Morgunblaðið - 10.10.1998, Qupperneq 51

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 1998 51,
AÐSENDAR GREINAR
Stefnumótun í
málefnum geðsjúkra
í DAG er alþjóðlegi
geðheilbrigðisdagurinn
haldinn hátíðlegur um
allan heim. Kjörorð
dagsins eru „mannrétt-
indi og geðheilbrigði" og
með þeim orðum er m.a.
vakin athygli á þeii'ri
hættu að almenn mann-
réttindi séu fyrir borð
borin hjá þeim sem eiga
við geðsjúkdóm að
stríða. Fjölbreytt dag-
skrá verður í Reylqavík í
tilefni dagsins og Kiwan-
ismenn munu selja K-
lykilinn um land allt.
Kiwanismenn hafa með
stórhug sínum og örlæti
stutt margvísleg verkefni í þágu geð-
sjúkra um langt árabil. Allir eru
hvattir til að leggja málum þessum
lið með því að kaupa K-lykilinn.
Mikilvægt er að allir
átti sig á því, segir
Tómas Zoega, að geð-
sjúkdómar eru meðal
algengustu sjúkdóma
sem hrjá þjóðina.
Á málþingi um „mannréttindi og
geðheilbrigði" sem haldið verður í
Odda, Háskóla íslands í dag klukkan
15 verður Ingibjörgu Pálmadóttur
heilbrigðis- og tryggingamálaráð-
heira afhent skýrsla starfshóps, sem
ráðherrann skipaði 20. febrúar 1997
til að vinna að stefnumótun í málefn-
um geðsjúkra.
Starfshópinn skipuðu fulltrúar
hinna ýmsu félagasam-
taka og stofnana. Hóp-
urinn hefur fundað
meira en fjörutíu sinn-
um og fékk upplýsingar
frá fjölda aðila og stofn-
ana er sinna geðsjúk-
um. Einnig var kannað
hvemig stefnumálum
geðsjúkra er hagað í
hinum ýmsu nágranna-
löndum.
Eins og fram kemur í
skýrslunni er hér ekki
eingöngu um stefnu-
mótun að ræða, heldur
eru hér í fyrsta sinn
samankomin viðamikil
gögn um málaflokkinn.
Skýrslan er orðin mikil að vöxtum
eða nær 300 blaðsíður. í sumum mál-
um er snerta geðsjúka liggja í
skýi'slunni fyrir mótaðar tillögur, en
í öðrum málum er bent á ýmsar hug-
myndir sem þarf að vinna betur.
Mikilvægt er að gera sér grein fyrir
því að stefnumótun í stórum mála-
flokki sem þessum hlýtur alltaf að
vera í stöðugri endurskoðun. Nauð-
synlegt er að ráðuneytið vinni frekar
með hugmyndir starfshópsins og
áfram verði unnið með tillögurnar
hinum geðsjúku og aðstandendum
þeirra til hagsbóta.
Helstu áhersluatriði
Starfshópurinn vai’ sammála um að
ákveðin mál í þessum flokki þui-fi for-
gang umfram önnur.
1. Sérstaka áherslu ber að leggja á
málefni bama og unglinga sem eiga
við geðsjúkdóma að stríða. Nauðsyn
er á sérstöku átaki á þessu sviði og
starfshópurinn leggur til ákveðnar
tillögui' til úrbóta.
2. Starfshópurinn bendir í skýrsl-
unni sérstaklega á málefni fullorðinna
einstaklinga, sem eiga við langvinna
geðsjúkdóma að stríða. Margir aðilai'
frá sveitarfélögum og ráðuneytum
heilbrigðis-, félags- og menntamála
koma að þjónustu við þennan hóp.
Nauðsyn er á mikilli samvinnu þess-
ara aðila svo hægt sé að tryggja rétt-
indi þessara einstaklinga.
3. Itarlegur kafli er um áfengi og
önnur vímuefni og þar safnað saman
miklum upplýsingum um málaflokk-
inn, kostnað við meðferð og meðferð-
arúrræði.
4. Sérstakur kafli og tillögur eru
um geðsjúkrahús og er fjallað um
þrjár geðdeildir sem eru starfræktar
hér á landi. Geðdeildirnar eru horn-
steinn alls meðferðarstarfs og þjón-
ustu við geðsjúka og mikilvægt er að
skerða ekki starfsemi þeirra.
Niðurstöður
Mikilvægt er að allir átti sig á því
að geðsjúkdómar eru meðal algeng-
ustu sjúkdóma sem hrjá þjóðina.
