Morgunblaðið - 29.10.1998, Qupperneq 24

24 FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
John Glenn heldur aftur út í geim í sögulegri för Discovery-geimflaugarinnar í kvöld
Tilraunadýr
í rannsóknum
á ferli
öldrunar
Ef allt gengur samkvæmt áætlun heldur
John Glenn aftur út í geiminn í kvöld eftir
þrjátíu og sex ára fjarveru. För hans þykir
um margt söguleg, segir Davfð Logi Sig-
urðsson, enda Glenn orðinn 77 ára gamall.
BÚIST er við ágætum veður-
skilyrðum í dag þegar áætlað
er að bandaríski öldungadeild-
ai-þingmaðurinn John Glenn haldi aftr
ur út í geim, ásamt sex manna áhöfn
geimskutlunnar Discovei’y. Virðast
allar aðstæður fyrir geimskotið, sem
áætlað er um klukkan 19 í kvöld að ís-
lenskum tíma, hinar bestu og vona
menn því að ekki þurfi að fresta skot>
inu, eins og gerðist þegar Glenn fór
síðast út í geim.
Glenn varð fyrstur Bandaríkja-
manna til að fljúga umhverfis gufu-
hvolf jarðar árið 1962 en ferðalag
hans nú er ekki síður sögulegt enda
er Glenn sjötíu og sjö ára gamall,
elstur allra til að yfirgefa gufuhvolf
jarðar. í þetta sinn er Glenn einung-
is farþegi, tilgangur farar hans nú er
að gefa vísindamönnum tækifæri til
að rannsaka öldrunarferli mannsins,
en þær breytingar sem verða á lík-
amsstarfsemi geimfara úti í geimn-
um þykja um margt minna á það
sem gerist er ellin færist yfir fólk.
Geimskotið hefur vakið gífurlega
athygli vestra og er reiknað með að
um fjögur þúsund fréttamenn verði
við Kennedy-geimferðamiðstöðina í
Flórída þegar Discovery, sem kost-
aði um hundrað milljarða ísl. króna í
byggingu, verður skotið á loft og
talið er að allt að þrjú hundruð þús-
und ferðamenn muni einnig vilja
fylgjast með. Öllum 635 þingmönn-
um Bandaríkjaþings hefur verið boð-
ið að vera viðstaddir geimskotið og
einnig hyggst Bill Clinton, forseti
Bandaríkjanna, fylgjast grannt með.
Pað er ekki að ástæðulausu sem
för Glenns vekur eftirtekt. Eftir far-
sælan feril í bandaríska hernum -
Glenn gegndi herþjónustu bæði í
seinni heimsstyrjöldinni og Kóreu-
stríðinu - gerðist hann tilraunaflug-
maður við flugskóla bandaríska sjó-
hersins og var seinna valinn til að
taka þátt í leiðangri Mercury-geim-
flaugarinnar árið 1959. Árið 1962
varð Glenn fyrstur Bandaríkja-
manna til að fljúga umhverfis gufu-
hvolf jarðar. Ferð sú vakti svo mikla
eftirtekt í Bandaríkjunum að John
F. Kennedy, forseti Bandaríkjanna,
ákvað að Glenn væri of verðmætt
þjóðartákn til að hægt væri að senda
hann aftur í varasama geimferð.
Varð Glenn því að sætta sig við að
fylgjast með af jörðu er sporgöngu-
menn hans héldu starfinu áfram og
tóku t.d. fyrstu skref mannkyns á
tunglinu árið 1969.
Glenn snéri sér í staðinn að stjórn-
málum og var kjörinn til öldunga-
deildar Bandaríkjaþings árið 1974.
Hann reyndi fyrir sér í forvali
Demókrataflokksins fyrir forseta-
kosningamar árið 1984 en framboð
hans beið skipbrot og sat Glenn eftir í
skuldasúpu sem hann hefúr enn ekki
náð að greiða að fullu. Hann hyggst
nú í haust hætta þingmennsku eftir
tuttugu og fjögurra ára farsælan feril
og setjast í helgan stein.
