Morgunblaðið - 14.01.1998, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 14. JANÚAR 1998 27
Skattar á heimili
og fyrirtæki hafa
lækkað
ÞEGAR samdráttur var hvað
mestur í íslensku efnahagslífí í upp-
hafí þessa áratugar var hægt að
grípa til tvenns konar aðgerða til að
minnka stórfelldan halla ríkissjóðs:
Annars vegar að draga úr útgjöld-
um og hins vegar að hækka skatta.
Ríkisstjórn Davíðs Oddssonar valdi
fyrri leiðina. Útgjöld voru lækkuð
og í stað þess að hækka skatta var
gripið til þess ráðs að styrkja
rekstrargrundvöll atvinnulífsins
með því að lækka skatta. Þetta hef-
ur skilað sér í betri af-
komu fyrirtækja og
verulega minna at-
vinnuleysi.
Stefna og aðgerðir
ríkistjórnarinnar eiga
því mikinn þátt í að nú
horfii' öðruvísi við í ís-
lensku efnahagslífí en
áður. Hagvöxtur er
mikill, verðbólga hóf-
leg og gert er ráð fyrir
að rekstur ríkissjóðs
verði í jafnvægi á árinu
1998. Við þessar að-
stæður er brýnasta
verkefni stjórnvalda að
greiða niður skuldir
ríkisins og bæta sam-
keppnisstöðu Islands.
Eitt af því sem skiptir miklu máli í
því sambandi er hvernig skattlagn-
ingu er háttað. Margar þjóðir hafa
þurft að horfa á eftir hæfu fólki
sem farið hefur til starfa í öðrum
löndum þar sem skattar eru lægri.
Þótt skatttekjur hins opinbera
(ríkis og sveitarfélaga) hér á landi
sem hlutfall af landsframleiðslu séu
lægri en í flestum Evrópuríkjum
var orðið afar brýnt að lækka
tekjuskattshlutföll. Eins og
mai'goft hefur komið fram leiða há
hlutföll til meiri undanskota og
óheilbrigðara efnahagslífs.
Lækkun tekjuskatta heimilanna
Eitt af stefnumálum núverandi
ríkisstjórnar er að lækka jaðaty
skatta og einfalda skattkerfið. I
samræmi við það ákvað ríkisstjórn-
in síðastliðið vor að lækka tekju-
skatt einstaklinga um 4% á árunum
1997-1999. Skatthlutfallið hefur
þegar lækkað um 3% og lækkar
enn um 1% í ársbyrjun 1999. Sam-
anlagt hlutfall tekjuskatts og út-
svars er því komið niður í 39% á
þessu ári og fer í 38% árið 1999,
samanborið við 42% 1996.
Samkvæmt þessu verður stað-
greiðsluhlutfall tekjuskatts og út-
svars orðið svipað og á árinu 1989.
Tekjuskattshlutfallið hefur hins
vegar ekki verið lægra frá því að
staðgreiðsluksrfið var tekið upp ár-
ið 1988 eða 26,4%. Aftur á móti hef-
ur útsvar til sveitarfélaga hækkað
úr tæplega 7% árið 1988 í tæplega
12% og gætir þar annars vegar
áhrifa tilflutnings verkefna frá ríki
til sveitarfélaga og hins vegar nið-
urfellingar aðstöðugjalds. Þetta
birtist einnig í því að hlutur sveitar-
félaga í staðgreiðslu hefur aukist úr
um það bil helmingi árið 1991 í ríf-
lega tvo þriðju hluta nú. A þessu ári
er þannig gert ráð fyrir að sveitar-
félög fái um 33 milljarða króna í
sinn hlut, en ríkissjóður um 17
milljarða, þegar tekið hefur verið
tillit til greiðslu barna- og vaxta-
bóta.
Auk ákvörðunar um lækkun
tekjuskattshlutfalls hefur sú breyt-
ing orðið að framlag launþega í líf-
eyrissjóði er nú skattfrjálst. Þessi
breyting kom til framkvæmda á ár-
unum 1995 og 1996 og jafngildir
1,5-1,7 prósentustiga lækkun tekju-
skatts. Þá hefur til við-
bótar verið ákveðið að
gefa launþegum kost á
að auka skattfrelsi líf-
eyrisiðgjalda enn frek-
ar, eða um 2%, og kem-
ur sú breyting til fram-
kvæmda á næsta ári.
Að öllu samanlögðu
jafngilda ákvarðanir
stjómvalda um lækkun
tekjuskattshlutfallsins
og skattfrelsi lífeyris-
iðgjalda 6-7% lækkun
tekjuskatts. Fyrir hjón
með meðaltekjur, þ.e.
250 þúsund króna
mánaðartekjur, svara
þessar breytingar til
15 þúsund króna
skattalækkunar á mánuði, eða 180
þúsund króna skattalækkunar á ári
þegar þær eru að fullu komnar
fram.
