ríkisstyrkinn. í raun er hins vegar
erfítt að sjá að skólinn skyldi ekki
gera ráð fyrir því, þar sem ríkis-
styrkir til Tvind-skólanna hafa ver-
ið mjög umdeildir í Danmörku lengi
og í meira en ár hefur það legið
ljóst fyrir að skólarnir yrðu ekki
styrktir öllu lengur. Þetta hafði
nýjum nemendum hins vegar ekki
verið gert ljóst.
Meðan skólarnir voru ríkisstyrkt-
ir þurfti 51 prósent nemendanna
að vera Danir. Þar sem mjög vafa-
samt orð hefur farið af skólunum
í langan tíma í Danmörku hefur
aðsókn Dana í þá minnkað, en skól-
arnir hafa um leið haft góð sam-
bönd við félagskerfið og tekið á
móti krökkum þaðan, sem erfitt
hefur verið að koma annars staðar
fyrir. Dönsku nemendurnir koma
því í mörgum tilfellum úr erfiðu
umhverfi og eiga vart í önnur hús
að venda, þegar þau koma í Tvind-
skólana. Útlendingarnir sem sækja
í skólana alls staðar að úr heiminum
eru hins vegar oft dugmiklir krakk-
ar, sem sækjast eftir því sem skól-
arnir lofa: námskeiði til þróunar-
starfa og síðan starf og reynsla í
þriðja heiminum. Það er því nokkur
munur á aðstöðu dönsku og erlendu
krakkanna, þar sem útlendingarnir
eru sjálfstæðir og ákveðnir. í hópn-
um, sem þær Freyja Dögg og Lauf-
ey Erla voru í, voru í upphafí fjórt-
án krakkar, þar af aðeins einn
Dani og síðan tveir Afríkubúar, sem
áttu að starfa með krökkunum og
kynna þeim þær aðstæður sem þau
áttu að vinna í.
Það kom fljótt í ljós að heildar-
kostnaður á mánuði fyrir skólavist-
ina voru engar 3.500 danskar krón-
ur, heldur um sex þúsund krónur.
Mismuninum áttu krakkarnir að
safna fyrir í fjórar vikur, sem ætlað-
ar voru til fjársöfnunar. En það kom
einnig í ljós að krökkunum hafði
verið boðin skólavistin á mjög mis-
munandi kjörum, allt eftir því hvað
skólinn mat að þau gætu borgað.
Þetta kallaði skólinn „Hróa hattar“-
regluna, þvi þau sem höfðu pening
áttu að greiða niður skólakostnað-
inn fyrir þau, sem minna höfðu.
Þetta leiddi til deilna, því Hróa
hattar-reglan gekk ekki upp þegar
krakkarnir fóru að bera sig saman.
Þessu lyktaði með því að nú þegar
skólinn hafði misst ríkis-
styrkinn áttu allir að
greiða 2.500 krónur -
og síðan safna öðrum
2.500 krónum í starfi,
sem skólinn hjálpaði
krökkunum að skipu-
leggja. Síðustu þúsund krónurnar
upp í þær sex þúsund, sem skólinn
mat að vistin kostaði, áttu að koma
frá „Humana", sem eru samtök
tengd Tvind. Störfín voru af ýmsu
tagi, sala af ýmsu tagi, til dæmis
á blómum, póstkortum og daga-
tölum. íslensku stelpunum var einn-
ig lofað að ef þær gætu útvegað
íslenska nemendur til skólans, þeg-
ar þær færu til íslands um jólin,
gætu þær fengið 2.000 danskar
krónur á sinn söfnunarreikning fyr-
ir hvern nemanda.
Danskur lýðháskóli,
tengdur samtökum, sem
hafa mjög vafasamt orð
á sér í Danmörku, hefur
kynnt íslenskum ung-
mennum starfsemi sína.
Sigrún Davíðsdóttir
ræddi við tvær islenskar
stúlkur um slæma
reynslu þeirra af
skólanum.