Gamall draumur rætist
Glenn hætti að vísu aldrei að láta
sig dreyma um tækifæri til að snúa
aftur út í geim þótt árin færðust yfir
hann. Sú ákvörðun NASA í janúar á
þessu ári að senda Glenn út í geim
kom honum þess vegna skemmtilega
á óvart, en hann hafði reyndar sjálf-
ur stungið upp á því við yfirmenn
NASA að senda hann út í geim til að
hægt væri að gera rannsóknir á öldr-
un líkamans.
Þær breytingar sem verða á starf-
semi líkamans í þyngdarleysi geims-
ins þykja um margt líkjast þeim er
verða þegar líkaminn eldist nema
hvað breytingar á geimförum eru
ekki varanlegar (sjá kort). Nú vilja
menn rannsaka hvort e.t.v. sé að
finna vísbendingar í þyngdarleysinu
um hvað veldur öldrun og hrakandi
ástandi líkamans - og hvort hægt sé
að hægja á því ferli eða snúa því við.
Þær gagnrýnisraddir heyrðust
hins vegar strax í janúar að markmið
NASA með ákvörðuninni væri ein-
ungis að efla almannatengsl því
áhugi almennings vestra á geim-
ferðaáætluninni hefur minnkað á síð-
ustu árum, enda nýjabrumið farið af,
og þá hafa um leið sennilega aukist
líkurnar á því að dregið verði úr
Reuters
JOHN Glenn (t.h.) siær á létta strengi með Chiaki Mukai frá
Japan og Steve Lindsey, flugmanni Discovery, í gær.
Svona líkir geimferö eftir öidrun líkamans
Öldungadeildarþingmaðurinn John Glenn, sem er 77 ára,
snýr aftur út í geim í dag til að taka þátt í rannsóknum NASA
á áhrifum geimferða og öldrunar á mannslíkamann.
Áhafnir geimskipa fá jafnan að kynnast ýmsum
breytingum á starfsemi líkamans sem þykja minna
á þær breytingar sem eiga sér stað þegar maður
eldist. Munurinn er hins vegar sá að þessar
breytingar eru ekki varanlegar hjá geimförum.
Breytingar á starfs.
hjarta- og æðakerfis
Almennu
ásigkomulagi
hjarta- og æðakerfis
hrakar í geimförum.
Svefntruflanir
Starfsemi „líkamsklukkunnar“
ruglast öll eftir geimferð
Jafnvægisskyn truflast
Heilinn notar áhrif aðdráttarafls
á skynfæri í innra eyranu til að
stýra jafnvægisskyninu
Pegar geimfarar snúa aftur til
jarðar verða þeir ott tyrir trufl-
unum á startsemi taugaskyn-
færa - finna fyrirsvima, samstill-
ing hreyfinga augna og handa
fer úr skorðum, þeir eiga erfitt
með að stýra líkamsstöðu sinni
sem og jafnvægi og göngulagi
Vöðvarýrnun
Vöðvar sem
halda uppi
þyngd líkamans
rýma vegna
lítillar notkunar
Beinarýrnun
í heilbrigðum líkama á sér stað
stöðug og jöfn endurnýjun á beinmassa
Þar sem spenna, sem stjómað er af
aðdráttaraflinu, virðist stýra endumýjun
á beinmassa líkamans þá telja vísinda-
menn afar áhugavert að sýna fram á
hvernig líkaminn ákveður beinabygg-
ingu þvi það gæti orðið til þess að gefa
vísbendingu um hvernig líkamsæfingar
eða lyfjagjöf geta aðstoðað við að
koma í veg fyrir beingisnun
Heimild: Geimferðastolnun Bandarikjanna (NASA)
Samdráttur í ónæmisviðbrögðum
Fækkun á nýjum frumum í ónæmis-
kerfinu sem berjast gegn sýkingu er
líkleg til að vera að baki þessu ástandi
Erfitt er aö finna skipulag á breytingum
i starfsemi ónæmiskerfisins sem
tengjast öldrun líkamans - þess vegna
gæti þyngdarleysi ígeimnum skapað
réttar aðstæður til að hægt sé að auka
þekkingu manna á feriinu
fi’amlögum úr ríkissjóði til hennar.
