Morgunblaðið - 18.10.1998, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
RANNSÓKNIR á rjúpna-
stofninum á íslandi um
langt árabil hafa sýnt að
hann fylgir um það bil tíu
ára sveiflu. Þetta eru
náttúrulegar sveiflur og
munur á fjölda rjúpna í
hámarks- og lágmarksár-
um getur verið fjór- til tífaldur.
Það eru vetrarafföll sem ráða
mestu um stofnbreytingar. Efst
trónar afrán stofnsins, en afránið
má flokka í tvennt, skotveiðar og
ásókn rándýra. Að vetrarlagi er
vart um önnur rándýr að ræða en
fálka og tófu. A vorin og sumrin má
bæta við mink og krumma. Mikill
fjöldi fugla fellur fyrir skotveiði-
mönnum og ævarandi spurning
sem erfitt er að fá svar við er hvort
þar falli fuglar sem fallið hefðu
hvort eð er, t.d. fyrir rándýrum,
sjúkdómum, fæðuskorti o.fl. Kenn-
ing í þessa veru, og sem byggist að
einhverju leyti á rannsóknum
fuglafræðinga bæði austan hafs og
vestan gefur vísbendingar um að
veiðar hafi ekki áhrif á heildarafföll
og því ekki stofnbreytingar, að
sögn Ólafs K. Nielsens.
„Þetta er nokkuð sem skotveiði-
menn hampa mjög, skiljanlega,“
segir Ólafur. Hann bætir við að
haldbærustu niðurstöðumar sem
menn hafi um þetta efni séu varð-
andi skosku lyngrjúpuna, en að
ýmsu leyti séu það niðurstöður
sem falli lítt saman við íslensku
rjúpuna, því í Skotlandi sé haldið
fram ræktunarstefnu gagnvart
lyngrjúpunni, m.a. með því að við-
halda kjörlendissvæðum og halda
afræningjum algerlega í skefjum.
Hér á landi, hafa menn fylgst
með rjúpufjölda á afmörkuðum
svæðum og þannig m.a. fundið um-
rædda tíu ára sveiflu. Síðustu árin
hefur rjúpnastofninn víða verið á
uppleið og samkvæmt fyrri reynslu
ætti hann að halda því striki a.m.k.
næstu tvö árin. En á vissum svæð-
um er „stofninn farinn úr fasa“,
eins og Ólafur kemst að orði. Allt
eru það mikil veiðisvæði að einu
undanskildu. Staka svæðið er
kennt við Kvísker í Öræfum, en hin
svæðin eru á Suðvestur- og Vestur-
landi. Karratalningar á Suðvestur-
og Vesturlandi sýna lítinn þétt-
leika, kyrrstöðu og síðan fækkun
árin 1994-98, s.s. breytingar sem
„Rjúpan er augljóslega ofveidd
í næsta nágrenni höfuðborgar-
svæðisins og líklega ekki við
öðru að búast.“ Þannig hljómar
✓
úrskurður Olafs K. Nielsens
fuglafræðings á ástandi
rjúpnastofnsins á suðvestur-
horninu eftir mælingar á vetr-
arafföllum rjúpna þrjá síðustu
vetur. Guðmundur Guðjónsson
/
ræddi þessi mál við Olaf en
þau hafa vakið að nýju tíðar
umræður um rjúpur og rjúpna-
veiðar hér á landi, enda skipt-
ast menn í fylkingar, þá sem
vill alfriða fuglinn, þá sem vill
leyfa veiðar og nú nýja fylk-
ingu sem vill athuga hvort rétt
sé að takmarka að einhverju
leyti rjúpnaveiði, að minnsta
kosti á þeim svæðum þar sem
ofveiði virðist vera.
„PATENTLAUSN“ FYRRVERANDI ATVINNUSKYTTU
Gæs fyrir rjúpu
Ásgeir Heiðar er landsþekkt
ijúpnaskytta og alhliða veiði-
inaður og hundatemjari. Fyrir
fáum árum var hann beinlinis
atvinnumaður þar eð hann lifði
á ijúpnaveiðum á meðan vertíð-
in varði. Nú hefur hann viður-
væri sitt af öðru, en eim veiðir
hann mikið og þá einvörðungu
til að bregðast ekki fjölmörgum
viðskiptavinum sínum. Hann
segist vera með „patentlausn" á
vandanum sem um ræðir, að
rjúpan sé ofveidd á afmörkuð-
um svæðum.
„Mér líst vel á að gripið sé til
einhverra aðgerða til að vernda
rjúpuna þar sem menn telja
sýnt að hún sæti of miklu veiði-
álagi. Ég tel að skotveiðimenn
upp til húpa ættu að taka tillit
til slíks og reikna með því að
þannig sé því líka farið. Ég hef
velt þessu fyrir mér eftir að
umræðan fúr af stað í fjölmiðl-
um og tel að ég hafi fundið
patentlausn,“ segir Ásgeir.
Og hún er hver?
