Morgunblaðið - 20.11.1998, Qupperneq 14

14 FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Slóðin rak-
in á Netinu
Hæstiréttur hefur með dómi heimilað
lögreglu aðgang að upplýsingum um
viðskiptavini netþj ónustufyrirtækis.
Dómurinn hefur almenna þýðingu þótt
ekki megi, að sögn Páls Þórhallssonar,
draga af honum þá ályktun að afhenda
megi slíkar upplýsingar án dómsúrskurð-
ar. Það vakna samt ekki síst spurningar
um það hvaða upplýsingar séu yfírleitt
skráðar hjá netþjónustuaðilum.
ÚRSKURÐUR um aðgang lögreglu að upplýsingum um viðskiptavini
netþjónustufyrirtækis vekur spurningar um það hvaða upplýsingar
slík fyrirtæki skrái um viðskiptavini sína.
VEGNA örrar tækniþróunar má
segja að löggjafinn eigi fullt í fangi
með að ná utan um nýjar tegundir
afbrota. Sofí löggjafinn á verðinum
kunna menn sem nýta sér tækninýj-
ungar við brotastarfsemi að sleppa
undan refsivendinum. Astæðan er
stjórnarskrárvarinn réttur manna
til að gera allt sem ekki er bannað
með lögum. Frá þvi var sagt í
Morgunblaðinu í fyrradag að lög-
regla væri að rannsaka innbrot í
tölvukerfi Garðaskóla fyrir
skemmstu. Mál þetta er enn á rann-
sóknarstigi en samt bendir margt
til að það sleppi svona rétt fýrir
horn að nægilegar lagaheimildir séu
fyrir hendi til að hafa hendur í hári
hinna brotlegu.
Lögfræðileg álitaefni sem tengj-
ast Netinu eru fjöldamörg og þörfin
fyrir mótun leikreglna ærin. Dóm-
stólar hér á landi hafa fengið nokkur
mál til úrlausnar þar sem reynir á
þessa hluti einkum út af klámefni.
Alþingi hefur einnig þegar gripið til
lagasetningar til að ná utan um af-
mörkuð viðfangsefni. Þannig var
nýrri málsgi-ein bætt við 210. gr. al-
mennra hegningarlaga árið 1996
sem lagði bann við því að
hafa bamaklámefni í
vörslu sinni. Samkvæmt
athugasemdum teljast
það ekki vörslur að sækja
myndir í gagnabanka og
skoða þær á eigin tölvu-
skermi, en séu þær vistaðar á hörð-
um diski tölvu, disklingi eða geisla-
diski gegni öðru máli.
Tölvubrot
Síðastliðið vor var almennum
hegningarlögum (lögum nr.
30/1998) breytt til þess að þau næðu
til svokallaðra tölvubrota, þ.e. ým-
issar ólögmætrar háttsemi sem
framin er með því að nota tölvu, eða
sem beinist að tölvum, hugbúnaði
eða gögnum og upplýsingum sem
varðveittar eru í tölvum eða á tölvu-
tæku formi. Var talið að hin gömlu
góðu hegningarlagaákvæði næðu
sum hver ekki ótvírætt yfir nýtísku
brot af þessu tagi eins og til dæmis
innbrot „tölvuhakkara" í tölvukerfi.
Meðal breytinganna var sú að við
bættist ný grein, 249. gr. a, á þann
veg að það varðaði fangelsi allt að 6
árum ef maður á ólögmætan hátt
breytti, bætti við eða eyðilegði
tölvuvéibúnað, eða gögn eða forrit
sem geymd væru á tölvutæku
formi. Þá segir í nýjum málslið sem
bættist við 1. mgr. 257. gr. laganna
að það varðaði allt að tveggja ára
fangelsi að breyta, bæta við, þurrka
út eða eyðileggja með öðrum hætti
án heimildar gögn eða forrit, sem
geymd væru á tölvutæku formi og
ætluð væru til tölvuvinnslu.
Blekið varla þornað
A þessi glænýju ákvæði reynir
einmitt í ofangreindu máli sem lög-
reglan rannsakar nú. Málavextir
eru þeir samkvæmt
hæstaréttardómnum að
heimasíðu Garðaskóla og
Garðalundar hafði verið
breytt og henni spillt 1.
nóvember síðastliðinn.
