Morgunblaðið - 14.11.1998, Qupperneq 40

40 LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Fossvogskirkja 50 ára
ÞESSA dagana er
þess minnst að hálf öld
er liðin frá vígslu Foss-
vogskirkju eða Foss-
vogskapellu, eins og
hún var í upphafi og
lengi síðan kölluð í dag-
legu tali. Nánar tiltekið
fór vígslan fram hinn
31. júlí 1948 og var
framkvæmd af séra
Bjarna Jónssyni vígslu-
biskupi.
Kirkjan var þó ekki
tilbúin fyrir athafnir al-
mennt, en vegna and-
láts formanns Bálfarar-
félagsins, dr. Gunn-
laugs Claessen, nokkr-
um dögum áður, þótti sjálfsagt að
verða við bón hans um að útför
hans yrði gerð frá Fossvogskapellu
og bálför hans færi fram í hinni
nýju bál- stofu, sem byggð var með
kirkjunni.
Það var hins vegar ekki fyrr en
12. des. 1948, sem kirkjan var end-
anlega tilbúin og opnuð fyrir útfar-
ir og kistulagningar.
Fossvogskii'kja var þegar í upp-
hafi byggð með það að markmiði að
vera alfarið útfararkirkja. Hún var
reyndar eina kirkjan á landinu,
sem frá upphafi var ætluð ein-
Ásbjörn
Björnsson
göngu til útfararþjón-
ustu með öllu sem það
felur í sér, þ.e. aðstöðu
til líkgeymslu, kistu-
lagningarathafna og
jarðarfara og síðast en
ekki síst búin ofnum til
líkbrennslu.
Knud Zimsen borg-
arstjóri, sem var ötull
talsmaður nýrra útfar-
arsiða og áhugamaður
um byggingu útfarar-
kirkju, fagnaði mjög
þessari niðurstöðu.
Byggingarnefndin,
sem skipuð hafði verið,
fól húsameisturunum
Sigurði Guðmundssyni
og Eiríki Einarssyni að gera tillög-
ur að Fossvogskirkju.
Samstaða náðist um að ráðast í
byggingu sérstakrar útfararkirkju
í Fossvogskirkjugarði. Skyldi
stefnt að þvi að kirkjan tæki allt að
300 manns í sæti og sambyggð við
hana líkgeymsla með fullkomnum
kælibúnaði.
Hópur áhugamanna um lík-
brennslu var búinn að stofna félag
um þetta áhugamál sitt, þegar hér
var komið sögu, og nefndi Bálfar-
arfélagið. I þessum hópi voru
margir framámenn í þjóðfélaginu
og beittu þeir áhrifum sínum mjög
til að koma upp aðstöðu til lík-
brennslu, en fram til þessa höfðu
þeir sem óskuðu líkbrennslu verið
sendir með ærnum tilkostnaði til
Danmerkur. Forsvarsmenn Bálfar-
arfélagsins sáu í hendi sér hagræð-
ið í því að koma á samvinnu við
byggingarnefnd Fossvogskapellu.
Er skemmst frá því að segja að
þessir samstarfsaðilar urðu sam-
mála um kosti þess að hafa bálstof-
una sem næst eða í væntanlegri út-
fararkirkju.
Byggingarleyfi var úthlutað
hinn 16. mars 1945 og var gerður
samningur við Byggingarfélagið
Brú hf. 13. apríl sama ár. Fyrstu
skóflustunguna tók Knud Zimsen
með mikilli ánægju. Ari síðar,
nánar tiltekið 25. apríl, lagði for-
seti Islands, herra Sveinn Björns-
son, hornsteininn úr slípuðu ís-
lensku gabbrói í kór Fossvogs-
kirkju.
Segja má að það hafi verið vel við
hæfi að þeir bjartsýnismenn sem
hér réðu ferð skyldu velja þennan
dag til þessarar athafnar, þ.e. sum-
ardaginn fyrsta. Eins og fyir var
getið var Fossvogskirkja vígð
tveimur árum síðar, hinn 31. júlí
1948. Með byggingu Fossvogs-
kirkju var stigið mikið heillaspor og
UM dróttkvæðan bragarhátt og
kveðskap undir honum. I. hluti.
„Með þeima hætti er flest ort,
það er vandað er.“
(Snorri Sturluson: Háttatal í Eddu.)
Hannes Pétursson skáld segir í
Bréfi um ljóðstafí (Ur hugskoti,
bls. 142):
„Aftar en sagnir og annað sem
lýkur upp tímum felst undirrót
þeirra, launung kynstofnsins
hjúpuð. Þríeitt tilsvar? Véspá?
Það veit ei neinn. Að vettugi hafa
menn borið fram slíkar spurnir."