„Einfaldlega að klípa framan
af veiðitimanum, láta hann
byija 1. núvember á þeim svæð-
um sem talað er um að séu of-
veidd. Þau eru hér sunnan
heiða og ef að líkum lætur þá
eru meiri líkindi til að komin sé
einhver snjúföl í byrjun núvem-
ber og þar af leiðandi erfiðara
að finna ijúpuna. En menn vilja
vera að skjúta á þessuin tíma og
þessi liugmynd min blandast því
að breyta gæsaveiðitímanum til
samræmis.
Eins og staðan er í dag, þá
byrja menn að skjóta gæs 20.
ágúst. Það er því miður stað-
reynd að mikið af gæsinni er
enn úfleygt eftir fjaðrafellinn
og það er ömurlegt að vita af
skyttum skjútandi úfleyga fugla
út um alla múa. Að mínum dúmi
ætti að færa gæsatímann aftur
til 1. september, leyfa fuglinum
að verða fleygur á ný. Það vita
það kannski ekki allir, en því
fer íjarri að gæsatíminn sé úti
þegar íjúpnatíminn byijar 15.
oktúber. Énn er mikil gæs á
landinu síðustu vikurnar í oktú-
ber og sjálfur hef ég farið
marga frábæra gæsatúra á
þeim tíma. Menn gætu einfald-
lega bætt sér upp að rjúpnatím-
inn væri færður aftur með því
að veiða gæsina til 1. núvember
og fara svo til ijúpna.“
Hvað með kvúta og sölubann?
„Ég er hræddur um að kvút-
ar verði aldrei haldnir og varð-
andi sölubann, hvernig eiga all-
ir þeir Islendingar sem borða
rjúpu á júlum en veiða ekki að
nálgast fuglinn ef þeir geta
ekki keypt hann úti í búð? Þessi
hugmynd er víst. sett fram til að
einangra atvinnumennina
svokölluðu, en ég held að þeir
séu á leiðinni að detta út hvort
eð er vegna sflækkandi verðs.
Ég hef heyrt talað um í haust
að verðið gæti farið ofan í 150
krúnur á rjúpuna. Þá værum
við að tala um algert verðhrun.
Ég held reyndar ekki að verðið
verði svo lágt, en staðreyndin
er að það hefur Iækkað síðustu
árin og það kemur illa við
skytturnar.“
Morgunblaðið/Jóhann Óli Hilmarsson
EIN ER UPP til fjalla .... rjúpu-
hæna í Mosfellssveit. Loftnet-
ið af senditæki má sjá skaga
undan fiðrinu á baki fuglsins.
ekki eru lengur í takt við aðra
landshluta. Varpafkoma er góð og
fuglamir lifa og deyja innan
hérðas. Rjúpan er mjög staðbundin
og ferðast lítið.
Kúrfan á niðurleið
Síðustu árin hafa farið fram
karra- og ungatalningar á nokkr-
um svæðum á Suðvestur- og Vest-
urlandi. Svæðin eru kennd við
Úlfarsfell, Lyngdalsheiði, Þverár-
hlíð og Dagverðarnes á Fells-
strönd, en allt eru þetta mikil
rjúpnaveiðisvæði. Að auki hafa far-
ið fram þær athuganir, að sendi-
tæki hafa verið sett á einar hund-
rað rjúpur þrjá síðustu vetur og
síðan fylgst með afdrifum þeirra
fugla. Niðurstaðan er sú að um
70% fugla á lífi í upphafi veiðitíma
féll fyrir hendi veiðimanna.
Ólafur hefur reiknað út meðal-
ungafjölda þann sem hver kvenfugl
þarf að koma á legg til að stofninn
standi í stað. Eru það tæplega 12
ungar miðað við að helmingur
fugla falli vegna skotveiði og stofn-
inn hafi enga aðra uppbót. Ef dragi
úr náttúrulegum affóllum um fjórð-
ung væri um 8 unga að ræða. Mið-
að við að allt að 70% prósent fugla
falli á einstökum svæðum má
glöggt sjá hversu mjög kreppir að
stofninum á umræddum svæðum.
„Ég ætla ekki að ganga svo langt
að fullyrða að kúrfusveiflan niður á
við í Þverárhlíð, á Lyngdalsheiði
og á Fellsströnd stafi af skotveiði
þó það geti vel verið. Hins vegar
ber svæðið sem kennt er við
Úlfarsfell öll merki ofveiði. Það er
rétt að geta þess að umrætt svæði
er mjög víðfeðmt, afmarkast af
Reynisvatni og Langavatni, Borg-
arhólum, Grímansfelli, Skálafelli
og Esju,“ segir Ólafur.
Svæðið kennt við Kvísker í
Öræfum var nefnt til fyrr í textan-
um. Þar er kúrfan farin úr fasa,
eins og Ólafur kallar það, rétt eins
og á stórveiðisvæðum vestar á
landinu sem áður er getið. Á um-
ræddu svæði er lítil eða engin skot-
veiði og Ólafur viðurkennir fúslega