Þessu til viðbótar hefur einnig
verið dregið úr jaðaráhrifum
barnabóta og lífeyris almanna-
tryggingakerfisins. Þá hefur endur-
gi-eiðsluhlutfall samkvæmt lögum
um námslán nýverið verið lækkað
úr 7% í 4,75%.
Auk ákvörðunar
um lækkun tekju-
skattshlutfalls, segir
Friðrik Sophusson,
hefur sú breyting
orðið að framlag
launþega í lífeyris-
sjóði er nú
skattfrjálst.
Lokaorð
Ákvarðanir ríkisstjórnarinnar um
að lækka tekjuskatt og draga úr
tekjutengingu eru mikilvægar því
að þær stuðla að auknu frumkvæði
og efla vinnuvilja einstaklinga.
Áfram þarf að halda á þessari braut
og tryggja einstaklingum jafnt sem
fyrirtækjum starfsskilyrði og lífs-
kjör sem jafnast á við það sem best
er í öðrum löndum. Mikilvæg for-
senda þess er þó að áfram verði
unnið að því að draga úr ríkisút-
gjöldum og treysta þannig stöðu
ríkissjóðs.
Friðrik Sophusson
(Ó)stjórn heilbrigðis-
mála - Hvað veldur?
ÞAÐ er ófögur fram-
tíðarsýn sem blasir við
starfsmönnum stóru
sjúkrahúsanna í
Reykjavík við upphaf
ársins. Uppsafnaðar
skuldh' Ríkisspítal-
anna nema tæpum 400
milljónum og svipað
vantar til viðbótar fyr-
ir rekstri ársins 1998,
ef taka má mark á
lokaafgreiðslu fjárlaga
frá hinu háa Alþingi.
Stjórnir stóru sjúkra-
húsanna hafa gert
heilbrigðisráðuneyti,
Alþingi og fjárlaga-
nefnd nána grein fyrir hvað rekst-
ur einstakra málaflokka kostar.
Engu að síður eru þau skilin eftir
með fjárhagsvanda, sem engin leið
er að leysa nema með því að hætta
algerlega við vissa þætti þjónust-
unnar. Undanfarna mánuði hefur
reksturinn orðið mun dýrari en ella
þyrfti að vera. Má þar nefna
greiðslu dráttarvaxta. Verulegur
ávinningur hafði einnig náðst í
kjölfar útboða, en hver halda menn
að samningsstaða Ríkisspítala sé
þegar viðsemjendur þein'a vita, að
kassinn er galtómur og að það geta
liðið mánuðir þar til reikningar
verða greiddir? Þegar síðan for-
sætisráðherra lýsir miklum efa-
semdum um stjórn sjúkrahúsanna
(Mbl. 31.12. 1997) er ljóst að um
trúnaðarbrest innan stjómkerfis-
ins er að ræða. Þingmenn virðast
almennt forðast að koma nálægt
heilbrigðismálum, nema þegar þeir
eru í stjórnarandstöðu.
Veiki hlekkurinn
Við svo alvarlegar aðstæður er
því ekki úr vegi að virða fyrir sér
yfirstjórn heilbrigðismála. Islenska
stjómkerfið gerir ráð fyrir skipt-
ingu valds á þann hátt, að einstök-
um fagráðuneytum er ætluð yfir-
stjórn sinna málaflokka. Erfitt er
að átta sig á því hve margir ein-
staklingar starfa hjá einstökum
ráðuneytum, en í fjárlagafrum-
varpi fyrir árið 1998 má glögglega
sjá hver kostnaður er við rekstur
einstakra ráðuneyta miðað við um-
svif þeirra. Eins og fram kemur í
meðfylgjandi töflu er heilbrigðis-
ráðuneytið alveg í sérflokki. Mun-
urinn gagnvart t.d. menntamála-
ráðuneytinu er sexfaldur. Þessi
staðreynd blasir við öllum þeim
sem koma nálægt heilbrigðismál-
um. Vissulega er vinsælt að gagn-
rýna hve margir séu við stjórnun
og slíkt má vera rétt varðandi ein-
hver ráðuneyti, en örugglega ekki
heilbrigðisráðuneytið.
Fjöldi fagaðila innan
þess er ekki meiri en
svo, að hann rúmast í
einum eða tveimur
smájeppum! Þessu
ágæta fólki er ætlað að
hafa yfirsýn er varðar
alla helstu málaflokka
heilbrigðismála. Ekk-
ert mál, hvar sem er á
landinu, er svo smátt
að það eigi ekki erindi
í heilbrigðisráðuneyt-
ið. Þau eru mörg bréf-
in sem þarf að svara.
Ekki má heldur
gleyma erlendu sam-
skiptunum. Því er ekki nema von
að vinnudagurinn verði langur og
strangur hjá því ágæta fólki, sem
þar vinnur. Því er ætlað að hafa
faglega umsýslu með nær helmingi
fjárlaga eða um 59 milljörðum.