Þeir valda sennilega meira vinnutapi
og kostnaði fyrir samfélagið en flest-
ir aðrir sjúkdómaflokkar. Geðsjúkir
og aðstandendur þeirra þurfa að
njóta sambærilegrar þjónustu og
aðrir sem veikir eru eða hafa verið
veikii'. Vönduð stefnumótun í mál-
efnum geðsjúki-a er forsenda þess að
hægt sé að tryggja mannréttindi
hinna geðsjúku.
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðis-
og tryggingamálaráðheiTa á miklar
þakkir skildar fyrir að láta hefja
vinnu að stefnumótun í þessum
málaflokki.
Höfundur er yfírlæknir, fornmður
Geðverndarfétags íslands og for-
maður í starfshópi sem vann að
stefnumótun ímálefnum geðsjúkra.
Tómas
Zoega
Ungir sprotar
AÐ GEFNU tilefni
langar mig að hreyfa við
atriðum sem ég tel að
skipti miklu máli varð-
andi batahorfur og eðli-
legt líf hjá ungum ein-
stakhngum sem hafa
greinst með geðsjúkdóm.
Það er ekki sama á
hvaða aldri einstaklingur
er þegar hann veikist í
fyrsta sinn. Þeir sem
veikjast en eru svo
lánsamir að hafa aflað
sér menntunar, stöðu í
atvinnulífinu og eigin
fjölskyldu standa vel að
vígi samanborið við ungt
óharðnað fólk.
Það er hins vegar það fólk með
sína ómótuðu sjálfsmynd sem er illa
sett. Eg ski'ifa af eigin reynslu þess
er hefur veikst af geðsjúkdómi á síð-
asta ári í menntaskóla. Það er eng-
um blöðum um það að fletta að þessi
veikindi koma öllum í opna skjöldu
og eru reiðarslag.
Ungu fólki reynist erfítt að fóta
sig í þjóðfélaginu eftir veikindi af
geðrænum toga. Sjálfstraustið bíður
verulega hnekki og draumar og
framtíðarvonir oftast að engu orðn-
ar. Sjálfsmyndin gerbreytist, því það
þarf að yfirvinna sína eigin fordóma
til að vera sátt við sjálft sig. Það er
auðvelt að missa móðinn og tapa átt-
um. Það þarf mikið til að halda
ótrauður áfram, þótt sumum hafí
vissulega tekist það.
Vegna þess hve óvinveitt samfé-
lagið hefur verið geðsjúkum, þó þeir
hafi ekkert gert af sér, er mál að
linni.
Bæði heilbrigðiskerfið og samfé-
lagið ættu að sjá sóma sinn í því að
taka betur á móti því unga fólki sem
hefur átt við geðræn vandamál. Það
er erfitt að kljást á tveimur vígstöðv-
um, þ.e. við eftirhreytur sjúkdóms
og skilningsleysi samfélags. Unga
fólkið þarf að ná fótfestu til að bati
Herdís
Benediktsdóttir
geti verið varanlegri,
en það hefur verið á
hálum ís, því viðmót
samtímans er kalt.
Sagt hefur verið að
það væru tveir hópar
manna sem erfiðast
væri að fá vinnu fyrir,
sum sé fyrrum fangar
og fyrrum geðsjúkir.
Tveir útskúfuðustu
hópai- samfélagsins.
Viljum við þar af leið-
andi ekki fyrirgefa?
Kunnum við ekki acþ
sýna umburðarlyndi og
skilning?
Því spyr ég: Eru
þetta skilaboðin til
framtíðarinnar, ungu sprotanna sem
eru að spretta upp í okkar gróður-
snauða landi? Er ekki kominn tími til
Fordómar tengdir
sjúkdómum af geðræn-
um toga eiga, segir
Herdís Benediktsdótt-
ir, að heyra sögunni til.
að hætta að aðgreina sjúkdóma? Við
erum jú ein heild.
Fordómar eiga að heyra sögunni
til, skiljanlegir fyrrum, því menn
vissu ekki betur. I dag eru fordómar
tímaskekkja og ábyggilega komnh
úr hátísku.
Það er þjóðhagslega hagkvæmt
varðandi geðsjúkdóma að hugarfars-
breyting verði og litið sé á þá líkt og
aðra sjúkdóma. Það myndi skila sér í
fæn-i veikindadögum og innlögnum á
geðdeildir.
