Morgunblaðið - 09.08.1998, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 9. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Reuters
ROMANO Prodi forsætisráðherra og Carlo Ciampi Qármálaráðherra hampa Evrópufánanum í kjölfar þess að samþykkt var að Italir
yrðu með í EMU frá upphafi.
EMU-markinu
náð, en hvað svo?
Eftirvæntingin vegna hins sameiginlega
evrópska gjaldmiðils sem var áberandi á
--7-----------------------------------
Italíu fyrir nokkrum árum er horfin,
---------------------------5»---------
segir Sigrún Davíðsddttir. I staðinn er
komin gamalkunna tilfínningin að allt
rúlli vísast eins og hingað til og meira
að segja gamlir stjórnmálamenn
eru upprisnir.
ININGIN, sem ríkt
hefur á Ítalíu síðan
vinstri-miðstjóm
Romano Prodis tók við
fyrir rúmum tveimur
árum, hefur ekki verið átakalaus,
en hún dugði til að ná tilætluðum
árangri. Ítalía verður eitt ellefu
landa er saman hefja ferðina um
áramótin inn í Efnahags- og mynt-
bandalag Evrópu, EMU. Reyndar
ekki aðeins vegna eigin átaks, held-
ur einnig vegna þess að Evrópu-
sambandið hvarf smátt og smátt frá
ströngum efnahagslegum forsend-
um til rýmri sjónarmiða um að
stórt EMU yrði traustara en lítið.
Pó efnahagsátak ítölsku stjómar-
innar hafi þótt stórfenglegt má
segja að það sem gert hefur verið
sé einfaldi hluti verksins. Nú kem-
ur að erfiðu verkefnunum, sem
verða ekki aðeins leyst með sparn-
aði, sköttum og snjöllum-bókhalds-
ráðum, heldur krefjast kerfisbreyt-
inga. Um leið beinist athyglin að
átökum stjómar og stjórnarand-
stöðu, valdajafnvæginu og dóms-
rannsóknum spillingarmálanna,
sem staðið hafa síðan 1992.
Átökin við EMU-forsendumar
Þegar Romano Prodi tókst að
mynda fyrstu vinstri-miðstjóm
ítala eftir stríð vorið 1996 lýsti hann
strax yfir að markmiðið væri að
Ítalía kæmist í hóp EMU-landanna.
Einhverjir brostu vísast út í annað,
ýmsir Þjóðverjar og Hollendingar
hrylltu sig, en raunin varð sú að
EMU-takmarkið náðist.
Það sem náðst hefur er mikið í
þessu landi, þar sem verðbólga var
landlæg plága þangað til fyrir
nokkram árum. Þó skuldir ríkis-
sjóðs séu enn langt yfir EMU-mörk-
unum þá fara þær minnkandi og
fjárlagahallinn er innan markanna.
Þetta náðist hins vegar án þess að
komist væri að rótum meinsemd-
anna. Og það sem vekur áhyggjur
nú er að hagvöxtur á Ítalíu er minni
en í nágrannalöndunum. í ár var
spáð 2,5 prósenta hagvexti, en síð-
ustu spár benda til að hann verði að-
eins 1,9 prósent, sem yrði þá minnsti
hagvöxturinn í Evrópu. Og nú
spyrja Italir hvemig standi á þessu?
Samhliða EMU-undirbúningi
voru gerðar ráðstafanir til að skatt-
ar, settir á til að ná inn fé til að upp-
fylla EMU-mörkin, leiddu ekki til
kreppu vegna minnkandi eftir-
spurnar. Því voru Itölum gerð
kostaboð ef þeir keyptu sér nýjan
bíl 1996 í staðinn fyrir gamla bílinn.
Bílasala varð mikil, eftirspurnin ýtti
undir bílaframleiðslu ítala, en þessi
innspýting hefur leitt til samdráttar
nú. Samdráttar, sem ekki verður
auðveldari viðfangs þar sem ítalski
seðlabankinn fylgir aðhaldsstefnu
og hefur vextina hærri en stjóm-
málamennirnir álíta nauðsynlegt.