Þessi orð skáldsins eru að vísu
um stuðla og höfuðstafi, aðal og
prýði íslensks kveðskapar. Það á
við um allan fornan kveðskap okk-
ar og að því leyti um dróttkvæðan
bragarhátt, að rætur hans liggja
djúpt. Má vera ofmælt, ef ég segði
að undirrót háttarins fælist aftan
við sagnir og annað það, „sem lýk-
ur upp tímum“. Gamlir menn
þóttust vita eitt og annað um upp-
haf dróttkvæðs háttar, en hversu
áreiðanlegt er það?
★
Svo er sagt, að á fyrra hluta 9.
aldar eftir burð Krists væri uppi í
Noregi sá maður er Bragi héti og
væri Boddason. Nafnið Boddi
merkir víst bóndi. Bragi þessi er
kallaður fyrsta nafngreint skáld
sem kveðskapur á tungu okkar sé
varðveittur eftir. Þessi kveðskap-
ur er með því lagi, að þar kynni að
vera í mótun sá háttur sem drótt-
kvæður er nefndur. Margt er þó
óvíst í fræðum þessum og um
Braga sér á parti, og naumast ein-
leikið að hann skuli vera nafni
þess guðs er Snorri Sturluson
getur í Eddu og hefur stundum
síðar verið nefndur skáldskapar-
guð. En Snorri segir, þegar taldir
eru helstu guðirnir:
„Bragi heitir einn. Hann er
ágætur að speki og mest að mál-
snilld og orðfími. Hann kann mest
af skáldskap, og af honum er
bragur kallaður skáldskapur, og
af hans nafni er sá kallaður brag-
ur karla eða kvenna er orðsnilld
hefir framar en aðrir, kona eða
karlmaður."
Þetta er hinn merkilegasti texti,
og látum við þá orðsifjaskýringar
Snoira liggja milli hluta.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
979. þáttur
En eftir Braga Boddason, sem
stundum er nefndur hinn gamli,
eiga að vera vísur nokkrar um
myndir á skildi sem Ragnar (loð-
brók?) gæfi honum. Svo hafa
menn skilið, að sú kvöð hafí fylgt
þvílíkum skjaldargjöfum, að
þiggjandinn kvæði um myndirnar
á skildinum.
Einar skálaglamm Helgason
hafði numið skáldskaparfræði af
Agli Skalla-Grímssyni og varð á í
gáleysi að gefa Agli síðar skjöld
forkunnlegan og var sá „skrifaður
fomsögum", það er myndskreytt-
ur. Reiddist Egill ákaflega og vildi
í fljótræði drepa Einar. Hvað þótt-
ist þessi lærisveinn hans vera, að
ætla að setja sér, höfuðskáldinu og
kennaranum, fyrir yrkisefni! Agli
rann hins vegar reiðin, þegar hann
sá dýrmæt djásn á skildinum, þau
sem metin vora til mikils fjár.
★
Umsjónarmaður heldur áfram
að dást að starfi málfarsráðu-
nauta útvarps- og sjónvarps-
stöðva. Ég stilli mig ekki um að
taka hér upp tvö efnisatriði úr
bréfi Helgu Jónsdóttur, málfars-
ráðunautar Ríkisútvarpsins. Þetta
hefði ég viljað segja sjálfur:
a) „Að vera frá og koma frá
Þegar sagt er hvaðan menn eru
er eðlilegt að nota orðalag eins og:
Hann er frá Selfossi, hún er frá
Kólumbíu (ekki: Hann kemur frá
Selfossi, hún kemur frá Kól-
umbíu, sbr. ensku, „come from“).
Þetta gildir einnig um annars
konar uppruna manna: Hann
vinnur hjá Háskólanum / er full-
trúi Háskólans á ráðstefnunni
(ekki: Hann kemur frá Háskólan-
um). Ekki er heldur gott að hafa
þetta orðalag um dauða hluti, en
það er orðið mjög algengt í aug-
lýsingum og kynningarefni af
ýmsu tagi. Eðlilegt er að segja:
ísskápurinn er danskur / fram-
leiddur í Danmörku (ekki: kemur
frá Danmörku) eða: Húðkrem úr
frönskum jurtum (ekki: Húðkrem
úr jurtum sem koma frá Frakk-
landi). Og að lokum: „Þátturinn er
frá Ríkisútvarpinu á Akureyri“.“
b) j,Enn um götuheiti í þágufalli
I sumar var í málfarsbréfi lýst
ánægju með þágufall götuheita í
símaskránni á Netinu. Um leið
hefði mátt áminna Ríkisútvarpið
sérstaklega um þetta. A stimpil-
kortum starfsmanna stofnunar-
innar eru götuheiti nefnilega ým-
ist í nefnifalli eða þágufalli. Þarna
á að sjálfsögðu að vera þágufall og
svo ætti að vera í öllum bréfum og
öðrum skjölum sem stofnunin læt-
ur frá sér fara.“
★
Vilfríður vestan kvað:
Mælti hvalurinn Keikó: „Ég er
svo kvalinn í stíunni hér.
