Morgunblaðið - 19.11.1998, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Mikilvægt að koma fram-
andleikanum til skila
Nýlega kom út á íslensku skáldsagan
Hestaskálin eða Last Orders eins og hún
heitir á frummáli eftir Graham Swift í
þýðingu Fríðu Bjarkar Ingvarsdóttur.
Höfundurinn hlaut Booker-verðlaunin árið
1996 fyrir bókina sem þykir meistaralega
vel uppbyggð og stíllinn sérstæður. Hildur
Einarsdóttir ræðir við Fríðu Björk um
hlutverk þýðandans í verkinu.
, Morgunblaðið/Þorkell
FRIÐA Björk Ingvarsdóttir
„ÉG var stödd í Bretlandi að vinna
efni um samtímaskáldsögur sem ég
ætlaði að nota við kennslu og í út-
varpsþátt þegar Swift fékk Booker-
verðlaunin. Eg kom mér í samband
við hann og tók við hann viðtal. Kom
í ljós að hann hafði áhuga á að fá
bækur sínar útgefnar hér á landi.
Hann langaði einnig að koma til Is-
lands, ekki síst til að stunda hér
stangaveiði á flugu, en hann hefur
ásamt öðrum skrifað bók um þetta
efni. Pað varð svo úr að ég var feng-
in til að þýða bókina," segir Fríða
Björk þegar við grennslumst íyrir
um aðdragandann að því að hún tók
að sér verkið. Fríða Björk hefur
fengist lítillega við þýðingar áður, en
hún lauk mastersnámi i 19. og 20.
aldar skáldsagnagerð við University
of East Anglia í Norwich í Bretlandi
íyrir sjö árum. Nú kennir hún fræði
sín við Kennaraháskóla Islands.
Hvernig höfundur er Gi'aham
Swift?
„Swift er dæmigerður póst
módernískur höfundur. Hann hefur
ákveðin höfundareinkenni sem fel-
ast einkum í rannsókn á fortíðinni
sem hann setur í samhengi við
nútíðina. Swift er stöðugt að velta
fyrir sér afstæði söguvitundar og
tímans. Bækur hans gerast því oft á
mismunandi tímaskeiðum og yfir-
leitt fjalla þær um einstaklinga sem
eru undir einhvers konar álagi og
þurfa að gera upp fortíðina.
Það var mjög skemmtilegt að
þýða bókina en á köflum erfitt
verk,“ segir Fríða Björk um hlut-
verk sitt sem þýðanda. „Hestaskál-
in er að mestu skrifuð á talmáli en
persónurnar tala cokney-ensku og
nota ákveðin orðatiltæki sem eiTitt
er að koma til skila á íslensku.
Höfundurinn notar einnig mikið
sömu orðin, endurtekur iðulega og
hann lætur margar setningar í röð
hefjast eins. Stíllega séð er þetta
takmarkandi og við fyrstu sýn væri
hægt að afgreiða þetta sem vont
mál en þetta er þó sjarmi bókarinn-
ar þegar til lengdar lætur.“
Bygging bókarinnar
afar vel heppnuð
„Annað sem olli mér heilabrotum
var þegar höfundurinn íjallaði um
veruleika sem á sér enga sam-
svörun hjá okkur eins og til dæmis
veðreiðar eða breskt kráarlíf. Það
er mjög mikilvægt að koma fram-
andleika sem þessum til skila. Þeg-
ar ég hóf þýðinguna á Hestaskálinni
gerði ég mér ljóst að það er ekki
hægt að heimfæra þennan menn-
ingarheim yfír á íslenskan veruleika
heldur er tilgangurinn með þýðing-
unni miklu fremur að leyfa lesand-
anum að kynnast þessum framand-
leika á íslensku. Við Swift urðum
sammála um að það sem skipti
mestu væri að lesandinn skynjaði
hinn sammannlega þráð sögunnar,
en mannlegur bakgrunnur felst í
fleiru en tungumálinu, hann felst
meðal annars í persónueinkennum
og aðstæðum sögupersóna og hug-
myndafræði sögunnar í heild."
Hvað finnst þér sem þýðanda sér-
stætt við Hestaskálina?