Fjársöfnun gleypti
mestan tímann
Það fór mjög fljótlega að bera á
vantrú krakkanna í hópi íslensku
stelpnanna á skólastarfinu. Kennsl-
an átti að felast í sjálfsnámi á tölv-
um, en tölvumar voru hægvirkar
og námsefnið fremur frumstætt að
sögn þeirra Laufeyjar Erlu og
Freyju Daggar. Kennslan í portú-
gölsku, sem lofað var, fólst einnig
í sjálfsnámi og kennarar, sem áttu
að kunna málið, virtust ekki sérlega
sleipir í því. íslensku stelpumar eru
báðar með stúdentspróf og ber sam-
an um að námsstigið í skólanum
sé langt fyrir neðan það sem búast
megi við í framhaldsskóla og kröf-
urnar mjög litlar. Þær bjuggust
báðar við góðri kennslu eftir kynn-
ingunni að dæma, en þær vænting-
ar urðu að engu. Kennararnir hafi
heldur ekki notað Afríkubúana eins
mikið og hægt hafi verið og í raun
ekki virst treysta mikið á þá eða
trúa á hæfileika þeirra og þekk-
ingu. Þess má geta að kennarar
Tvind-skólanna eru undantekning-
arlaust menntaðir innan hreyfing-
arinnar, en ekki í viðurkenndum
dönskum kennaraskólum.
Maturinn var frumstæður, „hrís-
grjón með hrísgijónum og kartöflur
með kartöflum“, segja þar stöllur
og byggingin var varla upphituð.
Það tók líka tíma frá náminu að
nemendur áttu sjálfír að sjá um
allt, elduðu, þrifu og sáu um við-
hald. Skólabyggingin er gamall
herragarður, sem gæti rúmað 150
manns, en í skólanum voru aðeins
fjörutíu manns og því er byggingin
illa nýtt og reksturinn um leið dýr.
Það vafðist llka fyrir stúlkunum að
átta sig á I hvað skólagjöldin færu,
því það fóru aðeins 25 danskar
krónur á dag í fæði. Hjá skólastjór-
anum fengust loðin svör um hvort
skólinn greiddi eitthvað til Tvind-
samtaka, en af fyrri skrifum um
skólana og hreyfinguna hefur
margoft komið fram að miklir fjár-
munir fljóta um hana.
I upphafi fengu krakkarnir
náms- og starfsáætlun, sem síðan
var stöðugt verið að breyta og þær
breytingar bitnuðu mest á náminu
sjálfu. I október hófst svo fjögurra
vikna fjársöfnun og á þeim tíma
átti þrettán manna hópur stelpn-
anna að safna 270 þúsund dönskum
krónum, um 3,3 milljónum íslenskra
króna. Þá var iðulega farið út á
morgnana kl. níu og safnað fram
til kl. 22 á kvöldin. Þetta hafði alls
ekki verið ljóst, þegar námið hófst,
hvað þá þegar námið var kynnt I
fyrstu. Til undirbúnings söfnuninni
komu tveir leiðbeinendur frá norsk-
um Tvind-skóla, sem hefur tíu ára
reynslu í slíku starfí og var annar
leiðbeinendanna reyndar íslending-
ur. Þarna var jákvætt viðmót brýnt
fyrir krökkunum.
Ekki heilaþvottur en
ákafur áróður
í miðri fjársöfnuninni var tekið
hlé til að fara á ráðstefnu í höfuð-
stöðvum Tvind á Jótlandi. Hún
snerist um þær hugsjónir, sem
hreyfingin kennir sig við og tilgang-
urinn var að efla í krökkunum hug-
sjón gagnvart skólanum og þróun-
arstarfínu í Afríku. Þátttakendum
var skipt upp I umræðuhópa og
áttu að spyija alls þess, sem þeim
dytti í hug í fijálsum umræðum.
Raunin varð hins vegar sú að í
hveijum hópi var Tvind-fólk, sem
gætti þess að stýra umræðunum
þannig að fátt varð um svör og
óþægilegar spurningar voru þagg-
aðar niður. Ráðstefnan hafði þau
áhrif á íslensku stelpurnar að þær
gerðu sér betur grein fyrir hvemig
öll umræða, jafnt þarna og í skólan-
um, er mörkuð mikilli
stýringu. Ef eitthvað var
að, var skýringin alltaf
sú að nemendurnir
stæðu sig ekki nógu vel
eða væru ekki nægilega
félagslega ábyrgir. Það
var aldrei neitt að skipulaginu.
Þegar það fór að renna upp fyrir
stúlkunum að fjársöfnunin gekk
ekki eins vel og búist hafði verið við
og að tíminn til hennar yrði Iengd-
ur, sáu þær ekki fram á að öruggt
yrði að yfirleitt yrði nokkuð úr Afr-
íkuferðinni, þótt þær hefðu sjálfar
ekki átt í vandræðum með að safna
fé. Kennarar og skólastjóri vildu
heldur ekki gefa nein skýr svör þar
um og það vildi skólastjórinn ekki
heldur, þegar Morgunblaðið spurði
hann þessarar spumingar.