Grunur leikur á að sá,
sem þarna var að verki, hafi náð að-
gangi að einkatölvu starfsmanns
skólans gegnum Netið. Hafi honum
tekist að koma fyrir í tölvunni for-
riti, sem gerði honum kleift að
kanna öll gögn í henni, fjarlægja
þaðan gögn og valda jafnvel tjóni á
skrám meðan hún væri tengd Net-
inu. Var gripið til þess ráðs að eyða
vefsíðunum. Er þetta talið hafa í för
með sér kostnað og óþægindi auk
þess sem gera þurfi við hugbúnað í
einkatölvu viðkomandi starfsmanns.
Netþjónustufyi’irtækið Islandia
Internet ehf. telur sig vita hverjir
hafi verið þarna að verki eftir að
hafa kannað gögn sín. Hins vegar
taldi fyrirtækið að það mætti ekki
gefa lögreglu upplýsingar um það
nema að undangengnum dómsúr-
skurði. Byggist sú afstaða væntan-
lega á 17. gr. fjarskiptalaga nr.
143/1996 þar sem segir að þeir sem
starfi við fjarskiptavirki skuli halda
leyndu fyrir óviðkomandi öllu því
sem um fjarskiptavirkin fer, hvort
sem um er að ræða efni skeyta eða
samtala eða hvort fjarskipti hafi átt
sér stað og milli hverra. Ekki megi
án undangengins dómsúrskurðar
heimila slíkan aðgang. Um aðgang
lögreglu fari samkvæmt lögum um
meðferð opinberra mála.
Lögjöfnun talin heimil
Héraðsdómur Reykjavíkur féllst
ekki á kröfu lögreglunnar en Hæsti-
réttur er ó öðru máli í dómi sem féll
13. nóvember síðastliðinn. Vandinn
sem við var að eiga frá lögfræðilegu
sjónarmiði var sá að viðeigandi
ákvæði í 86. og 87. gr. laganna eru
augljóslega einungis miðuð við það
ástand þegar öll fjarskipti lutu for-
ræði hins opinbera. Þannig segir
efnislega að lögreglu sé heimilt að
fá hjá yfirvöldum upplýsingar um
símtöl við tiltekinn síma eða fjar-
skipti við tiltekið fjarskiptatæki
enda a) sé ástæða til að ætla að upp-
lýsingar sem skipt geti miklu fyrir
rannsókn máls fáist með þessum
hætti og b) rannsókn beinist að
broti sem varðað geti að lögum átta
ára fangelsi eða ríkir almannahags-
munir eða einkahagsmunir krefjist
þess. Þá segir að til aðgerðanna
þurfi úrskurð dómara nema um-
ráðamaður og eiginlegur notandi
síma eða fjarskiptatækis samþykki
þær.
í dómnum segir að skylda til að
veita upplýsingar hvfli að vísu ein-
göngu á yfirvöldum samkvæmt lag-
anna hljóðan. „Um þetta verður
hins vegar að hafa í huga að við
setningu laganna mun ekki hafa
verið á færi annaira en yfirvalda að
veita upplýsingar af umræddum
toga, en á því hafa orðið breytingar,
svo sem meðal annars má ráða af
sakarefni þessa máls. Verður því að
telja unnt að beita síðastnefndu
lagaákvæði með lögjöfnun...“ segir
þar.
Fordæmisgildi
Hvað skilyrðin að öðru leyti varð-
ar segir Hæstiréttur að vissulega
nái sú refsing sem dæma megi fyrir
brotin sem verið er að rannsaka
ekki átta árum en þá þurfí að líta til
þess hvort ríkir almannahagsmunir
eða einkahagsmunir krefjist að-
gerðanna. „Með slíkri háttsemi,
sem um ræðir í málinu, má ætla að
færi geti gefist á að fá aðgang að
gögnum annarra og komast þannig
að upplýsingum um einkahagi
þeirra eða rjúfa eftir atvikum frið-
helgi einkalífs þess, sem brot bein-
ist gegn. I málinu hefur
því verið borið við að
þeir, sem áttu hér í hlut,
kunni að hafa komist í
„viðkvæm gögn“ annars
kærandans með háttsemi
sinni.“ Þá segir að það sé
vandséð hvaða úrræði lögreglan
hafi önnur til að upplýsa brotið.
