Morgunblaðið - 20.11.1998, Blaðsíða 21

MORGUNB LAÐIÐ
UR VERINU
FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1998 21
Fiskveiðistjórnunarkerfí Nýja-Sjálands
Enginn vill snúa
til fyrri hátta
PHIL Major, fyrrverandi ráðu-
neytisstjóri sjávarútvegsráðu-
neytis Nýja-Sjálands, sinnir al-
þjóðlegri ráðgjöf um skipulag físk-
veiða og er ráðgjafi auðlinda-
nefndar ríkisstjórnar Islands.
Hann er einn níu fyrirlesara á ráð-
stefnu sem ber yfirskriftina
Kvótakerfið - forsendur og
reynsla og er haldin á Hótel Loft-
leiðum í dag. Hagfræðistofnun
Háskóla Islands og sjávarútvegs-
ráðuneytið standa að ráðstefnunni
en til hennar hefur verið boðið
nokkrum erlendum sérfræðingum
um sjávarútvegsmál.
Aðspurður um efni erindis síns
sagðist Major mundu lýsa fram-
kvæmd og reynslu Nýsjálendinga
af fiskveiðistjórnunarkerfi því sem
komið var á árið 1982. „Kvótakerf-
ið okkar hefur gefið góða raun en
hafa ber í huga að kerfið sem slíkt
hefur verið í þi'óun og tekið breyt-
ingum síðastliðin 16 ár,“ segir Ma-
jor. „Ailar nýjungar þarf að laga að
aðstæðum og lífsháttum, og svo
hefur verið með fiskveiðistjórnun-
arkerfi Nýsjálendinga. Það er ein-
faldlega erfitt að hitta í mark í
fyrstu tilraun, en margt hægt að
læra af reynslu okkar, líkt og
reynsla íslendinga af fiskveiði-
stjórnun getur verið öðrum lær-
dómsrík."
„í upphafi náði kvótakerfið til
níu botnfisktegunda en árið 1986
var það víkkað út og nær til allra
tegunda sem veiddar eru innan
landhelgi Nýja-Sjálands,“ segir
Major. „Við færðum lögsöguna úr
12 mílum í 200 árið 1977. Fjöldi er-
lendra þjóða stundaði á þeim tíma
veiðar undan ströndum Nýja-Sjá-
lands, t.d. Rússland, Suður-Kórea
og Japan. Eftir útfærslu landhelg-
innar þurftu erlendir aðilar leyfí tO
þess að veiða í lögsögunni. í byrjun
níunda áratugarins jókst svo sókn
nýsjálenskra útgerða, sem vildu
eiga forgang að úthafsveiðunum,
og mönnum vai'ð ijóst að mikið
kapphlaup var að hefjast um fisk-
inn í sjónum."
Yarð að grípa í taumana
Við þessar aðstæður þótti ljóst
að grípa þyrfti í taumana til þess
að tryggja hagkvæmni veiðanna
með opinben-i fiskveiðistjórnun,
sem einnig tryggði viðgang fiski-
stofna. „Hið nýsjálenska kvótakerfi
hefur að mestu leyti uppfyllt mark-
mið stjórnunar og vemdar, a.m.k.
ef tekið er tillit til þess að upplýs-
ingar um ástand stofna og lífríki
sjávar geta aldrei verið tæmandi.
En þegar á heildina er litið er ég á
því að vel hafi tekist til.“
VeiðiheimOdir í sjávarútvegi eru
um þessar mundir metnar á jafn-
virði 150 milljarða íslenskra ki-óna.
Verðmæti heimOdanna endurspegl-
ar velgengni fiskveiðistjómunar-
kerfisins og traustið sem almenn-
ingur ber til þess að sögn Majors:
„Eg er þess fidlviss að enginn vilji
snúa til fyrri hátta.“ Veiðiheimildir
Eignarrétturinn í hagfræðilegu ljósi
Hvatinn til hag-
kvæmni skiptir mestu
Morgunblaðið/Kristinn
ANTHONY Scott, prófessor í liagfræði frá Kanada,
er harður stuðningsmaður kvótakerfisins.