Háir vextir leiða til að mörg fyrir-
tæki bíða með fjárfestingar þar til
um áramótin, þegar vextimir á
EMU-svæðinu verða þeir sömu. Og
Silvio Berlusconi
Gianfranco Fini
Fausto Bertinotti
svo snertir Asíukreppan ítali meir
en aðrar ESB-þjóðir, þar sem verð
á asískri fataframleiðslu hefur
lækkað og ógnar þeirri ítölsku, sem
er verulegur þáttur í ítölsku við-
sldptalífi.
Allt eru þetta stundariyrirbrigði,
en öðra gildir með kerfislæg vanda-
mál, sem þyrfti pólitískt samstillt
átak til að ráða við. Og þar sem þá
samstillingu vantar er hætt við að
kerfisvandinn muni ekki minnka.
Skattheimta til að ná EMU-mörk-
unum hefur íþyngt atvinnulífínu
mjög og dregur því úr atvinnusköp-
un. Ríkisbáknið er þungt í vöfum,
sem hefur í for með sér að það er
dýrara að stunda viðskipti á Italíu
en víða í nágrannalöndunum og
bankakerfið hefur ekki verið aðlag-
að breyttum aðstæðum og er yfir-
mannað. Itölsk fyrirtæki virðast í
vaxandi mæli bregðast við með fjár-
festingum erlendis.
Velferðarkerfið:
Dýrt en fátæklegt
Auk þess að búa betur í haginn
fyrir atvinnulífið þarf Prodi nauð-
synlega að stokka upp í ítalska vel-
ferðarkerfinu, ef einhver von á að
vera um að hagvöxtur aukist. Hlut-
fallslega fylgja Italir evrópsku með-
altali í velferðargreiðslum sem hlut-
fall af þjóðarframleiðslu og það er
lægra en til dæmis í Frakklandi og
Þýskalandi. Hið óheppilega er að
greiðslumar eru að stærstum hluta
eftirlauna- og örorkugreiðslur, sem
verka bæði vinnuletjandi og ýta
undir svik. Það eru hinir undarleg-
ustu hópar, sem eiga rétt á eftir-
launum, næstum á barnsaldri. Þeir
sem misstu foreldra í stríðinu hafa
til dæmis getað farið á eftirlaun
nokkurn veginn þegar þeim hent-
aði. Eftirlaunaaldur er hvergi eins
lágur í Evrópu og á Ítalíu, þar sem
hann er tæplega 53 ára, meðan til
dæmis Svíar fara að jafnaði á eftir-
laun um 58 ára gamlir. Hins vegar
era atvinnuleysisbætur mjög lágar.
Þetta samspil hefur orðið til þess
að eftirlauna- og örorkugreiðslur
era nýttar sem atvinnuleysisbætur
og bótaþeginn hefur enga hvatningu
til að leita sér að vinnu. Hins vegar
er mikill ágóði af því að vinna án
þess að láta kerfið vita og það dreg-
ur stórlega úr skattatekjum ríldsins.
Onnur óheppileg hlið velferðarkerf-
isins er að úttekt greiðslna undan-
farna áratugi sýnir að þær hafa öld-
ungis ekki jafnað aðstöðu fólks.
Þó flestir sem vilja sjái hve hróp-
lega vankanta kerfið hefur hefst
mikill harmagrátur í hvert sinn,
sem reynt er að gera breytingar.
Það eru einfaldlega fáránlega marg-
ir, sem hafa hag af að halda í þetta
kolómögulega kerfi. Helstu mót-
mælendurnir era Kommúnista-
flokkur Fausto Bertinottis, verka-
lýðshreyfingin, kaþólska kirkjan og
ýmsir gamlir áhangendur Kristilega
demókrataflokksins sáluga, sem átti
drýgstan þátt í að koma kerfinu á
laggirnar. Ef Prodi tekst ekki að
gera veralegar og róttækar breyt-
ingar á þessu kerfi þá er hætt við að
ítalskt efnahagslíf muni vart sýna
hreystimerki.
Hinir upprisnu og upprísandi
„Ég rís líka upp á hverjum pásk-
um,“ var Giulio Andreotti látinn
segja krossfestur á skopteikningu í
byrjun þessa áratugar. Kristilegi
demókratinn Andreotti, sem stjórn-
aði landinu ásamt Bettino Craxi
leiðtoga gamla Sósíalistaflokksins,
er reyndar horfinn af sjónarsviðinu
íyrir fullt og allt, þótt hann sé á lífi.
