Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
DÓMUR HÆSTARÉTTAR
Sjávarútvegsráðherra sagði á Alþingi mikilvægt að færustu sérfræðingar legðu mat á dóminn
Niðurstaðan getur
haft miklar efna-
hagslegar afleiðingar
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra sagði við umræður utan
dagskrár á Alþingi í gær að ljóst væri að 5. grein laga um stjórn
fískveiða hefði ekki gildi lengur í kjölfar dóms Hæstaréttar og
gera þyrfti breytingar þar á. Mikilvægt sé að færustu sérfræð-
ingar í lögum meti áhrif dómsins. Niðurstaðan geti haft
miklar efnahagslegar afleiðingar. Mjög skiptar skoðanir komu
fram við umræðurnar, sem Omar Friðriksson fylgdist með, um
hversu afdrifaríka þýðingu dómurinn hefði.
ÞORSTEINN Pálsson sjávarútvegsráðherra var fyrir svörum af hálfu ríkisstjömarinnar. Við hlið hans er
Guðmundur Bjarnason landbúnaðar- og umhverfisráðherra.
neytið fór þar að lögum. Um hitt var
ágreiningur hvort þau lög sem sett
voru 1990 stæðust stjórnarskrána.
Því hefur verið haldið fram í umræð-
unni að dómur Hæstaréttar koll-
varpi fiskveiðistjórnarlöggjöfinni í
heild sinni.
Það er á það að líta í því sam-
bandi, að það er alveg augljóst, að ef
sú væri niðurstaða Hæstaréttar, og
atvinnuréttindin með einum dómi
tekin af öllum sjávarútvegsfyrir-
tækjum landsins og þeim annað
hvort úthlutað upp á nýtt eða veiði-
rétturinn gerður algjörlega frjáls,
hefði það gífurlegar efnahagslegar
afleiðingar í för með sér, byggða-
röskun og félagslegar afleiðingar.
Þá er það spurning; var Hæstiréttur
að komast að þessari niðurstöðu?
Ég ætla ekki að fullyrða um neitt í
því efni hér í dag. En ég ætla að
benda á að í lögum um dómstóla er
kveðið á um að forseti Hæstaréttar
geti skipað sjö menn í dóm ef mál er
sérlega mikilvægt. En það vekur at-
hygli í þessu sambandi að forseti
Hæstaréttar hefur ekki talið þetta
mál vera sérlega mikilvægt og því
var dómurinn aðeins skipaður fímm
mönnum.
Það bendir, að mínu mati, til þess,
að það sé líklegra sem ýmsir hafa
haldið fram, og þar á meðal einn
fremsti fræðimaður þjóðarinnar,
Sigurður Líndal, í sjónvarpsviðtali,
að hér sé ekki um að ræða dóm sem
hefur þær grundvallarbreytingar í
för með sér sem augljósar eru ef hér
væri verið að kippa með öllu fótun-
um undan fiskveiðistjórnunarlög-
gjöfinni, því þá er líklegt að Hæsti-
réttur hefði metið það sem sérlega
mikilvægt mál og skipað sjö menn í
dóm,“ sagði Þorsteinn.
„Það er alveg augljóst, ef horft er
á dóminn, að niðurstaða hans er
býsna skýr. 5. grein fiskveiðistjórn-
unarlaganna telst ekki standast
stjórnarskrána, þannig að það er al-
veg ljóst að hún hefur ekki gildi
lengur og þar verður að gera breyt-
ingar. A því leikur enginn vafi. Hitt
er svo annað mál hvort forsendur
dómsins gefa tilefni til víðtækari
ályktana og ég er ekki reiðubúinn að
drajga þær ályktanir hér í dag.
Eg tel að það sé mjög mikilvægt
að færustu sérfræðingar í lögum
meti það og leggi á ráðin áður en við
hröpum að einhverri niðurstöðu í
þeim efnum. Við vitum að sú niður-
staða getur haft mjög miklar efna-
hagslegar afleiðingar og það væri
rangt að óathuguðu máli að senda
nokkur skilaboð frá þessari umræðu
hér á Alþingi í þeim efnum,“ sagði
Þorsteinn.
Styrkir sameignarákvæðið
í sessi
Sigríður Jóhannesdóttir sagði að
mikið ósætti hefði verið um fyrir-
komulag fiskveiðiúthlutunarkerfisins
en stjómvöld hefðu verið tryggir
varðhundar kerfisins og því væru
það tímamót þegar Hæstiréttur gæfi
þeim lögum falleinkun sem auðsöfn-
un einstakra sægreifa hefði byggst
á. „Þetta hlýtur að leiða til þess að
þessar úthlutunarreglur verði end-
urskoðaðar," sagði hún.