„Bókin virðist einföld á yfír-
borðinu en er mjög flókin þegar að
er gáð. Bygging bókarinnar er afar
vel heppnuð, en sagan er sögð út
frá sjónarhóli sjö persóna. Ein per-
sónan, Ray, hefur þó meira vægi en
hinar. Hann leiðir lesandann í
gegnum söguna og við verðum að
trúa honum á endanum. Þar eð
sagan er sögð frá sjónarhóli
margra persóna öðlast lesandinn
tilfinningu fyrir sögutímanum, en
sagan spannar fimmtíu ára tímabil
þar sem seinni heimsstyrjöldin
kemur mikið við sögu. Höfundur-
inn á það til að kasta fram spurn-
ingu í einum kaflanum, en svara
henni ekki fyrr en tveim köfium
síðar og undirstrikar þannig þá
mörgu þræði sem er að fínna í sög-
unni. Það sem mér fannst sérstak-
lega gaman við þýðingaiwinnuna
var að rekja mig eftir þessum
mörgu þráðum og gæta þess að
þeir pössuðu saman.“
Ræturnar að finna í rót-
tækri hugmyndafræði
sjöunda áratugarins
Fríða Björk ræðir um rætur
höfundarins og segir að Graham
Swift sér einn þeirra höfunda sem
risu upp úr róttækri hugmynda-
fræði sjöunda áratugarins eftir
lognmollu í breskri skáldsagnagerð.
„Sú hugmyndafræði einkenndist af
því að sett voru spurningarmerki
við hefðina í víðasta skilningi og við
valdhafa hefðarinnar. Menningar-
snobbi var hafnað en alþýðumenn-
ingu af öllu tagi hampað. A þessum
árum fer öll menning mjög að skar-
ast. Leitað er fanga í lágmenningu
til að skapa hámenningu og öfugt.
Kynjarannsóknir hefjast fyrir al-
vöru, þar sem staða og hlutverk
kynjanna í samfélaginu er tekið til
athugunar. Þeir höfundar sem eru
sprottnir úr þessum jarðvegi leita
sér því oft efniviðar hjá þeim sem
ekki hafa átt sér málsvara áður.
Höfundarnir velta einnig fyrir sér
hlutverki skáldsögunnar, þeir hafna
því að hún eigi bara að líkja eftir
raunveruleikanum, fínnst fremur að
skáldsagan eigi að lýsa ástandi
mannsandans á hverjum tíma og
nota þær listrænu aðferðir sem
hver höfundur fyrir sig velur sér.
Upp úr þessum jarðvegi sprettur
þessi undursamlega flóra höfunda
sem hefur sett svip á enskar bók-
menntii' undanfarin tuttugu ár.
Þegar ég var við nám í East Angl-
ia komst ég í kynni við nokkra af
þessum höfundum í gegnum kenn-
ara minn, Jon Cook, en milli fjöl-
skyldna okkar skapaðist góð vinátta.
í East Anglia fer fram MA-nám-
skeið í skapandi skrifum. Þetta er
þekkt námskeið í Bretlandi og er að
bandarískri fyi-irmynd. Cook hefur
kennt við þennan skóla um árabil,
en margir bestu höfundar Breta
hafa haft bein eða óbein tengsl við
Noi-wich undanfarna áratugi. Jon
var svo elskulegur að kynna mig
fyrir nokki'um af þessum höfundum,
en einn þeirra, velski höfundurinn
Russell Celyn Jones, kom til Islands
síðastliðið vor og kenndi skapandi
ski-if við Endurmenntunarstofnun
Háskóla Islands og vonandi eiga
fleiri af þessum höfundum eftir að
heimsækja okkur.“
Friðarlist Yoko
Ono í Belfast
LISTAKONAN Yoko Ono vonast
til þess að framlag hennar á lista-
hátíð, sem nú stendur yfir í Belfast,
vei'ði til að styrkja brothættan
friðinn á Norður-írlandi. Sýnir Ono
verk sem spanna þrjátíu ára lista-
mannsferil hennar en auk þess eru
ný verk, þar á meðal eitt þar sem
hún sækir innblásturinn til friðar-
samninganna á Norður-írlandi.