Ég vil Keikóu fá,
annars fer ég á stjá
og klóna 700 stykki af sjálfum mér.“
★
Um smekklausar líkingar
1) Kona var spurð: „Gengur þú
með bæjarfulltrúa í maganum?“
Þetta mun hafa átt að merkja:
Langar þig til að komast í bæjar-
stjóm? Hvernig finnst ykkur
þetta líkingamál? Hvaða mynd
sjáið þið fyrir ykkur?
2) Karl var spurður: „Ertu nú
ekki búinn að koma þessu á kopp-
inn?“ Það mun hafa átt að þýða:
Ertu nú búinn að fullgera þetta,
ertu búinn að stofna þetta, eða
þvílíkt. Finnst ykkur þetta fallegt
líkingamál? Hvaða mynd sjáið þið
fyrir ykkur?
3) Ut yfir tók þó, þegar skáld-
kona var spurð: „Ertu með nýja
bók í burðarliðnum?" Hvað segið
þið um þetta líkingamál? Hvaða
mynd sjáið þið fyrir ykkur? Burð-
arliður er „ytri sköp konu eða
kvendýrs". Hvernig myndi spurn-
ingin hljóða á nokkuð svo grófu
almannamáli? Ég minni enn á
ádrepu bekkjarbróður míns, Olafs
Halldórssonar cand.mag., í Tíma-
riti Máls og menningar ekki fyrir
löngu.
Auk þess er „ég vil meina“
kauðalegt tal í staðinn fyrir: ég
held, tel, ætla, ég er á þeirri
skoðun o.s.frv. Og á meðan á
„fjölgunarferlinu stendur" var
lesið í útvarp úr einhverjum fyrir-
mælum frá möppudýrunum í
Brassel. Þetta hefur trúlega verið
á officialese (enskt stofnanamál):
during the reproductive process.
Þetta fyrirbæri hefur hingað til
heitið á yfirlætislausri íslensku
meðganga eða meðgöngutími.
nú, hálfri öld síðar, er eðlilegt og
sjálfsagt að minnast þessa merka
áfanga á veglegan hátt.
Fyrir tíma Fossvogskirkju fóra
langflestar jarðarfarir fram frá
Dómkirkjunni, sem lengst af var
eina sóknarkirkjan. Nokkuð var um
jarðarfarir frá Fríkirkjunni eftir til-
komu hennar, en frá og með árinu
1949 verður mikil breyting með til-
komu Fossvogskh’kju, sem síðan
Fossvogskirkja var
byggð með það í huga,
segir Ásbjörn Björns-
son, að vera alfarið
útfararkirkja.
tók við æ stærri hluta útfara borg-
ai'búa.
Lengi var það svo eftir að sókn-
um fjölgaði og jafnframt sóknar-
kirkjum, að áfram skiptust útfarir á
milli Dómkirkju og Fossvogskh'kju.
Á þessu varð ekki veruleg breyting
fyrr en um 1980, þegar greftranir
hefjast í hinum nýja kirkjugarði í
Gufunesi. Um það leyti var Foss-
vogskh’kjugarður að mestu fullgraf-
inn, svo þeir sem létust og ekki áttu
frátekinn legstað í Fossvogsgarði
við hlið maka eða annars náins ást-
vinar hlutu legstað í Gufuneskirkju-
garði. Það skal þó tekið fram að nóg
pláss vai* og verður um allmörg
komandi ár fyrir þá sem kjósa
brennslu. Er þá um tvo kosti að
velja, að svokallað duftker með
jarðneskum leifum hins látna sé
gi-afið í sérstökum duftreit eða sett í
leiði ættingja eða maka, með leyfi
leiðishafa.
Árið 1988 var efnt til hugmynda-
samkeppni um endurbætur á Foss-
vogskh’kju og hófust framkvæmdir
af fullum krafti í mars 1990 í sam-
ræmi við verðlaunateikningu arki-
tektanna Ama og Sigbjörns Kjart-
anssona. Biskup Islands, heraa
Ólafur Skúlason, endui’vígði kirkj-
una hinn 26. ágúst 1990.