Steingrímur J. Sigfússon sagði
mikilvægt að viðbrögð Alþingis í
málinu væru yfirveguð og vönduð en
ekki upphlaupskennd. „Eg tel að það
sé tvennt sem sé mikilsverðast við
þennan dóm. Það fyrra er að dóms-
orðin og tilvitnanir dómsins styrkja
tvímælalaust í sessi sameignará-
kvæði 1. greinar laga um stjórn fisk-
veiða og það er enn fjarstæðukennd-
ara nú, eftir þessa umfjöllun Hæsta-
réttar, en það vai- áður, að halda því
fram að útgerðarmenn eða handhaf-
ar kvótans, hafi öðlast nokkum hefð-
ari'étt eða lögvarin atvinnuréttindi,
sem Alþingi getur ekki breytt,“
sagði Steingrímur.
„Hitt atriðið sem er mikilvægt en
er flóknara og erfiðara að átta sig á,
er að þær breytingar sem þessi dóm-
ur kann að kalla á hvað varðar sjálf-
an grendvöll laganna um stjórn fisk-
veiða eða að minnsta kosti 5. grein
þeirra. Það er stórt og afdrifaríkt
mál hvort Hæstiréttur er í raun og
veru að segja að það sé ekki réttlæt-
anlegt að takmarka veiðiréttinn við
þau skip með veiðileyfi, sem gert er í
kerfinu, eða hvort Hæstiréttur er að
segja að það verði beinlínis að gefa
upp á nýtt.
Úthlutunin sem slík hafi verið
réttlætanleg sem tímabundin og tak-
mörkuð aðgerð en hún sé það ekki til
frambúðar. Og þá stendur Alþingi og
framkvæmdavaldið frammi fyrir því
sameiginlega að leysa það verkefni
hvað eigi þá að koma í staðinn,“
sagði Steingrímur.
Líklegt að túlka beri
dóminn þröngt
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra sagði að fara þyrfti vandlega
yfir dóm Hæstaréttar og ekki væri
rétt að bregðast við fyrr en að þeirri
athugun lokinni. „Það vekur athygli
að i þessum dómi er eingöngu fjallað
um 5. grein laganna. Það er ekki
fjallað um 7. grein laganna, sem er ef
til vill mikilvægasta grein laganna.
Hins vegar eru ýmsar
forsendur og tilvitnan-
ir með þeim hætti, að
það mætti ætla að það
væri verið að fjalla um
7. greinina. Ég held að
það megi alveg vera
ljóst að ef Hæstiréttur
hefði ætlað sér að
fjalla um 7. greinina,
þá hefðu verið skipað-
ir sjö menn í dóminn,
því það er svo stórt
mál að það getur ekki
hafa verið ætlun
Hæstaréttar að fjalla
um hana og því þykir
líklegt að það beri að
túlka niðurstöðu þessa
dóms fremur þröngt,
eins og kemur fram í
lokaorðum hans, að
hér sé ekki verið að
taka afstöðu til um-
sóknar áfrýjanda.
Hins vegar vekur
það athygli mína í
þessum dómi að þar
stendur að stefndi hafi
ekki sýnt fram á að
aðrar leiðir séu ekki
færar til að ná því lög-
mæta markmiði að
vernda fiskistofna við
ísland. Hvað hefur Al-
þingi verið að gera
annað á undaníornum
árum og áratugum en
að fjalla um það í sam-
bandi við þetta mál
hvort aðrar leiðir séu
færar? Auðvitað eru
skiptar skoðanir um
það hvaða leiðir séu
færastar en þær leiðir
sem hafa verið valdar, hafa verið
valdar á ábyrgð allra stjómmála-
flokka nema Kvennalistans. Þetta
hefur verið verkefni Alþingis allan
þennan tíma. Hvernig í ósköpunum á
Alþingi að geta sannað það að engar
aðrar leiðir hafi verið færar? Hér
hefur löggjafarvaldið verið að sinna
skyldum sínum og þess vegna kemur
það mér mjög á óvart hvernig
Hæstiréttur orðar það,“ sagði Hall-
dór.
Stöðva rán sægreifa
á auðlindinni
Guðný Guðbjömsdóttir sagði að
loksins fengi réttlætið að ráða. „Það
hlaut að koma að því að einhver gæti
stöðvað yfirvofandi rán aldarinnai',
rán sægreifanna á auðlind þjóðarinn-
ar og það eykur trú mína á íslandi
sem réttarríki að Hæstiréttur hafi
kveðið upp þann dóm að fiskveiði-
stjómunarkerfi, sem skerðii- at-
vinnufrelsi og mismunar þegnunum,
án þess að nauðsyn beri til, stríðir
gegn stjórnarslö'á lýðveldisins,"
sagði hún. Guðný sagði dóminn vera
áfellisdóm fyrir löggjafann. Hún
sagði að Alþingi þyrfti að gaumgæfa
þá stöðu sem upp væri komin og
augljóst væri að breyta þyrfti 5.