Augljóst sé að það sama geti að
öðru jöfnu átt við um sambærileg
brot. Mjög gæti dregið úr varnaðar-
áhrifum viðkomandi ákvæða al-
mennra hegningarlaga ef rannsókn
á brotum gegn þeim sætti þeim tak-
mörkunum að ekki yrði aflað gagna
á borð við þau, sem lögreglan vildi
fá aðgang að í þessu máli.
Rökstuðningur Hæstaréttar virð-
ist benda til að það verði framvegis
fremur auðsótt fyrir lögreglu að fá
úrskurð um afhendingu gagna um
internetnotkun manna þegar rann-
sókn beinist að tölvubrotum. Atvik í
þessu máli eru ekki það sérstök og
yfirleitt myndu að minnsta kosti
sömu almannahagsmunir eiga við
sem réttlættu afhendingu gagn-
anna. Gunnar Thoroddsen lögfræð-
ingur benti á í samtali við blaða-
mann að það væri athyglisvert og
reyndar umhugsunarefni að Alþingi
sé nýbúið að setja viðkomandi refsi-
ákvæði í lög með hámarskrefsingu 6
ára fangelsi og þannig óbeint taka
afstöðu á þann veg að almennt eigi
ekki að afhenda gögn af þessu tagi.
„Samt rökstyður Hæstiréttur nið-
urstöðu sína á þann veg að í hvert
skipti sem tölvugögn eigi í hlut þá
teljist nægilega ríkir hagsmunir til
þess að rjúfa megi fjarskiptaleynd-
ina. Það finnst mér orka tvímælis."
Ennfi’emur þarf að undirstrika að
lögregla verður eftir sem áður að
leita dómsúrskurðar hverju sinni
sem slíkra gagna er aflað, nema
undantekningarákvæðin um sam-
þykki umráðamanns síma eða fjar-
skipatækis eigi við. Það má því ekki
skilja dóminn svo að hann heimili
lögreglu framvegis að snúa sér beint
til netþjónustuaðila um upplýsingar
um intemetnotkun manna. Afstaða
Islandia Internets ehf. var því að
þessu leyti mjög til fyrirmyndar.
Hvað er skráð?
Eins og Gunnar Thoroddsen, sem
hefur sérhæft sig í netlögfræði,
bendir á í samtali við blaðamann
leiðir þessi dómur samt ekki síst
hugann að því hvaða upplýsingar
séu skráðar hjá netþjónustuaðilum
og hversu lengi þær séu geymdar.
Af fyi-rnefndri 17. gr. fjarskiptalaga
virðist leiða að þeim sé ekki heimilt
að skrá aðrar upplýsingar um fjar-
skipti en þær sem séu liður í reikn-
ingsfærslu gagnvart viðkomandi
notanda. „Viðskiptavinir netþjón-
ustufyrirtækja hljóta að gera kröfu
um að ekki sé skráð annað en það
sem nauðsynlegt er til reiknings-
færslunnar eins og hvað menn eru
lengi tengdir. Allt öðru máli gegnir
um það hvaða heimasíður menn eru
að skoða og því um líkt. Það eru
augljósir hagsmunir tengdir því að
slikar upplýsingar séu
ekki skráðar að manni
forspurðum og ef skrán-
ing er óhjákvæmileg að
upplýsingunum sé þá
eytt jafnóðum. Það er
ekki einungis lögregla
sem kann að sækja í slíkar upplýs-
ingar heldur er alltaf sú hætta fyrir
hendi að starfsmenn netþjónustuað-
ila leki út upplýsingum eða þeirra
sé aflað með innbroti. Ferill manna
á vefnum geymir upplýsingar um
hneigðir manna og áhugamál sem
eiga með réttu að vera algerlega
þeirra einkamál," segir Gunnar.
Ferill á
vefnum sýnir
hneigðir og
áhugamál
Alþingi nýbúið
að setja lög
til höfuðs
tölvuþrjótum
Fimmta vikan hafín í hverfagæslu lögreglunnar í Bústöðum
Mikilvægt að ná tökum á
málum barna og unglinga
í VIKUNNI var haldið námskeið í
þjófavörnum fyrir verslunarfólk í
verslunarmiðstöðinni Austurveri við
Háaleitisbraut. Á þriðja tug manna
skráði sig á námskeiðið, sem haldið
var á vegum lögreglunnar í Reykja-
vík, en Austurver er innan nýs lög-
gæsluhverfis, sem ber heitið Bú-
staðir.