Við bætast þær gagnrýnisraddir
sem segja að h'tið sé hægt að græða á
því að senda einn öldung út í geim,
senda þyrfti fjölda gamalmenna í
geimferð til að nokkuð væri að marka
rannsóknir af þessu tagi. Á hinn bóg-
inn hefur verið bent á að menn viti í
raun lítið við hverju má búast úr þess-
ari rannsókn en öll vísindi hljóti að
hefjast á einfóldum athugunum.
I geimferðinni verða tekin reglu-
leg blóð- og þvagsýni af hinu mann-
lega tilraunadýri og að auki mun lík-
ami Glenns verða þakinn rafskautum
til að hægt sé að fylgjast vel með
hjartslætti hans. Glenn mun gleypa
töflu á stærð við kóktappa en inni i
henni verður örsmár hitamælir og
sendir sem gefur upplýsingar um
líkamshita hans. Ólíkt því er Glenn
sat fyrir þrjátíu og sex árum í fjórar
klukkustundir í þröngu geimhylki og
gat sig varla hreyft mun hann nú
stunda allar daglegar athafnir í
geimflauginni Discovery í því augna-
miði að hægt sé að rannsaka áhrif
þyngdarleysis á líkama hans.
En þrátt fyrir að Glenn sé einung-
is farþegi í þessari ferð, og að sex
aðrir geimfarar muni sjá um hin
hefðbundnu störf geimfara, þurfti
hann að gangast undir erfiðar æfing-
ar og undirbúning fyrir förina, enda
margt breyst á þeim tæplega fjöru-
tíu árum sem liðin eru síðan Glenn
Æviferill Johns Glenns
1921 Fæddist 18. júlí í Cambridge
í Ohio-ríki
1942 Gekk í bandaríska herinn og
þjónaði sem árásarflugmaður
bæði í seinni heimsstyrjöldinni
og Kóreustríðinu
1953 Hefur störf sem tiiraunaflugmaður
við flugskóla sjóhersins
1957 Setur hraðamet í flugi stranda á
milli í Bandaríkjunum, flaug á milli
Los Angeles og New York á 3 klst.
og 23 mín. Var fyrstur flugmanna
til að rjúfa hljóðmúrinn í slíku flugi
1959 Valinn til að taka þátt í leiðangri
Mercury-geimflaugarinnar
fór síðast út í geim. Tækninni hefur
fleygt fram en fyrst og fremst hafa
hinar sögulegu aðstæður breyst.
Kalda stríðið var í hámarki árið 1962
og geimferðakapphlaup risaveldanna
snerist um það að lifa af í viðsjálum
heimi. Sannarlega þurfti að sanna að
Bandaríkjamenn stæðu Sovétmönn-
um ekki að baki og það tókst Glenn
mætavel í för sinni þá.
Fjölskyldan Iítið spennt
Glenn sagði á mánudag, er hann
kom til Flórída til lokaundirbúnings
fyrir geimskotið, að það kæmi honum
skemmtilega á óvart hversu mikinn
áhuga fólk hefur á ferð Discoverys.
Það á reyndar ekki við um fjölskyldu
geimfarans aldna sem í fyrstu var af-
ar mótfallin áformum Glenns. Eigin-
kona hans, Annie, hafði horft með eft>
irvæntingu til rólegri daga að loknum
löngum þingmannsferli bónda síns og
börn hans voru beinlínis andsnúin
fórinni. Annie snérist hins vegar á
sveif með manni sínum er hún sá
hversu eftirvæntingarfullur hann vai’,
og hversu mikla hamingju þetta tæki-
færi veitti honum.
Böra þeiira eru eftir sem áður lítið
hrifin og dóttir hans, Lyn, minnist
með skelfingu geimskots Challenger-
geimflaugarinnar árið 1986 sem fórst
skömmu eftir flugtak og allir sem um
borð voru. Glenn hefur hins vegar áð-
ur lagt líf sitt að veði og Lyn og
systkin hennar þess vegna ekid alls
óvön því að hafa áhyggjur af föður
sínum. „Ég vona bara að pabbi geri
þetta ekki aftur,“ sagði Lyn við blaða-
menn í gær og hló óstyrk í bragði.
