Morgunblaðið - 26.04.1998, Síða 24

Morgunblaðið - 26.04.1998, Síða 24
24 SUNNUDAGUR 26. APRÍL 1998 MORGUNBLAÐIÐ Morgunblaðið/Ásdís ROBERT Cook, prófessor í ensku við Háskóla íslands, í skrifstofu sinni í Árnagarði með eintak af þýðingu sinni á Njálu úr hinni nýju heildarútgáfu Islendingasagnanna á ensku. sögur á erlendar tungur. Ensku þýðingarnar sögu. Jakob F. Asgeirsson segir frá þýðand; í hinni nýju heildarútgáfu Leifs Eiríkssonar - félagsins á Islendingasögum þykja hafa Njálu, dr. Robert Cook, og þeim aðferðum sem hann beitti við að koma þessari sjö tekist sérlega vel, ekki síst þýðingin á þeirri NÝJA heildarútgáfan á ís- lendingasögum á ensku, sem eldhuginn Jóhann Sig- urðsson stendur fyrir með tilstyrk ýmissa góðra manna, hefur fengið geysigóðar viðtökur bók- menntamanna víða um heim, eins og Morgunblaðið hefur skýrt frá. Það á ekki lítinn þátt í þessum góðu viðtökum að þýðingar sagnanna þykja framúrskarandi vandaðar. Bandaríski skáldsagnahöfundmnnn Kurt Vonnegut segir að þýðingarn- ar hafí verið sér sem nútímamanni „dásamlega aðgengilegar". Breski rithöfundurinn og háðfuglinn úr Monthy Python hópnum, Terry Jo- nes, kallar nýju þýðingamar „gimi- legar til aflestrar“. Og ritdómari The Times Literary Supplement skrifar: „Þýðingarnar era yfirleitt frábærar, nákvæmar og læsilegar og verða áreiðanlega hin viður- kennda gerð [sagnanna á ensku].“ I hinum nýju þýðingum er höfuð- áhersla lögð á að þýða sögurnar á nútímamál og að samræma þýðing- ar á hugtökum og orðum sem oft koma fyrir í texta sagnanna. Að öðra leyti hafði hver þýðandi frjáls- ar hendur. Sögurnar eru 40 og þættirnir 49 í þessu nýja safni og yfír þrjátíu þýðendur komu að verk- inu, allir með ensku að móðurmáli. Pimm manna ritstjórn hafði yfírum- sjón með þýðingunum, en í henni sátu Robert Cook, Terry Gunnell, Keneva Kunz, Beraard Scudder og Viðar Hreinsson, aðalritstjóri verksins. Allir eiga sér eftirlætis íslend- inga sögu, sem höfðar sérstaklega til þeirra. En það er sama hvaða mælikvarði er lagður á sögumar, ein stendur alltaf uppúr, þar sem hundruð ára gömlu sögu á enskt nútíðarmál. list sagnanna rís hæst - Brennu- Njáls saga. Það er því fyrsta spurn- ing sem kemur upp í hugann þegar þýðingar þessar ber á góma: Hvemig hefur tekist til með þýðing- una á Njálu? Skemmst er frá því að segja að það er einróma dómur manna að einmitt hafi tekist sérstaklega vel til með þýðinguna á Njálu. Eflaust má fínna að þýðingunni á stöku stað. Carolyne Larrington, norrænu- fræðingur í Bretlandi, nefnir t.d. í dómi sínum í TLS að sér fínnist ekki hafa tekist sem skyldi þýðingin á „Fögur er hlíðin" o.s.frv. En eng- um þýðanda hefur tekist að koma þeirri setningu fyllilega til skila. Við búum við þau örlög að margt það sem okkur fínnst tilkomumest í skáldskap okkar sakir stílsnilldar kemst alls ekki til skila á erlendum tungum. Það sem mestu varðar við þýðingar yfirleitt, en þó e.t.v. sér- staklega við þýðingar úr íslensku, eru ekki einstaka staðir, sem alltaf hljóta að orka tvímælis, heldur heildarsvipurinn. Og það er einmitt það sem vekur svo mikla hrifningu við þýðinguna á Njálu að yfirbragð hennar þykir með miklum ágætum. Mönnum finnst hafa tekist að koma anda og reisn frumtextans til skila í einstaklega læsilegri þýðingu. Þýðandi Njálu er prófessorinn í ensku við Háskóla íslands, Robert Cook. Hann kom fyrst til íslands 1961. Hann hafði lesið enskar bók- menntir við Princeton-háskóla, en síðan stundað framhaldsnám m.a. við Johns Hopkins-háskólann í Baltimore. Þar komst hann í kynni við Stefán Einarsson prófessor. Stefán vakti áhuga hans á Islandi og Robert sótti tíma til hans í forn- I HINNI frægu útgáfu Halidórs Laxness á Brennunjáls sögu birtust teikningar þriggja þjóðkunnra listamanna, Gunnlaugs Schevings, Snorra Arinbjarnar og Þorvaldar Skúlasonar. Að ofan er ein teikn- inga Þorvaldar við textann: „Finna þau þar Höskuld veginn.