Morgunblaðið - 20.11.1998, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Bætt efnahagsstjórn
- eða fískveiðistjórn?
REKSTUR stærri
sj ávarútvegsfyrii*-
tækja hefur yfírleitt
gengið vel undanfarin
ár. Tíðindin eru
ánægjuleg. Utbreidd-
ur misskilningur er, að
stjórnkerfi fískveiða sé
hér aðalatriði. Ein-
hvern tímann var sagt:
„Ef þið hættið ekki að
skrökva, fer ég að
segja sannleikann."
Fyrirtæki sem ég
var í forsvari fyrir
stefndi ríkissjóði í
svokölluðu „gengis-
munamáli“ 1984. Deilt
var um rétt stjórnvalda til að taka
eignarnámi gengismun af birgðum
sumra fiskverkunarfyrirtækja í
maí 1983, til sértækra ráðstafana í
sjávarútvegi. Við málaferlin
kynntist ég fjármálaákvæðum og
fleiri gi-undvallaratriðum i stjórn-
arskrá lýðveldisins, hjá þeim
ágæta lögmanni Jóni Steinari
Gunnlaugssyni (sjá bók Jóns
Steinars „Deilt á dómarana").
Málið vannst í undirrétti, en tap-
aðist í Hæstarétti 7:0,1986. Tveim
árum síðar, þegar ég tók sæti á
Alþingi, komst ég að því að málið
hefði getað unnist fyrir Hæsta-
rétti, því fjáraukalög frá 1983
höfðu aldrei verið samþykkt. End-
urupptaka málsins fyrir Hæsta-
rétti var samt óframkvæmanleg.
Við upphaf þingstarfa 1988 var
ég að reyna að setja mig inn í af-
greiðslu fjáraukalaga.
Eftir íyrirspurnir í
stjórnsýslu fjármála í
nokkrar vikur, kom í
ljós að fjáraukalög
hefðu bara alls ekkert
verið afgreidd í fjölda
ára!!! Ríkisendurskoð-
un ráðlagði því þáver-
andi fjármálaráðherra,
að leggja óafgreidd
fjáraukalög fram til
samþykktar strax.
Ráðherrann gerði það
og var snöggur að.
Fjáraukalög fyrir:
1979, 1981, 1982, 1983,
1984, 1985, og 1986
voru því lögð fyrir til samþykktar
á einu þingskjali (1980 var af-
greitt). Fjáraukalög fyrir 1987
komu á öðru þingskjali. Samtals
voru þetta óafgreidd fjáraukalög
að verðgildi um 156 milljarðar
króna á verðlagi ársins 1988.
Þessar „aukafjárveitingar" virtust
aðallega hafa verið fjármagnaðar
með seðlaprentun. Framkvæmdin
var sú að ríkissjóður hafði heimild
fyrir „tímabundinn yfírdrátt" í
Seðlabanka samkvæmt 6. gr. fjár-
laga. Heimildin hafði verið nýtt af-
ar frjálslega árum saman, svo ekki
sé nú meira sagt. Yfirdrátturinn
var yfírleitt „núllstilltur" með er-
lendri lántöku í byrjun hvers árs.
Þar sem engin verðmæti - eða
væntanlegar tekjur - stóðu bak
við þessa seðlaprentun, leiddi hún
til beinnar útþynningar á krón-
I dag vantar punktinn
yfir i-ið með lagabreyt-
ingu í lögum um Seðla-
banka, segir Kristinn
Pétursson, þar sem yfir-
dráttur verði bannaður.
unni, gjaldmiðli þjóðarinnar.
Verðbólga varð eðlileg afleiðing.
Vegna þessarar afleitu fjármála-
og peningamálastjórnar hins opin-
bera, þurfti sífellt að fella gengið
(til samræmis við prentunina?).