Því betur sem við hlúum að okkar
veiku sprotum því sterkari verða þai^ i
tré er tímar líða.
Höfundur er húsmóðir og fyrrv.
læknaritari.
ALÞJÓÐLEGUR
geðheilbrigðisdagur 10.
október er að þessu
sinni helgaður geðheil-
brigði og mannréttind-
um. Það er ekki að ófyr-
irsynju. Það vita allir að
mannréttindi geðveiks
fólks voru áður lítils
virt og um það geymir
sagan mörg átakanleg
dæmi. Sem betur fer
hefur orðið mikil breyt-
ing á aðstæðum, um-
önnun og meðhöndlun
geðveikra. En skyldi þá
allt vera í himnalagi?
Rauði kross Islands
hefur rekið athvarfið
Vin að Hverfisgötu 47 síðan í febrú-
ar 1993. Þangað sækja geðfatlaðir
einstaklingar sem flestir lifa á ör-
orkubótum og hafa verið viðloðandi
geðheilbrigðiskerfið í mislangan
tíma. Þeir fá þar ýmiss konar þjón-
ustu og félagsskap. í ár koma að
meðaltali 30 manns á dag, að meðal-
tali 90 einstaklingar á mánuði og
gestakomur verða að öllu óbreyttu
7000. Þessi fjöldi segir mikið um
þöi'fina á athvarfi og annarri þjón-
ustu utan stofnana.
Bak við þessar tölur er saga
hvers og eins og mikil reynsla af
geðheilbrigðiskerfinu og af við-
brögðum og viðmóti samfélagsins,
stofnana þess og einstaklinga,
gagnvart geðveiku fólki. Þetta
þema alþjóðlega geðheilbrigðis-
dagsins, geðheilbrigði og mannrétt-
indi, er gestum Vinjar hugleikið og
umræður um það hafa verið fróðleg-
ar.
Reynsla þeirra af geðheilbrigðis-
kerfinu er mjög misjöfn, en geð-
deildir hafa þó á sér mun mannúð-
legri blæ nú en áður
fyrr. Þó finnst gestum
Vinjar á margt skorta
sem tengist manm-étt-
indum þeirra, réttinum
til vii'ðingar og mann-
helgi. Það er talað um
að á geðdeildum sé lítið
tillit tekið til tjáningar-
frelsis og einkalífs, um
of sé einblínt á hið sjúk-
lega og of mikið trúað á
lyf, þar sé lítið val á
meðferðarformum, tak-
mörkuð samvinna við
sjúklinga og þeir fái lít-
ið að segja um ákvarð-
anir varðandi líf sitt og
aðstæður. I Vin er mik-
ið rætt um að þegar bráðaveikind-
um sleppir ætti að veita heilbrigðis-
þjónustu og félagslega þjónustu úti
Alþjóðlegur geðheil-
brigðisdagur er í dag,
10. október. Guðbjörg
Sveinsdóttir hvetur
fólk til að vera á varð-
bergi gegn fordómum í
garð geðsjúkra.
í þjóðfélaginu, þar sem fólk býr, í
tengslum við t.d. heilsugæslustöðv-
ar og/eða göngudeildir þar sem í
boði væi'i stuðningur og endurhæf-
ing. Þótt geðfatlaðir eigi sama rétt á
þjónustu og aðrir fatlaðir er raunin
sú að þjónustan er mest miðuð við
líkamlega fötlun og þroskahefta en
þarfir geðfatlaðra eru oft af öðrum
toga. Skortur á samfellu og sam-
hæfingu úti í þjóðfélaginu torveldar
endurhæfingu og uppbyggingu eftir
erfiðan geðsjúkdóm og sjúki'ahús-
vist.
Við þessa galla á heilbrigðiskerf-
inu bætist svo að geðfatlaðir eiga
oft í erfiðleikum varðandi húsnæði,
menntun, atvinnu og fjárhag. Fé-
lagsleg éinangi'un er algengur fylgi-
kvilli veikinda þeirra. En því miður
er hún líka oft afleiðing mismunun-
ar og mannréttindabrota. Því eins
og einn góður gestur í Vin sagði:
„Geðheilbrigði krefst skilyrða." Og
geðfötluðum finnst þeir hafa íýran
hlut af borði góðærisins. Fyrir þann
sem fær 63.537 krónur á mánuði
hlýtur tal um góðæri og velsæld að
hljóma eins og aulafyndni. Endur-
hæfing og uppbygging sjálfsmynd-
ar verður erfiðari og tekur lengri
tíma þegar ekkert er hægt að veita
sér, það sem fólki finnst eðlileg og
sjálfsögð mannréttindi verður
ókleift, ekki er hægt að fara út að
skemmta sér af og til, út að borða,
kaupa sér eitthvað fallegt, njóta
menningar og lista, að ekki sé nú
talað um að fara til útlanda.