Sýningin stendur fram í miðjan
desember.
Sýning Ono nefnist „Hefur þú
séð sjóndeildarhringinn nýlega?"
og þar getur m.a. að líta verkið
„Vatnsviðburður". „Þegar mér var
sagt að setja ætti sýninguna á verk-
um mínum upp í Belfast, leitaði
hugur minn þangað og mér fannst
einhver þurrð yfír borginni," segir
Ono í samtali við BBC. „Mér fannst
hana vanta vatn; vatn er hið sama
og ást.“
Ono kveðst vona að listin muni
hafa áhrif á framtíð Norður-ír-
lands. „Hún mun vafalaust breyta
einhverju. List er friðsamleg aðferð
til að ná fram breytingum á heimin-
um,“ segir Ono og fullyrðir að
framtíðin sé björt.
Yoko Ono er líklega þekktust fyrir
að hafa verið gift bítlinum John
Lennon og mislíkar henni mjög þeg-
ar fólk skoðar list hennar eingöngu
vegna þess. Hún segist þó aldrei sjá
efth' því að hafa gifst honum, þó það
kunni að hafa orðið til þess að hún sé
ekki jafn mikils metin sem „alvöru“
listamaður og annars hefði orðið.
Sýningin í Belfast, sem nær frá
sjöunda áratugnum og fram á
þennan dag, hefur óneitanlega
vakið upp minningar frá árunum
með Lennon. Samhliða uppsetn-
ingu hennar hefur Ono unnið að út-
gáfu á ýmiss konar efni tengdu
Lennnon, m.a. áður óútgefnum
upptökum og viðtölum í útvarpi og
sjónvarpi. Segir Ono það taka veru-
lega á að safna þessu efni saman.
„Það var mjög erfítt og í byrjun
vildi ég hætta við. En ég hugsaði
eins og kona sem var nýbúin að
missa manninn sinn og ég áttaði
mig á því að ég yrði að horfa fag-
legum augum á þetta.“
Nýjar bækur
Víðförul heimskona
• VERÖLDvíðer
eftir Jónas Krist-
jánsson.
Bókin fjallar um
sögulega ævi
Guðríði Þorbjarnar-
dóttur, sem talin er
hafa ferðast víðar
og séð meira af
heiminum en aðrar
íslenskar konur
fyrri alda. Með
manni sínum, Þorf-
inni karlsefni, hélt
hún til Vínlands,
sem Leifur heppni
hafði fundið
skömmu áður. Þar
dvöldu þau í nokkur
ár og Guðríður ól þar soninn
Snorra en hörð lífsbarátta og erj-
ur við frumbyggja landsins gerðu
þeim erfitt fyrir. Þau sneru aftur
til Islands en á gamals aldri hélt
Guðríður í pílagrímsför suður til
Rómar á fund páfa.
í kynningu segir: „Átök og
deilur á tímum vikinga á Islandi,
Grænlandi og Vínlandi hinu
góða, heitar ástir og magnþrung-
in örlög, áhættu-
samar ferðir um
framandi slóðir,
hröð og viðburðarík
atburðarás, söguleg
tíðindi við hvert fót-
mál.“
Veröld víð er
söguleg skáldsaga
sem sækir efni sitt
að miklu leyti til
frásagna í íslensk-
um fornritum.
Höfundur er fyrr-
verandi for-
stöðumaður Stofn-
unar Árna Magnús-
sonar og hefur yfír-
gripsmikla þekk-
ingu á söguefninu. Hann hefur
áður sent frá sér skáldsöguna
Eldvígsluna.
Útgefandi er Vaka-HelgafeU.
Bókin er 362 bls., Oddi hf. sá uni
prentvinnslu. Sigurður Ármanns-
son hannaði bókarkápu, Sigurður
Valur Sigurðsson málaði mynd á
kápu og Gunnlaugur Jónasson
teiknaði kort af sögusviðinu.
Verð 4.480 ki\
Jónas
Kristjánsson
Nýjar bækur
• PÓSTHÓLF dauðans er önnur
skáldsaga Kristins R. Olafssonar.