Við ákvörðun um gengisfellingu
(gengissig) - drógu menn lappirn-
ar langt fí’amyfir elleftu stundu -
og rúmlega það. Þegar til gengis-
fellingar kom - hét framkvæmdin
- „að fella gengið til að bjarga
sjávarútveginum“ (??!!). Sjávarút-
vegsfyrirtæki (og annar útflutn-
ings- og samkeppnisiðnaður) voru
í stöðugum taprekstri, af þessum
sökum. Fyrirtæki voru tilneydd til
að skipta erlendum gjaldeyi'i dag-
lega - í íslenskar krónur - á gengi
sem yfirleitt var einungis 85-97%
af eðlilega skráðu gengi. Fyrir-
tækjum var líka gert að taka er-
lend afurðarlán, og erlend eða
verðtryggð fjárfestingalán. Lánin
hækkuðu svo þegar gengið var
fellt og eigið fé fýiártækja fuðraði
upp, langtum hraðar en sparifé
landsmanna áður fyrr og er nú
samlíkingin ærin. A tímabili var
Kristinn
Pétursson
Bætum lífskjör
í landbúnaði
FORMAÐUR
nefndar um lífskjör í
landbúnaði, Ólafur
Friðriksson, svaraði
sl. þriðjudag grein
minni þar sem ég
gagnrýndi skýrslu
nefndarinnar sem lögð
var fram fyrir
skemmstu. Geri ég
þrjár stuttar athuga^
semdir við svör hans. I
fyrsta lagi segir hann
rangt hjá mér að í
skýrslunni sé unnið út
frá reiknuðum launum
bænda. Á bls. 21 í
skýrslu nefndarinnar
eru tekjur af búrekstri skilgreind-
ar sem reiknað endurgjald og
hagnaður af búrekstri samanlagt
skv. RSK. Rétt er að þetta eru
þær upplýsingar sem eru tiltækar
á persónuframtali um tekjur af
búrekstri. Einnig er rétt að skin
og skúrir skiptast á í afkomu í bú-
rekstri en nefndin átti samkvæmt
erindisbréfi (bls. 1 í skýrslunni) að
gera úttekt á þróun afkomunnar á
8 ára timabili. Reiknuð
laun og hagnaður gefa
hins vegar ekki fulla
mynd af henni ef ekki
er litið tO þess hvort
rekstrartöp eru á
sama tíma að safnast
upp, en þau fyrnast
síðan á fimm árum.
í öðru lagi er í
greininni fullyrt að sú
fullyrðing mín að per-
sónuframtalið gefi
ekki mynd af semsetn-
ingu teknanna af bú-
rekstrinum sé líka
röng. Á bls. 20 í
skýrslu nefndarinnar
segir: „Athygli er vakin á að ekki
er mögulegt að sjá hve stórt hlut-
fall viðkomandi búgi'einar er í
heildarbúgreinatekjum bús í þeim
gögnum sem nefndin leggur til
grundvallar í starfí sínu.“ Um
þetta þarf varla að hafa fleiri orð.
I þriðja lagi er það vinnutíminn.
Vinnutími bænda er oft langur og
ekki síður eru miklar kröfur um
viðveru. Fyrir þetta þurfa bændur
Hjálmar
Jónsson
20% afsláttur af ekta
skosku smjördeigs-
og hafrakexi
frá 12.-20. nóvember.
TILBOÐ
£jósm pndasfofa
Gmmars Sngimarssonar
Suðurveri, sími 553 4852
Ég vil árétta það að
mestu máli skiptir að
beina huganum að því
hvernig bæta megi
lífskjör bænda, segir
Hjálmar Jónsson,
---------------7--------
í svari til Olafs
Friðrikssonar.
sanngjarna umbun. Um þetta er
ekki deilt en athugasemd mín
sneri að því að meiri nákvæmni
hefði mátt gæta í skýringum með
þessum upplýsingum. Fyrirfram
vænti ég mikils af störfum nefnd-
arinnar þar sem henni var falið
mikilvægt hlutverk. Þess vegna
eru það vonbrigði hvað niðurstöð-
ur og tillögur nefndarinnar um úr-
bætur og aðgerðir eru litlar.
Vissulega er það rétt að ég leyndi
þeim vonbrigðum ekki í minni
fyrri grein.