Hvers vegna er svo komið að sjálft
heilbrigðisráðuneytið er orðið einn
veikasti hlekkurinn í íslenskri heil-
brigðisþjónustu?
Gervilausnir
Það er ljóst að engu samfélagi
tekst til lengdar að fjármagna alla
þá heilbrigðisþjónustu sem unnt
er að veita, og allra síst okkur Is-
Losa verður stóru
sjúkrahúsin í Reykja-
vík úr áralöngu
fjársvelti, segir
Þórarinn Gíslason, og
efla faglega innviði
heilbrigðisráðuneytis-
ins til muna.
lendingum þar sem hlutfall aldr-
aðra er sífellt að vaxa. Því er mik-
ilvægt að til séu langtímaáætlanir
fyrir hina ýmsu málaflokka og að í
sjálfu ráðuneytinu sé til staðar
fagþekking svo ekki þurfi að
kaupa af reynslulitlu fólki skýrsl-
ur þar sem vigtaðar eru saman
hjartaaðgerðir og botnlangatökur,
svo nýlegt dæmi sé tekið. Slíkum
peningum hefði verið betur varið
til að styrkja þá faglegu vinnu,
sem þarf að vinna í ráðuneytinu
sjálfu. Til þess að finna einhverjar
svokallaðar „lausnir" duttu menn
niður á að mynda nefnd með
þremur uppteknustu mönnum
stjórnkerfisins: Einum frá heil-
brigðisráðuneyti, öðrum frá fjár-
málaráðuneyti og þeim þriðja frá
Sjúkrahúsi Reykjavíkur. En Rík-
isspítalar hafa hingað til engan
fulltrúa átt. Þessi vinnuhópur hef-
ur sent frá sér hverja álitsgerðina
af annarri þar sem jafnvel er
ákveðið í smáatriðum um vinnutil-
högun einstakra starfsmanna á
Ríkisspítölum og Sjúkrahúsi
Reykjavíkur. Aætlanagerð þess-
ara þremenninga hefur á stundum
verið gjörsamlega veruleikafiiTt
þar sem starfsemi er tekur til
hundruða starfsmanna og þús-
unda sjúklinga hefur verið skákað
fram og til baka um höfuðborgar-
svæðið. Enginn virðist bera
ábyrgð á þessum áætlunum og að
sjálfsögðu grípur fjármálaráðu-
neytið fegins hendi þær „lausnir",
sem virðast spara peninga.
Hver stýrir og hver ber
ábyrgð?
Sú spurning hefur því óneitan-
lega vaknað hver beri í raun hina
stjórnsýslulegu ábyrgð? Ráðuneyt-
ið, „vitringarnir þr£r“, stjórnar-
nefndir spítalanna, forstjórar,
borgarráð, eða borgarstjóri? Hver
verður stjómsýsluleg ábyrgð
þeirra „fagaðila", sem í ár eiga að
skipta 300 milljóna króna potti,
sem ætlað er að leysa vanda upp á
einn og hálfan til tvo milljarða í
öllu sjúkrahúsakerfinu? Þær verða
rýrar sumar innansleikjurnar!
Lokaorð
Þjóðarsátt þarf að vera um
helstu gmndvallarþætti heilbrigð-
isþjónustunnar. Það verður að losa
stóra sjúkrahúsin í Reykjavík úr
því áralanga íjársvelti sem þeim
hefur verið haldið í, nema ef ætlun-
in er í raun og veru að leggja niður
umtalsverða þætti heilbrigðisþjón-
ustunnar, t.d. hætta bæklunarað-
gerðum eða þjónustu við langvinnt
geðveika. Alþingi verður að taka af
skarið um hver fari með yfirstjórn
sjúkrahúsanna, hver ráði og hver
beri ábyrgð. Nauðsynlegt er að
efia faglega innviði heilbrigðisráðu-
neytisins til muna. Er e.t.v. komið
að stofnun Hollvinasamtaka heil-
brigðisráðuneytisins?
Höfundur er læknir (dr. med.).
HUGBÚNAÐUR
FYRIRWINDOWS
Launakerfi
Stimpilklukkukerfi
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 *Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthraun
Allar tölur í millj. króna
Heildai'- Rekstur
Ráðuneyti rekstur ráðuneytis Hlutfall
Menntamála 17.261 288 1,7%
Utanríkis 2.776 396 14,3%
Landbúnaðar 8.128 100 1,2%
Sjávarútvegs 2.470 103 4,2%
Dóms- og kirkjumála 8.581 140 1,6%
Félagsmála 10.163 98 1,0%
Heilbr,- og tryggingam. 58.989 169 0,3%
Fjánnála 21.304 324 1,5%
Samgöngu 10.114 131 1,3%
Iðnaðar 1.243 58 4,7%
Umhverfis 2.311 108 4,7%
Þórarinn Gislason
Eitt blað
fyrir alla!
Jtlovflunblíibib
- kjarni málsins!
Höfundur er fiármálnráðherra.