Orð eins og heilaþvottur og hóp-
þrýstingur eru orð sem iðulega hafa
verið notuð í dönskum umræðum
um Tvindskólana. Þær Laufey Erla
og Freyja Dögg segjast ekki vilja
taka svo sterkt til orða, en segja
að vissulega séu allar umræður í
skólanum mjög markaðar því að
kennararnir komi sér undan að gefa
skýr svör og noti aðferðir sem hvorki
séu skemmtilegar né geðfelldar.
Taugastríð í lokin
I vikunni fyrir jól hófst svo síð-
asta tilraun hóps íslensku stelpn-
anna til að fá skýrar línur. í allt
haust hafa þau stöðugt fundað með
kennurunum til að fá svör við
spurningum um rekstur og fyrir-
komulag námsins, en öllum skýr-
ingum var stöðugt drepið á dreif
og aðeins lögð áhersla á að halda
fast við fjársöfnunina. Fyrir tveimur
vikum ákvað hópurinn svo að héðan
í frá skyldu aðeins tveir fulltrúar
hópsins ræða við kennarana í stað
þess að halda slítandi stórfundi, sem
lyktaði alltaf með að krakkanir voru
orðin dauðþreyttir og kennararnir
komu sínu þá að. Um leið hófst
nokkurra daga taugastríð, þar sem
kennarnir reyndu allt til að fá að
tala við krakkana alla eða hvern
fyrir sig, til að komast hjá tals-
mönnunum tveimur, sem kröfðust
þess að annaðhvort yrði fjársöfnun-
inni hætt ellegar þau hættu í skól-
anum, enda væri óljóst hvernig
færi með Afríkuferðina. Kennar-
arnir héldu fast við fjársöfnunina.
Nokkrir hafa hætt í haust, en af
þeim fjórtán, sem byijuðu í haust,
er aðeins einn nemandi ákveðinn í
að halda áfram, þrír ætluðu að
hugsa málið yfir jólin, en hinir eru
hættir. Sú sem ætlar að halda
áfram er dönsk stúlka, sem býr við
erfiðar fjölskylduaðstæður og á
ekki í önnur hús að venda.
Hluti af þessu taugastríði var að
aðrir nemendur, flestir danskir, sem
voru í öðrum hópum, voru á sveif
með kennurunum og gerðu tilraun-
ir til að tala krakkana til, ýmist
með því að höfða til samstöðu og
þess að þau eyðilegðu fyrir hópnum,
eða með því að segja að þau væru
barnaleg, ósjálfstæð eða stæðu sig
ekki á einhvern hátt. Á endanum
gættu krakkarnir þess að vera aldr-
ei einir, svo þeir yrðu ekki teknir
einslega tali. Þeim Laufeyju Erlu
og Freyju Dögg ber því saman um
að þær hafi verið aðframkomnar
af þreytu eftir síðustu dagana, sem
hafí mjög svo tekið á taugarnar.
Margar svipaðar sögur hafa áður
komið fram í dönskum blöðum í
frásögnum af viðskiptum nemenda
við Tvind-skólana. Aðspurð sagði
Lotte Ledegaard að hún gæti skilið
að nemendurnir hefðu verið
óánægðir með fyrirkomulagið, en
það stæði allt til bóta og leiðinlegt
væri að svo margir hefðu hætt. Af
þeim fjörutíu, sem hófu nám í haust
eru nú aðeins um tuttugu eftir í
skólanum. Um það hvort skólinn
gæti starfað áfram, þegar svo
margir hefðu hætt, sagði hún það
enn óljóst.
Lýðháskólar eru af
mörgu tagi
Lýðháskólar eru margir í Dan-
mörku og margir íslenskir nemendur
hafa notið dvalar þar.
Viðurkenndir skólar af
þessu tagi hafa með sér
samtök og fyrir nemend-
ur, sem hafa hugleitt nám
í lýðháskólum er sjálfsagt
að kynna sér hvort þeir
tilheyri þessum samtökum. Skrif-
stofa þeirra, „Hojskolemes sekretar-
iat“, er í Kaupmannahöfn.
Þeim Laufeyju Erlu og Freyju
Dögg kemur saman um að skóla-
vistin hafi verið mikil reynsla, sem
hafí reynst þeim lærdómsrík og þær
hafí eignast marga góða vini. Þær
eru hins vegar á því að tæplega sé
ástæða til að fleiri landar þeirra
glepjist á slíkri skólavist, sem sýni
sig síðan að standist ekki eðlilegar
kröfur um innihald námsins, áætl-
anir og hæfni kennaranna.
Skólinn
missti dansk-
an ríkisstyrk
í haust
Vafasamt
orð faríð af
skólunum í
langan tíma