Rúmur mánuður er síðan skipu-
leg hverfagæsla hófst í löggæslu-
hverfinu Bústöðum og segir Karl
Steinar Valsson aðstoðaryfirlög-
regluþjónn að þörfin fyrir þjófa-
vamanámskeið sé talsverð í ljósi
þeirrar afbrotatíðni, sem er í hverf-
inu. Á námskeiðinu er fólki kennt
hvemig meðhöndla eigi þjófnaði og
hnupl og hvað verslunareigendur
geta gert til að koma í veg fyrir það.
Barnafólki fylgir sígild
tegund afbrota
Karl Steinar segir að lögreglan
hafi ekki haft fastan snertiflöt á
ástandinu í Bústöðum fyrr en með
tilraunaverkefninu. Hann segir að í
hverfinu sé aldurssamsetning íbúa
að breytast. Eldra fólk sé að flytja í
burtu og yngra fólk að koma í stað-
inn sem eigi böm á barna- og
grunnskólaaldri. Barnafólki fylgi
ætíð sígild tegund afbrota í hverf-
um, eins og veggjakrot og hópa-
myndun unglinga og nú sé svo kom-
ið að beina þurfi augum sérstaklega
að nýja löggæsluhverfinu.
Hann segir að í Bústöðum séu
a.m.k. 20 unglingar sem kveðið hafi
nokkuð að í hópamyndun, drykkju
og veggjakroti við Austurver og
Grímsbæ og einnig sé ofbeldi það
áberandi að hverfalögreglunni hef-
ur verið tekið sérstaklega á því með
því að fara í 8.-10. bekk Réttar-
holtsskóla og ræða afleiðingar of-
beldis við nemendur. Ofbeldið hefur
haldist í hendur við eineltisvanda-
mál og verið framið í áfengisvímu í
heimahúsum eða þar sem unglingar
safnast saman úti við.
„Þessi hópur færist mikið á milli
staða,“ segir Karl Steinar. „Hluti
þessa hóps var til vandræða við út-
varpshúsið í fyrra og við fórum og
leystum hann upp í vetur. Þá færði
hann sig að bensínstöðinni við
Stóragerði og sama sagan endurtók
sig. Á sama tíma og við erum að elta
unglingana erum við líka að vinna
að því að fá foreldrana til að fara
betur ofan í reglur um útivistartíma
barna sinna því stór hluti af þessu
er brot á útivistarreglum."
Karl Steinar varar þó við hvers
kyns múgæsingu og vitnar í fjöl-
mennan fund foreldrafélags Réttar-
holtsskóla, sem haldinn var fyrir
skömmu þar sem sumum var heitt í
hamsi vegna hópamyndunar ung-
linga í Grímsbæ. Hann segir að
hverfalögreglan megi ekki leiðast út
í að vera stöðugt á varðbergi til að
vernda tiltekna söluturna og láta
hrekjast af leið að upphaflegu
markmiði, sem er að taka á innvið-
um vanda barna og unglinga í sam-
vinnu við foreldra þeirra. „Þegar við
fórum að skoða hvað var á seyði í
Grímsbæ var búið að æsa fólk upp í
að hafa skoðanir á málinu þótt það
hefði einungis heyrt um hegðun
unglinganna af afspurn. Þótt vandi
stafaði af hegðun unglinganna var
hann ekki eins alvarlegur og fólk ýj-
aði að. Við eigum það til að mála
skrattann á vegginn og málefni
Grímsbæjar eru komin í þann far-
veg sem okkur þykir viðunandi."
Bylgjur innbrota
Fyrir utan ofbeldi, þjófnaði og
óæskilegar hópamyndanir barna og
unglinga í Bústöðum hafði innbrota-
tíðni sín áhrif á þá ákvörðunartöku
að hefja stöðuga löggæslu í Bústöð-
um, þótt Karl Steinar segi að eng-
inn áðurnefndra flokka hafi vegið
þyngra en annar. „Það hafa komið
bylgjur innbrota í Fossvoginum og
það voru nokkur atriði sem við
skoðuðum þegar við völdum Foss-
vogshverfið með í Bústaði. Fossvog-
urinn er að hluta til einbýlishúsa-
hverfi og nokkur þeirra hafa þjófar
tæmt með ákveðnu millibili og síðan
lentum við í vandræðum í vor vegna
blygðunarbrota í Fossvoginum, sem
og reyndar á nokkrum opnum úti-
vistarsvæðum annars staðar í borg-
inni.“