Áhersla var lögð á að breyta útliti
kirkjunnar sem allra minnst og var
það vel leyst af arkitektunum og
iðnaðaimönnunum, sem að verkinu
komu. Á hinn bóginn má segja að
gjörbreyting hafi orðið í kh’kjunni
hið innra. Upphaflega krossviðar-
klæðningin, sem kirkjugestir höfðu
barið augum um fjörutíu ára skeið,
vai’ fjarlægð. Nýir bekkir fyrir 350
manns (í stað 300 áður) vora smíð-
aðir og gólf lagt gegnheilu parketi
og steinflísum. Nýjar og stærri
svalir vora steyptai’ með tröppum
úr salnum, í stað þeirra sem lágu
upp úr anddyri. Ný framúrstefnu-
leg altai-istafla leysti af hólmi
gamla, umdeilda altaristöflu eftir
Eggert Guðmundsson. Þess má
geta að áhugi er fyrir hendi hjá
ráðamönnum Kirkjugarðanna að
finna gömlu altaristöflunni framtíð-
arstað.
Tæpast er hægt að ljúka þessari
lýsingu á umhverfi Fossvogskirkju
að ekki sé nefnt nafn Einars E. Sæ-
mundsen landslagsarkitekts, sem
hannað hefir og haft yfiramsjón
með öllum verklegum framkvæmd-
um í Fossvogskirkjugarði síðustu
2-3 áratugina. Honum til aðstoðar
er garðyrkjudeild Kirkjugarðanna
undh’ stjórn Karls Guðjónssonar
garðyrkjustjóra. Verkin lofa meist-
arana og leyfi ég mér að óska þeim
og öllum, sem þá hafa aðstoðað við
framkvæmdina, til hamingju með
frábæran árangur. Þar eiga sinn
stóra þátt forstjóri, Þórsteinn
Ragnarsson, og Sigurjón Jónasson
rekstrarstjóri, sem báðir hafa gott
auga fyrir fógm umhverfi og era sí-
fellt að gera góða hluti hjá Kirkju-
görðum Reykjavíkurprófastsdæma,
utan húss sem innan.
I dag verður þessara tímamóta
minnst með hátíðardagskrá í Foss-
vogskirkju sem hefst klukan 17.
Höfundiir er fyrrverandí forstjórí
Kirkjugarða Reykjavíkui-prófasts-
dæma.
Fætur og
sykursjúkir
A ALÞJOÐADEGl
sykursjúkra hinn 14.
nóvember leggja syk-
ursjúkir áherslu á þau
málefni sem eru þeim
mikilvæg og gefa þeim
sérstöðu í samfélaginu.
Góð fótaheilsa er öll-
um mikilvæg. Sykur-
sjúkir þurfa þó að huga
sérlega vel að fótum
sínum. Fótasár era
einn af fylgikvillum
sjúkdómsins og eru þau
algengasta orsök fyrir
innlögn sykursjúkra á
sjúkrahús.
Fótasár valda fólki
ómældum óþægindum
og sársauka og kosta þjóðfélagið
óheyrilegar upphæðir á ári hverju.
Því er mikilvægt að sykursjúkir
Fótasár eru einn af
fylgikvillum sykursýki,
segir Sólrún O. Sig-
uroddsdóttir, og eru
þau algengasta orsök
fyrir innlögn sykur-
sjúkra á sjúkrahús.
hafi reglubundið eftirlit með fótun-
um til að fyrirbyggja ýmiskonar
vanda. Skoði fætur sína til að
ganga úr skugga um að það sé ekk-
ert óeðlilegt að sjá á iljum eða tám,
t.d. roði, sigg, líkþorn eða sár.
Fótaaðgerðafræðingar eru lög-
Sólrún Ó.
Siguroddsdóttir
gilt heilbrigðisstétt.
Þeir era sérfræðingar
um meðferð fótanna og
ættu sykursjúkh’ að
koma reglulega í eftir-
lit til þeirra. Þeir sem
era einkennalausir
einu sinni á ári, aðrir
oftar. Þegar sjúklingur
kemur á stofu til fóta-
aðgerðafræðings þarf
hann að gefa sjúkdóm
sinn til kynna svo hann
fái meðferð við hæfi.
Það er sjálfsögð
krafa sykursjúkra að
fótaaðgerðafræðingar
séu hluti starfsfólks
göngudeilda sykur-
sjúkra og að meðferð þeirra sé að
hluta eða öllu greidd af Trygginga-
stofnun ríkisins eins og gert er þar
sem þessi þjónusta er best erlend-
is.
Félag íslenskra fótaaðgerða-
fræðinga og Samtök sykursjúkra
hafa að undanförnu haft með sér
gott samstarf. Félögin hafa í sam-
einingu gefið út bæklinginn „Fæt-
ur og sykursýki“ þar sem er að
finna ýmsar góðar upplýsingar og
leiðbeiningar. Hægt er að nálgast
bæklinginn á skrifstofu Samtak-
anna og á fótaaðgerðastofum víðs-
vegar.
Eg óska sykursjúkum velfarnað-
ar í baráttu þeirra fyrir bættri
heilsu og velferð.
Höfundur er fótaaðgerðafræðingur
og formaður fræðslu- og kynningar-
nefndar Félags fslenskra fótaað-
gerðafræðinga.