Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 66

MORGUNBLAÐIÐ
^66 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
SKOÐUN
KEA H/F
ÞAÐ eru boðuð mik-
il tíðindi í vetrarbyrjun
á Akureyri. Til stend-
ur að hlutafélagavæða
Kaupfélag Eyfirðinga.
Þessi ákvörðun er
tengd rekstrarvanda
fyrirtækisins miðað
við hið svokallaða
„samkeppnisum-
hverfi.“ Sjálfsagt má
ekki tæpara standa að
bjarga þeirri eign sem
eftir stendur hjá kaup-
félaginu miðað við þá
rýrnun á eiginfjárhlut-
falh fyrirtækisins sem
lesa má út úr reikn-
ingum undanfarinna
ára. Eg er ekki tilbúinn að fallast á
að allan rekstrarvandann sé bein-
línis hægt að rekja til þeirra tak-
markana sem gildandi samvinnu-
lög setja rekstri kaupfélaga. Miklu
heldur óttast ég að vandann megi
einkum rekja til tveggja þátta.
*j»4nnars vegar er um að ræða þann
hrærigraut sem miðstýrt uppgjör
ólíkra rekstrareininga skapar - þar
sem ábyrgð er óskýrt staðsett og
engin bein tenging finnst milli
starfsemi, árangurs og afkomu
starfsmanna.
Hins vegar er um það að ræða að
um árabil hefur Kaupfélag Eyfirð-
inga ekki verið gert upp sem sam-
vinnufélag, - ekki hefur verið
greiddur arður, ekki lagt í stofn-
sjóði félagsmanna í samræmi við
•■^afkomu eða hagnað og þannig hef-
ur hagsmunasamband félags-
manna og kaupfélagsins ekki verið
virkt.
Kaupfélög voru stofnuð fyrir
einum hundrað árum til að tryggja
bændum og búaliði betra verð fyrir
afurðir og til að leita hagstæðustu
kjara á nauðsynjavöru. Þar gilti
reglan einn maður eitt atkvæði án
tengingar við arðshlut viðskipta-
manna. Tilgangurinn var að
tryggja betri kjör en fengust hjá
kaupmanninum og
skila arði af viðskipt-
unum til þeirra sem
sköpuðu veltuna. Nú
erum við komin óra-
langt frá þessum ein-
læga tilgangi og helför
SÍS og erfiðleikar
kaupfélaga vítt um
land hafa brugðið nýju
ljósi á óhagstæða þró-
un miðstýringar og yf-
irráðahyggju innan
samvinnufélaga. Þær
breytingar á uppgjörs-
formi og rekstrarum-
hverfi sem við höfum
farið í gegn um hafa
reynst mörgum sam-
vinnufélögum um megn. Bæði hafa
eignir tapast í gjaldþrotum og fé-
lagseiningar hafa liðið undir lok
með tilheyrandi sárindum og skaða
íyrir dreifbýlið.
Breyttir tímar
Tímarnir eru sannarlega breytt-
ir. Félagsform og uppgjörsform
samvinnufélaga er ómögulegt að
endurreisa í nútímanum og alls
ekki æskilegt að reyna að snúa
hjóli tímans til baka. Fyrirtækið er
stórt og þunglamalegt með ýmsan
stjórnunarvanda sem nýr kaupfé-
lagsstjóri hefur lagt í glímu við.
Hann hefur þegar skilað áfanga í
sinni vinnu sem hann kynnir deild-
arfundum þessa dagana. Svarið er
að flytja allan rekstur félagsins í
hlutafélagaform. Þessi hugmynd er
á réttum tíma og eðlilegt svar við
þeirri tilvistarkreppu sem kaupfé-
lagið er í. Nú er runnin upp sú ög-
urstund sem KEA var sköpuð. Það
er hins vegar ekki sama hvemig
unnið er að hlutafélagavæðingunni