Sagan segir frá öldruðum Spán-
verja sem finnst látinn á heimili sínu í
Madríd haustið 1992. Öll ummerki
bera vitni um
óvenjulegan
dauðdaga, líklega
morð. Sá gamli
reynist hafa verið
vopnabróðir Her-
manns B. Her-
mannssonar, Is-
lendings er barðist
í spænsku borgara-
styrjöldinni á
fjórða áratug ald-
ai-innar. Hennann þessi gaf á sínum
tíma út bók um reynslu sína í stríðinu
og nefnh' þar þennan félaga sinn á
nafn og kallar hann vin sinn og lífs-
bjargarmann. Ljósrit af þessari
löngu ófáanlegu bók hefur rekið á
fjörur Islendings nokkurs í Madríd.
Hann leitar uppi Spánveijann og hef-
ui’ verið að taka við hann viðtöl þegar
morðið er framið.
Kristinn R. Ólafsson er kunnur
fyiir pistla sína frá Spáni í Ríkisút-
varpinu. Hann hefur búið á Spáni í
rúm 20 ár, lengst af í Madríd. Fyrsta
skáldsaga höfundar, Fjölmóðs saga
fóðurbetrangs, kom út hjá Onns-
tungu 1996. Hann hefur sent ft'á sér
ljóðabók, smásögui' og íslenskað
spænskai' bækur.
Útgefandi er Ormstunga. Bókin, er
254 bls., prentuð hjá Steinholti. Flat-
ey annaðist bókband. Soffía Arna-
dóttir hannaði kápu. Verð: 3.490 kr.
Kristinn R.
Ólafsson
Bjarni
Bjarnason
• BORGIN bak við orðin er cftir
Bjarna Bjarnason.
I kynningu segir: „Borgin bak við
orðin er töfrandi skáldsaga þai' sem
sögur af einkennilegu konungsríki
fléttast saman við
ævintýralega
frásögn úr
óþekktri borg.
Bókin er skrifuð af
mikilli stílgáfu og
sýnir svo ekki
verður um villst að
Bjarni Bjarnason
er einn fremsti
höfundur sinnar
kynslóðar."
Sagan hlaut fyn- í haust Bók-
menntaverðlaun Tómasar Guð-
mundssonar 1998 en Bjarni vakti
fyrst athygli fyrir tveimur áram er
hann var tilnefndur til Islensku bók-
menntaverðlaunanna fyrir skáldsög-
una Endm-koma Maríu sem hlaut
mikið lof gagnrýnenda.
I umsögn dómnefndar um verð:
launahandrit Bjarna segh' m.a.: „í
skáldsögunni Borgin bak við orðin
fer saman athyglisverð og áleitin
saga og einstök stílfegurð. I frásögn-
inni er stefnt saman bai'nslegiá sýn
og visku hins fullorðna í ljóðrænum
texta sem leiftrar af hugmyndaflugi."
Útgefandi er Vaka-Helgafell. Bók-
in er 251 bls., prentuð í Odda hf. Mál-
verk á bókarkápu er eftir Kristínu
Gunnlaugsdóttur en Ragnar Helgi
Ólafsson hannaði kápu og útlit. Verð
4.280 kr.
• KAPALGÁTAN er eftir Jostein
Gaarder, í þýðingu Sigrúnar
Árnadóttur.
í kynningu segh': „Hans Tómas fer
í ferðalag með pabba sínum frá
Noregi til Grikklands. Þeir era að
leita að mömmu hans sem fór frá
þeim feðgum fyrir
átta árum. Á
leiðinni hitta þeir
dverg sem vísar
þeim á þorp þar
sem ekki er allt
sem sýnist..."
Ennft-emur
segir að saga
Jostein um
Kapalgátuna lýsir
af hlýju og skilningi sambandi föður
og sonar og leit þeirra beggja að
skilningi á heiminum. En þetta er
ekki síður æsispennandi saga um
tilviljanir, forlög og leit að hinu
óþekkta.
Jostein Gaarder vakti athygli fyrir
bók sína, Veröld Soffíu, sem kom út í
íslenskri þýðingu árið 1995.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 297 bls., prentuð í Svíþjóð.
Kápuna gerði Anna Cynthia Leplar.
Verð: 2.580 kr.
Jostein