Hins vegar virðist flokksbróðir hans
Francesco Cossiga fyrrum forseti
kominn í tölu upprisinna, því nú er
hann í fararbroddi afla úr gömlu
valdaklíkunni, sem leita nýrra birt-
ingarmynda. Flokkurinn heitir
„Unione democratica per la
repubblica", Lýðræðislegt samband
í þágu lýðveldisins, eða Udr, sem
gárungamir hafa þegar endurnefnt
„Unione democratica reciclata", eða
Samband endurnýttra demókrata.
Á stofnfundinum voru gömlu kemp-
unni Craxi sendar alúðarkveðjur í
útlegðina og talað um framboð hans
til Evrópuþingsins á næsta ári. Udr
og Cossiga hafa þegar bjargað
stjórninni í einni mikilvægri at-
kvæðagreiðslu, hægriflokkunum til
sárrar gremju.
Flokksleiðtogamir á hægri
vængnum, þeir Silvio Berlusconi og
Gianfranco Fini, horía hikandi á
upprisu Cossiga. Fjölmiðlakóngur-
inn Berlusconi, sem virðist helst
hafa farið í stjórnmál til að bjarga
veldi sínu frá dómsrannsóknum og
hertri fjölmiðlalöggjöf hefur lengi
barist íyrir pólitísku lífi sínu. Hing-
að til hefur hann haft níu líf, en
spuming er hversu lengi þau end-
ast. „Fer hann þá í fangelsi?" spurði
fávís ferðamaður á ítalskri strönd í
sumar, þegar fangelsisdómur yfir
Berlusconi var staðfestur, en við-
staddir ítalir hlógu hátt og lengi að
þessari erlendu einfeldni. Dómstig-
in era mörg og Berlusconi nýtur
þinghelgi, svo fæstir trúa því að
hann eigi eftir að sjást í randafótum
bak við rimla.
En málaferlin gætu grafið undan
pólitískum ferli hans. Hingað til
hefur enginn augljós eftirmaður
sést, en Cossiga gæti náð að fylla
hluta eða allt það tómarúm, sem fall
Berlusconis gæti valdið.
Tvö önnur erfið mál, sem hið póli-
tíska veldi glímir við era dómsrann-
sóknir spillingarmálanna og stjórn-
arskrármálið. Æ fleiri halda því
fram að dómsrannsóknirnar séu af
pólitískum toga og að Berlusconi
hafi fengið óþarflega harkalega út-
reið hjá dómuranum. Tilfinning æ
fleiri stjórnmálamannanna er að
kannski séu kjósendur að þreytast á
þessum sífelldu tiltektum. Ýmsir
nefna einhvers konar allsherjar
sakaruppgjöf, en eins og er virðist
ekki almennur stuðningur við slíkt.
Stjómarskrármálið er annar angi af
uppgjörinu eftir valdatíma tvíflokk-
anna kristilegra demókrata og sósí-
alista. í vor virtist niðurstaða á
næsta leiti, en þá dró Berlusconi sig
út úr öllu. Nú er stjórnarskrármálið
í lausu lofti og óvíst hvort byrja þarf
upp á nýtt eða finna nýtt framhald.
Einnig hér gæti uppstokkun á
hægrivængnum haft áhrif.
Hreðjatak kommúnista
á stjórninni
Sá dyntóttasti af mörgum dynt-
óttum í ítölskum stjórnmálum virð-
ist vera Fausto Bertinotti. Fellir
hann eða fellir hann ekki stjórnina?
er stöðugt spurt. Hann hefur ekki
gert það hingað til, þrátt fyrir
stöðugar hótanir, sem þýðir auðvit-
að ekki að hann gæti ekki tekið upp
á því. Það sem mælir á móti því er
þó að Bertinotti myndi tæplega vilja
stuðla að falli fyrstu vinstristjórnar
ítala, einkum þar sem alls óvíst er
að hægt væri að mynda slíka stjórn
aftur. Og með hinum upprisna
Cossiga og öflum tengdum honum
er óvissan enn meiri.
Biðskák og þráskák er enn jafn
einkennandi í ítölskum stjómmálum
og verið hefur síðan eftir stríð. Það
eina sem gæti breytt þessu væri
vaxandi meðvitund ítala um að
kerfið þjónaði ekki hagsmunum
þeirra. Meðan nógu margir hafa
hag af ríkjandi óvissuástandi er
hætt við að lítið ávinnist.
í
I