Eg vil svo að lokum árétta það
að mestu máli skiptir að beina
huganum að því hvernig bæta
megi lífskjör bænda. Nú þarf að
myndast breið samstaða um að
skapa landbúnaðinum sanngjörn
rekstrarskilyrði. Taka skal mið af
því að afurðir hans eru fleira en
matvæli enda þótt sú framleiðsla
skipti mestu máli. Hreinleiki
hennar og gæði eru með því besta
sem þekkist á byggðu bóli. Til við-
bótar má nefna vörslu umhverfis
og varðveislu þeirra menningar-
gilda, sem standa dýpstum rótum
í samfélagi fólks í dreifðum byggð-
um landsins.
Höfundur cr nlþingismaður.
rekin „fastgengistefna", en haldið
ái'ram að prenta seðla á fullu. Tjón
eigenda sjávarútvegsfýrirtækja
(og fleiri) vegna þessara dæma-
lausu efnahags- og peningamála-
stjórnar verður seint metið til fjár.
Umframseðlaprentun Seðlabank-
ans virðist hafa verið 7-15% ár-
lega. Danska ki-ónan er vitnið:
Danska krónan var jafnhá þeirri
íslensku (1:1) við myntbreyting-
una 1980. Tíu árum síðar - 1990 -
var 1 króna dönsk 10 íslenskar.
Utþynning gjaldmiðils okkar virð-
ist því hafa verið að meðaltali um
9% á ári á þessu tímabili
1979-1987.
Það er leitt að þurfa að rifja upp
þessa hörmungarsögu. En vegna
síendurtekins og vaxandi mis-
skilnings um að fiskveiðistjórn-
kerfið sé aðalástæða bættrar af-
komu í sjávarútvegi, sé ég mig til-
neyddan til þess að rifja þetta
upp. Á þingi reyndi ég eftir bestu
getu, að halda til streitu sjónar-
miðum um að fjármálaákvæði og
önnur ákvæði stjórnarskrár lýð-
veldisins yrðu virt. Þessi barátta
bar að einhverju leyti jákvæðan
árangur, þar sem vinnureglur
breyttust í grundvallaratriðum
um meðferð fjáraukalaga. Eg
skrifaði fjármálaráðherra form-
legt bréf í maí 1989 og krafðist
þess að fjármálaákvæði stjómar-
skrár yrðu virt að fullu í upphafi
haustþings 1989, með því að fjár-
aukalög fyrir það ár yrðu lögð
fram og samþykkt strax og haust-
þing kæmi saman, áður en til
greiðslu fjármuna kæmi vegna
fjárlagahalla ársins. Ráðherrann
svaraði reyndar ekki bréfinu sem
er aukakatriði. Hann framkvæmdi
þetta hins vegar með miklum
sóma haustið 1989 (sjá þingtíð-
indi). Meðferð fjáraukalaga hefur
verið í samræmi við ákvæði
stjórnarskrár síðan þá.
Þá víkur sögunni að yfirdrætti
ríkissjóðs í Seðlabanka. Eg kom
með tillögu við afgreiðslu fjárlaga
1989 um að afnema heimild í 6. gr.
fjáriaga um „tímabundinn yfír-
drátt“, þar sem ég taldi yfirdrátt-
arheimildina hafa verið misnotaða.
Tillagan kolféll. Þáverandi fjár-
málaráðherra tók samt eitthvert
mark á gagnrýni minni því hann
byrjaði sölu ríkisvíxla á peninga-
markaði hérlendis til skammtíma-
fjái'mögnunar ríkissjóðs 1990.
Minnkaði þannig aðeins yfirdrátt-
inn og peningaprentunina. Síðari
hluta vetrar 1991 kom ég með
skriflega fyrirspurn til fjármála-
ráðherra. M.a. var spurt hvaða
reglur giltu um slíkan yfirdrátt
ríkissjóðs í Seðlabanka á hinum
Norðurlöndunum, Bretlandi,
Þýskalandi og í Bandaríkjunum.
Langan tíma tók að afla gagna í
svarið. Ski-iflegt svar fjármálaráð-
herra kom nokkrum dögum áður
en ég hætti á þingi. I svari ráð-
herrans (sjá þingtíðindi) kom þá í
Ijós að slíkur yfirdráttur var yfir-
leitt bannaður.