Geðsjúkir og geðfatlaðir hafa
fengið stimpil sem ekki er auðvelt
að afmá. Þeir eru óhreinu börnin
hennar Evu, lítt sjáanleg en ef um
þau er fjallað er það gjarnan á nei-
kvæðan hátt og tengt ofbeldi eða
ofstopa. Margir geta sagt sögur af
mismunun og höfnun vegna sjúk-
dóms síns, neitun um atvinnu, hús-
næði, undirskriftalistum íbúa við
götur vegna væntanlegra athvarfa
eða sambýla, fordómum og
hræðslu í nánasta umhverfi o.s.frv.
Verum því á varðbergi gagnvart
fordómum og mismunun. Ekkert
siðmenntað samfélag ætti að líða
þess konar mannréttindabrot.
Styðjum geðfatlaða til að taka þátt
í stefnumótun um geðheilbrigðis-
mál og fræðslu tengda þeim. Ræð-
um geðheilbrigðismál, þau koma
öllum við eins og öll heilbrigðis-
mál.
Höfundur er geðhjúkrunarfræðing-
ur og forstöðumaður Vinjar.
Geðheilbrigði
og mannréttindi
Guðbjörg
Sveinsdóttir
Bændur í órétti?
ÞAÐ ófremdará-
stand sem ríkt hefur á
þjóðvegum landsins
sökum lausagöngu bú-
fjár hefur að sumra
áliti stafað af ábyrgðar-
leysi bænda. Þeir hafa
hvorki þurft að bíða
fjárhagslegt tjón af því
að missa búfé sitt íýrir
bifreiðar né greiða
ökumanni eða bifreið-
areiganda bætur. Þvert
á móti hafa þeir oftast
hagnast á óhöppunum.
í dómsmálum sem upp
hafa komið hafa bænd-
ur nær undantekning-
arlaust verið dæmdir
grundvelli 88. greinar
laga, sem kveður á i:
Hugi
Hreiðarsson
í rétti á
umferðar-
m algjöra
dæmdur ónýtur. Ekki
urðu slys á fólki. Krefst
eigandi bflsins skaða-
bóta frá búfjáreiganda
sem hann segir að hafi
vanrækt þá skyldu sína
að halda girðingum
beggja vegna vegarinsf#
fjárheldum auk þess
sem lausaganga búfjár
er bönnuð á svæðinu.
Byggir hann mál sitt
meðal annars á 56. gr.
vegalaga nr. 45/1994 um
bann við lausagöngu bú-
fjár við stofn- eða tengi-
vegi.
Það verðm' því fróð-
Bændur hafa hvorki
þurft að bíða fjárhags-
legt tjón af því að missa
búfé sitt fyrir bifreiðar,
sefflr Hugi Hreiðarsson,
né greiða ökumanni eða
bífreiðaeiganda bætur.
ábyrgð ökumanns, burtséð frá
ástæðum óhappsins.
Það er því gífurlegt hagsmuna-
mál íslenskra ökumanna að héraðs-
dómur Reykjavíkur dæmi bifreið-
areiganda í vil í máli sem dómtekið
verður innan skamms og snýst um
ábyrgð búfjáreiganda. Tildrög þess
eru þau að ökumaður á ferð um
Rangárvallasýslu ók á kind sem
stökk í veg fyrir bifreið hans
þannig að ógerlegt var að forðast
árekstur. Við óhappið skemmdist
bfllinn mikið og var hann síðar
legt að sjá hvort hin nýju vegalög
verði rétthærri en 88. gr. umferðar-
laga enda um prófmál að ræða.
Komist hins vegar héraðsdómur að
því að bóndinn sé ekki skaðabóta-
skyldur mun sú rússneska rúlletta
sem tíðkast hefur á þjóðvegum,
landsins halda áfram með þeinr
hörmulegu slysum sem henni fylgja.
Höfundur er markaðsfneðingur.
Húsgögn, ljós
og gjafavörur
P>
<
>
>-i
'3
Munið
brúðargjafalistann
MORKINNI 3
SÍMI 588 0640 • FAX 588 0641