Fyrsti starfsdagur nýrrar ríkisstjórnar jafnaðarmanna og Græningja í Þýzkalandi
Lyklavaldaskipti í
fímmtán ráðuneytum
Bonn. Kcuters.
DAGINN eftir skipun sína í embætti tóku hin-
ir fjórtán nýju ráðherrar ríkisstjórnar þýzkra
jafnaðarmanna og Græningja, auk kanzlarans
Gerhards Schröders, í gær formlega við lykla-
völdum í ráðuneytum sínum.
Söguleg era umskiptin í ráðuneytum utan-
ríkis- og innanríkismála. Með Otto Schily tók
jafnaðarmaður í fyrsta sinn í sögu Sambands-
lýðveldisins við stjórn innanríkisráðuneytis-
ins og Græninginn Joschka Fischer tekur við
stjórn ráðuneytis sem í nærri 30 ár hefur ver-
ið í höndum Frjálsra demókrata (FDP).
Schröder eyddi sjálfur fyrrihluta þessa
fyrsta heila dags síns í embætti heima í
Hannover, þar sem hann kvaddi formlega
sem forsætisráðherra Neðra-Saxlands, en
því embætti gegndi hann undanfarin átta ár.
Hann stýrði fyrsta ríkisstjórnarfundinum
seint á þriðjudag, strax eftir að hann sór
embættiseið sem sjöundi kanzlari Þýzka-
lands eftir stríð. Hann er þriðji ríkisstjórnar-
leiðtoginn úr röðum jafnaðarmanna á sama
tímabili, eftir Willy Brandt og Helmut
Schmidt.
Forgangsverkefni hins nýja kanzlara er að
fækka hinum fjórum milljónum atvinnulausra í
landinu. Hann hefur lýst því yfir að hann verð-
skuldi ekki að verða endurkjörinn eftir fjögur
ár ef honum tekst ekki að lækka atvinnuleysis-
hlutfallið verulega niður fyrir þau tíu pró-
sentustig sem það er nú.
Oskar Lafontaine, formaður SPD, tók við
táknræna athöfn í fjármálaráðuneytinu í Bonn
við risastórum lykli úr höndum fyrirrennara
síns, Theos Waigels. Waigel varaði eftirmann
sinn við því að reyna að þrýsta á hinn sjálf-
stæða seðlabanka landsins, Bundesbank, og
hinn nýja Seðlabanka Evrópu, að lækka vexti.
Lafontaine hefur ítrekað mælzt til þess að
slakað verði á peningamálastefnunni í því
skyni að ýta undir hagvöxt og hjálpa til við
fjölgun starfa.
Er Joschka Fischer tók við lyklavöldum
utanríkisráðuneytisins kom í ljós hvar
þungamiðja þýzkrar utanríkisstefnu næstu
misserin muni liggja. Fischer sagði áður en
hann lagði upp í heimsóknir til höfuðborga
Frakklands, Bretlands og Póllands, að hann
myndi leggja sig fram um að halda stefnunni
í sama horfi og verið hefur. En á orðum hans
mátti merkja að hann varaði við of mikilli
bjartsýni varðandi stækkun Evrópusam-
bandsins til austurs. Að taka þau ríki Mið- og
Austur-Evrópu inn í sambandið sem óskað
hafa eftir aðild sé mjög mikilvægt, sagði
Fischer, en hann hvatti til raunsæis. „Það
eru erfið mál að kljást við, einkum á efna-
hagssviðinu (...) sem einfaldlega er ekki hægt
að líta fram hjá,“ sagði hann. „Óraunhæfar
tímatakmarkanir eru ekki til neins gagns.“
Þau ríki Mið- og Austur-Evrópu, sem vænt-
anlega verða fyrst til að hljóta inngöngu í
ESB, gera sér vonir um að af því verði fljót-
lega eftir aldamót.