Friðrik Sophusson var einn af
þeim sem var jákvæður í afstöðu
til frekari takmarkana yfirdráttar
ríkissjóðs í Seðlabanka. Þjóðinni
til gæfu varð Friðrik fjármálaráð-
herra 1991. Sala ríkisvíxla fór þá
vaxandi og yfirdráttur minnkandi.
Samkomulag var svo gert milli
Seðlabanka og fjármálaráðuneytis
1993, að nota ekki yfirdráttar-
heimild í Seðlabanka. I dag vantar
punktinn yfir i-ið með lagabreyt-
ingu í lögum um Seðlabanka þar
sem yfirdráttur verði bannaður.
Munurinn á því hvort prentaðir
eru seðlar, eða seldir ríkisvíxlar á
peningamarkaði til skammtíma-
fjármögnunar ríkissjóðs er afger-
andi þýðingarmikill, sem kjölfesta
í stjórn efnahags- og peningamála.
Eftirfarandi aðalatriði tel ég að
séu veigamest varðandi aukinn
hagnað stærri sjávarútvegsfyrir-
tækja, annarra fyrirtækja og auk-
ins kaupmáttar síðustu ár:
1. Frá 1991: markviss efnahags-
stjórn ríkisstjórna Davíðs Odds-
sonar.
2. Frá 1989: Meðferð fjáraukalaga
í samræmi við ákvæði stjórnar-
skrár.
3. Frá 1990: Sala ríkisvíxla hefst í
stað yfirdráttar í Seðlabanka.
4. Frá 1993: Yfirdrætti í Seðla-
banka lokað. Sala ríkisvíxla í þess
stað.
Hátt verð á loðnuafurðum, góð
veiði og nýir markaðir loðnuaf-
urða koma hér einnig við sögu síð-
ari ár ásamt fleiri atriðum. Þetta
eru veigamestu ástæður fyrir
bættri afkomu stærri sjávarút-
vegsíýrh-tækja frá 1991. Þessi at-
riði eiga það sameiginlegt að hafa
ekkert með stjórnkerfi fiskveiða
að gera. Hækkað raunvirði gjald-
miðils þjóðarinnar á ekki sístan
þátt í því hversu vel hefur hér tek-
ist til.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Opið bréf til
skiptastjóra
AUGLÝST er eftir
skiptastjóra, sem hef-
ur með höndum þrota-
bú, iýrirtæki sem
greiddi á sínum tíma
vátryggingariðgjöld til
Brunabótafélags ís-
lands. Hér getur verið
um talsverðar eignir
að ræða, eignarhlut
viðkomandi fyrirtækis
í Eignarhaldsfélagi BI.
Þar sem ekki er vit-
að að á þetta hafi
reynt fyrir dómstólum,
er hér um að ræða
verðugt verkefni, þar
sem slíkt mál yrði próf-
Pað er von mín, segir
Asgerður Halldórs-
ddttir, að einhver lög-
maður fyrir hönd
þrotabús, sjái sér hag í
að láta á þetta reyna.
mál. Það er vissulega von mín að
einhver lögmaður fyrir hönd
þrotabús, sjái sér hag í
að láta á þetta reyna,
þar sem hér er um
stórt réttlætismál að
ræða, sem snertir
fjölda einstaklinga.
Lögin nr. 68/1994
um Eignarhaldsfélagið
Brunabótafélag Is-
lands orka að mínu
mati mjög tvímælis og
er lagasetning sem
ekki stenst eignarrétt-
arákvæði stjórnar-
.skrárinnar. Á ég þar
fyrst og fremst við
það ákvæði laganna
þar sem tilgreindur
og ákveðinn eignarréttur í félag-
inu erfist ekki og er ráðstafað af
löggjafanum til óskylds aðila.
Vátryggingastarfsemi Bruna-
bótafélags Islands er löngu lokið
og eignarréttur á eignum þess fé-
lags skýr. Því ber að slíta félag-
inu og skipta eignum þess, um-
fram skuldir, milli allra eigenda
félagsins, annað er hreinn þjófn-
aður.
Höftmdur er viðskiptnfræðingur og
fyrrum tiyggingutaki hjá BI.
Ásgerður
Halldórsdóttir