ANTHONY Scott, prófessor í hag-
fræði við British Columbia-háskól-
ann í Vancouver, er einn af feðrum
fiskihagfræðinnar. Hann skiifaði
fræga grein 1955 í Journal of Polit-
ical Economy sem löngum hefur
verið vitnað til og er enn þekktasti
fiskihagfi'æðingur nútímans. Hann
hefur komið áður til íslands og ber
mikið lof á íslenska hagfræðinga.
A ráðstefnunni Kvótakerfið -
forsendur og reynsla flytur Scott
einskonar inngangserindi og fjallar
á fræðilegan hátt um eignarrétt í
fiskveiðum. I stuttu spjalli segir
Scott að mönnum sé of gjamt að
fjalla um eignarréttinn frá lög-
fræðilegum sjónarhóli. Þá vakni
ýmis spursmál um réttindi, þ.e.
hver eigi eignina, hver geti notað
hana, hver geti selt hana, hver fái
tekjumar af henni. Ef einblínt sé
um of á þessar hliðar eignarréttar-
ins í fískveiðum sé hætta á að
menn missi sjónar á því sem mestu
skiptir fyrir efnahagshfið í heild,
hvatann til að ná hámarks hag-
kvæmni og að nýta auðlindina sem
best.
„A Islandi er fólk mjög praktískt
í hugsun," segir Scott. „Hér var
kvótanum komið á án þess að hug-
leiða lögfræðilega hlið eignarrétt-
arins. Af því hafa sprottið deilur
sem ég vil ekki blanda mér í.
Mestu vai'ðar að gæta að efnahags-
legum forsendum eignarréttar í
fiskveiðum, að lög og reglur ýti
undir vissa hegðun sem leiðir til
hámarks nýtingar auðlindarinnar.
Spumingin um hver eigi fiskinn í
sjónum er auk þess nýtilkomin,
fólk hefur lifað í sátt og samlyndi
um aldir án þess að spyrja hennar
eða að reyna að svara henni.“
Þjóðareign - auðlindaskattur
Scott er Kanadamaður og þar í
landi er þjóðareign á ýmsum auð-
lindum. Scott nefnir sögunarmyllur
sem dæmi. Eigendur þeirra fá að-
gang að skógum, sem ríkisvaldið á,
til nógu langs tíma til þess að þeir
hafi hag af því að ofnýta ekki skóg-
inn. Ríkisvaldið á skógana en fram-
selur nýtingarréttinn gegn gjaldi.
Scott segir að ef fiskveiðikvótinn
væri stærri en raun ber vitni í
Kanada myndi þurfa að greiða fyr-
ir hann. í námurekstri sé líka
greitt fyrir nýtingarrétt. Slíkur
skattur getur auðvitað verið með
ýmsum hætti. En hvort hann á að
vera mikill eða lítill vill Scott ekk-
ert um segja: „Ef menn vilja taka
upp slíkan skatt er jafnvel til í
dæminu að hann sé einungis tákn-
rænn til að sýna að ríkisvaldið eigi
auðlindina. Það yrði hins vegar að
gæta að því að slíkur skattur yrði
ekki of hár. Menn yrðu jafnframt
að spyrja að því hvert peningarnir
fara sem myndu renna til ríkis-
valdsins? Og slík skattheimta má
auðvitað ekki hafa neikvæð áhrif á
hegðun útgerðar- og fiskimanna.
Það yrði einnig að hyggja að því
hvort útgerðin gæti ekki nýtt þessa
fjármuni betur en ríkisvaldið til að
tryggja framtíðarafrakstur af físk-
veiðum o.s.frv. En ég kæri mig alls
ekki um að blanda mér í þessar
deilur á íslandi um auðlindaskatt.
Það verður að skoðast í íslensku
samhengi, sem ég er ekki nógu
kunnugur, hvort slík skattheimta á
hér rétt á sér eða ekki.“
Scott segir engum blöðum um
það að fletta að kvótakerfið leiði til
hámarks hagkvæmni og að lang-
tímahagsmunir séu hafðir að leið-
arljósi. Hagkvæmnin hljótist ekki
síst af því að aðgangurinn að nýt-
ingu auðlindanna sé takmarkaður
og að hægt sé að framselja kvót-
ann. Með því að treysta eignarrétt
í fiskveiðum í sessi megi jafnvel
leggja gmnn að því að útgerðin
taki í sínar hendur alla stjórn fisk-
veiða. Það hafi gerst að vissu marki
á Nýja-Sjálandi.