SJÁ SÍÐU 12
Morgunblaðið/Ásdís
Túlkun ráðherra
gagnrýnd
Rannveig gagnrýndi viðbrögð for-
sætisráðherra við dómnum og sagði
þau vekja undrun og vonbrigði. Tóku
fleiri stjórnarandstöðuþingmenn
undir þá gagnrýni.
„Það virðist ekki vera
ætlunin að fara eftir
dómi hæstaréttar,
heldur skoða hvernig
hægt sé að fara fram
hjá honum. Hann
reynir að gera lítið úr
niðurstöðum Hæsta-
réttar eins og hann
hafi ekki almenna
skírskotun heldur að-
eins gildi gagnvart
stefnanda málsins,
það er hvort réttmætt
hafi verið að synja
honum um veiðar í
lögsögunni. Forsætis-
ráðherra fjallar ekki
um þann þátt dómsins
þar sem tekin er af-
staða til þeirrar að-
ferðar sem gilt hefur
um úthlutun veiðileyfa
til þessa á grundvelli
5. greinar laga um
stjórn fiskveiða. En
það er einmitt kjarni
málsins. Hæstiréttur
segir að úthlutun
veiðileyfanna feli í sér
svo alvarlega mismun-
un fyrir þegnana að
hún brjóti í bága við
stjórnai-skrána.
Mér finnst alvarlegt
að með ummælum sín-
um rýrir forsætisráð-
herra þjóðarinnar álit
Hæstaréttar og vegur
þar með að grundvall-
arsjónarmiðum
stjómskipunar í land-
inu. Það er alvarlegt
og það vekur ugg að
túlkun ráðherranna virðist vera að
ekki þurfi að gera breytingar á kerf-
inu, sem hefur verið í þágu fárra út-
valdra. Því beini ég þeirri spurningu
til hæstvirts sjávarútvegsráðhema
hvort það sé ætlun ríkisstjórnarinn-
ar að viðhalda stjórnkerfinu með því
að sniðganga niðurstöðu Hæstarétt-
ar?“ sagði Rannveig.
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra sagði vandasamt að bregð-
ast við dómi Hæstaréttar. í máli
hans kom fram að þáverandi ríkis-
stjórnarflokkar, Framsóknarflokk-
ur, Alþýðuflokkur og Alþýðubanda-
lag, hefðu staðið að setningu núgild-
andi laga um stjórn fiskveiða. „Þessi
lög hafa síðan verið í framkvæmd
undir tveimur ríkisstjórnum, fyrst
ríkisstjórn Alþýðuflokks og Sjálf-
stæðisflokks, sem framkvæmdi og
varði þessa löggjöf á þeim tíma, og
síðan ríkisstjóm Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks," sagði hann.
Vísbending um að málið sé ekki
sérstaklega mikilvægt
„Það er mikilvægt að hafa það í
huga í þessari umræðu að það kem-
ur fram í dómi Hæstaréttar að sá
sem höfðaði málið bar ekki brigður á
það að ráðuneytið hefði farið að lög-
um þegar það synjaði um leyfi. Um
það er ekki ágreiningur; að ráðu-
UMRÆÐA fór fram utan
dagskrár á Alþingi í gær í
tilefni af dómi Hæstarétt-
ar í máli Valdimars Jó-
hannessonar gegn íslenska ríkinu
um úthlutun veiðiheimilda. Umræð-
an fór fram að ósk Rannveigar Guð-
mundsdóttur. Rannveig sagði dóm-
inn stórtíðindi í íslenskri pólitík. ,A1-
þingi verður að bregðast við þessu
alvarlega máli. Niðurstaða Hæsta-
réttar er ki-afa um að lögunum verði
breytt,“ sagði Rannveig.
„Hæstiréttur sagði að úthlutun
veiðileyfa samræmdist ekki jafnræð-
is- og atvinnufrelsisreglu stjórnar-
skrárinnar. Hæstiréttur tók ekki af-
stöðu til úthlutunar kvótans að þessu
sinni. En spurningar vakna um
skiptingu kvótans. Líklegt verður að
telja að úthlutun kvótans til fárra
sem byggir á sama grunni og veiði-
leyfið brjóti einnig í bága við stjórn-
arskrána,“ sagði hún.