“ Hann þýddi Njálu Það er mikið vandaverk að þýða Islendinga- sögunni sem veigamest er, Brennu-Njáls íslensku. Reyndist Robert svo áhugasamur nemandi að Stefán fól honum að gefa út kvæðið Ein- valdsóð. Fór Robert þeirra erinda til íslands. Hann dvaldi hér fáeina mánuði, m.a. nokkrar vikur í sveit og kynntist þar aldagömlum bú- skaparháttum íslendinga. En verk- efnið sem Stefán fól honum reyndist seinunnara en nokkurn hafði grun- að. Það eru til yfir sjötíu handrit að kvæðinu og hefur Robert ekki enn lokið þessu verki, nær fjórum ára- tugum síðar. Árið 1968 kom Robert öðru sinni til íslands og var þá um skeið Ful- bright-sendikennari. En frá 1962 og allt til 1989 kenndi hann miðalda- bókmenntir við Tulane-háskóla í New Orleans. Þegar Alan Boucher lét af prófessorsstöðunni í enskum bókmenntum við Háskóla íslands 1989 fannst Robert tilvalið að breyta til eftir 27 ára dvöl í New Or- leans og flutti til íslands. Robert talar íslensku með ágætum og hefur í kunnað vel við sig hér. Hann segir að einn meginkosturinn við stöðu sína við Háskóla íslands sé hversu mikið frjálsræði hann hafí, t.d. hafi hann kennt hér námskeið í síðari tíma bókmenntum og þ.á m. um Na- bokov sem er hans eftirlætishöfund- ur. Það var svo 1994 sem fært var í tal við hann að j)ýða í fyrirhugaða heildarútgáfu Islendingasagna á ensku og sagði hann þá strax að það skyldi hann gera ef hann fengi að þýða Njálu. Við þýðinguna komu fljótlega upp | ýmis álitamál. Það hefur t.d. oft viljað brenna við að forneskjublær væri á þýðing- um íslendingasagna. Robert nefnir í því sambandi frægar þýðingar William Morris og Eiríks Magnús- sonar. Þeir höfðu þann háttinn á að Eiríkur frumþýddi, en Morris end- urskrifaði að nokkru texta hans og setti á þýðinguna þann blæ sem honum þótti tilhlýðilegur. Morris * var mikill málhreinsunarmaður. Hann sniðgekk eins og hann fram- ast gat tökuorð úr latínu og frönsku og vildi helst ekkert nota nema ger- mönsk orð. Hann lagði ofurkapp á að draga fram gamlan orðaforða úr mið-ensku, máli Chaucers, og jafn- vel að búa til ný orð í norrænum anda. Að sögn Roberts notar Morr- is t.d. orð eins og „selfdoom" íyrir sjálfdæmi, „doom“ fyrir að dæma, „flock“ fyrir flokk, „tyne“ fyrir að L týna og jafnvel „unfriends“ fyrir óvini. Þýðingar Eiríks og Morris koma því nútímamönnum allein- kennilega fyrir sjónir og þær eru á köflum torlesnar; raunar segir Ro- bert að samtíðarmönnum þýðend- anna hafi ekki síður þótt þær tyrfn- ar. Robert nálgast sína þýðingu með öðrum hætti, enda var það leiðarljós nýju heildarútgáfunnar að þýða söguraar á læsilegt nútímamál. Hins vegar er Robert sammála Ei- ríki og Morris um að þýða beri sem bókstaflegast. Hann segir áríðandi að halda setningaskipan sagnanna til að koma blæ frummálsins til skila. Það geri auk þess sögurnar hæfilega framandi í enskum búningi, - svo sem vera ber, segir Robert, því þessar sögur séu sprottnar úr öðr- um heimi. Robert vill samt ekki ganga jafnlangt í bókstafsþýðingum og ýmsir aðrir. í sumum eldri þýð- ingum er tíðabreytingum t.d. fylgt nákvæmlega. í íslensku til foma tíðkaðist að hlaupa milli tíða, en slíkt er einfaldlega „rangt mál“ á ensku. Njála hefur fjórum sinnum verið þýdd á enska tungu. Fyrst var þýð- ing Sir George Webbe Dasents sem út kom 1861. Næst var þýðing Carl F. Bayerschmidts og Lee M. Hollanders sem American-Scandin- avian Foundation gaf út 1955. Þriðja í röðinni er þýðing Magnúsar Magnússonar og Hermanns Páls- sonar frá 1960. Loks er svo að nefna hina nýju þýðingu Robert Cooks í heildarútgáfu Leifs Eiríkssonar for- lagsins sem út kom á síðasta ári. Dasent var einn um hituna í tæpa öld og var þýðing hans, The Story ofBurnt Njal, gefín út margsinnis í Everyman-safninu. Raunar sýnist þýðing Dasents hafa verið gefin út sem hans höfundarverk; í Every-

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.