„Eg hef ekkert á móti ríkisvald-
inu í sjálfu sér,“ segir Scott, „en
ég er mjög hlynntur því að útgerð-
armenn og fiskimenn stjórni sjálf-
ir nýtingu auðlindar sinnar, rétt
eins og bóndinn hugsar um land
sitt og gætir þess að ofnýta það
ekki.“
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
PHIL Major er ráðgjafi um fiskveiðisljórnun og
starfar um þessar mundir fyrir auðlindanefnd.
eru ekki bundnar bátum á Nýja-
Sjálandi heldm- geta einstaklingar
eignast þær og verslað með að vOd.
Málsókn frumbyggja
Aðspurður um félagslegar afleið-
ingar nýsjálenskrar fiskveiðistjóm-
unar segir Major: „Við höfðum
bannað veiðar þein-a sem höfðu
minna en u.þ.b. 150 þúsund íslensk-
ar krónur í árstekjur af þeim, vegna
þess að við héldum að þessi hópur
lifði ekki af veiðum. Sú ráðstöfiim
varð hins vegar til þess að mjög
margir sjómenn sem stunduðu
sjálfsþurftarveiðar voru þar með
rændir lífsbjörginni. I þeim hópi
vora frambyggjar fjölmennastir.
Maorí-frambyggjar fóra í mál við
yfirvöld og árið 1992 vora þeim
greiddar bætur í samræmi við sam-
komulag þar um. Um áhrif kerfisins
á minnstu byggðimar er það að
segja að næg önnur tækifæri hafa
verið fyrir hendi á nýsjálenskum
vinnumarkaði, því er fjölbreytni
efnahagslífs okkar fyrir að þakka.“
Phil Major telur engum vafa
undirorpið að það hafi verið rétt
ákvörðun að setja á fiskveiðikerfi
með þeim hætti sem nýsjálensk
stjórnvöld gerðu í byrjun níunda
áratugarins: „Kerfið stöðvaði
kapphlaupið eftir afla. Sjómenn
kvarta ekki lengur yfir því að afl-
inn fari dvínandi og yfirvöld hafi
hvorki stjórn á veiðum né verndun.
Okkur er nú kleift að bregðast
fljótt við vandamálum í sjávarút-
vegi. Síðast en ekki síst hefur at-
vinnugreinin axlað ábyrgð á skyn-
samlegri nýtingu auðlindarinnar
og vemdun fiskistofna."
Major áætlar að um 15.000
Nýsjálendingar starfi í sjávarút-
vegi, sem er fjórða stærsta útflutn-
ingsgrein þjóðarinnar. íbúar Nýja-
Sjálands era 3,5 milljónir talsins.
Lúxcinborg
Haniborg
Heisiiiki
Stokkhólniur
Ainsterdain
London
Frankfnrt
kr
kr
kr. 34.380
kr.
Kaupmannaliöfn
-K Innifalið: Flugfargjald. sem er hið sama til allra
Éláfangastaóaliugleiða i Evrópu, 31,900 kr.,
HogfluffvaJIamkatnirscn^rmishárcftir löndum.
; '4"; 'J&kú. ' í
lil Evrópu
33.870 ki
35.570krA
u/. _____
fssögfm
mm
i
i
Gildistími:
: 15. des.
Seinasta brottför frá íslandi 31. des.
tlillffÍS:
^Lájjmarksdvðl£r7 dagar og hámarksdvðl erl mánuður.
Bðm. 2 -11 ára fá 33% afslátt.
1 bókunarfyrivari.
Hafið samband við söluskrifstofur Flugleiða eða
símsöludeild Flugleiða í síma 50 SO 100
(svarað mánud. - föstud. kl. 8-20,
laujfard. frákl. 9-17
. og á sunnudögum frá kl. 10 -16.)
FLUGLEIÐIR
Traustur íslenskur ferðafélagi
|á Iuternetinu: www.icelandair.is - Netfang fyrir almennar upplýsingar: info@icelandair.is