og að mínu mati er aldeilis ótækt
að það sé gert án þess að gera sam-
hliða tilraun til að vista hlutféð í
ábyrgum höndum einstaklinganna
sem eru raunverulegir eigendur
Kaupfélags Eyfirðinga.
Benedikt
Sigurðarson
Hveijir eru eigendumir?
Inneign í stofnsjóðum samvinnu-
félaga er hefðbundinn og lögvarinn
grundvöllur eignar í félögunum.
Því miður eru nú mörg ár síðan
hætt var að greiða reglubundið inn
á stofnsjóðina og byggja þannig
upp endurnýjaðan grundvöll eign-
ar í félögunum (þó undantekning
hafi verið gerð vegna síðasta árs).
Samkvæmt samvinnulögum er
stofnsjóðsinneign hvorki seljanleg,
erfanleg né viðskiptastærð af neinu
tagi. Hana má einungis greiða út á
skráðu gengi við dauða félags-
manns, við brottflutning af félags-
svæðinu og við 70 ára aldur. Þegar
B-hlutabréf voru seld á síðasta ára-
tug skapaðist þversögn gagnvart
eignaskipan og áhrifum innan
kaupfélagsins sem ekki er búið að
Vonandi skila nýir
landvinningar KEA á
Reykj avíkursvæðinu
einungis auknum
hagnaði ábyrgrar
fjárfestingar, segir
Benedikt Sigurðarson,
en verða ekki til að
flýta fyrir hinu
óumflýjanlega.
vinna úr. Þess vegna er heldur ekki
hægt að sameinast öðru kaupfé-
lagi, þess vegna skapast augljós
misgengisvandi gagnvart afhend-
ingu á eignarhlutum og þess vegna
er komin upp sú staða að á 15 árum
munu nær allir stofnsjóðir kaupfé-
lagsins greiddir út, ef ekki er að
gert, og eigendur B-hlutabréfa
verða þá raunverulegir eigendur
Kaupfélags Eyfirðinga - samt án
atkvæðisréttar og áhrifa. Það sjá
auðvitað allir að slíkt getur ekki
gengið upp.
Um lengri tíma voru mjólkur-
samlögin víðast gerð upp með sjálf-
stæðum stofnsjóðum. Þau voru
samlög og gerð upp sem slík, þá
stóðu þau undir eigin fjárfestingu
og greiddu út sjálfstæðan arð í
formi yfirverðs (uppbóta) þegar vel
gekk, eða greiddu undirverð ef illa
SÍMI533 1818 • FAX 533 1819
Tveggja vikna skóli
fyrir trúnaðarmenn stéttarfélaga
MENNTUN FYRIR ALLA
mmmmmgm

Fuilkomið handbragð
og eilífur glæsíleiki
Borðstofuhúsgögn frá
lignerosei;
Opið í dag kl. 11-18,
sunnudag kl. 14-17
Mörkin 3, sími 588 0640
casa@islandia.is
i Hf
■ • 8g w ■ ’■

gekk. Nú hefur iilu heilli verið
gengið svo langt að borga út stofn-
sjóð Mjólkursamlags KEA þannig
að þar er ekki fyrirliggjandi bein
ávísun á tiltekinn eignar- eða arðs-
hlut framleiðenda.
Eigendavæðing
Við sem viljum láta okkur eitt-
hvað finnast um meðferð fjármuna
kaupfélaganna og þá framtíð sem
samvinnufélögum er búin þurfum
að eiga aðgang að umræðu um
breytingu á rekstrarformi og fé-
lagsformi en sú umræða er orðin
algerlega óumflýjanleg.
Eg leyfi mér að undirstrika þá
hugsun sem var grundvöllur að til-
löguflutningi mínum á síðasta aðal-
fundi KEA, að umræðan um eig-
endavæðinguna verði útvíkkuð til
félagsmanna og út fyrir stjórnina.
Eiríkur kaupfélagsstjóri áréttaði
sömu afstöðu á deildarfundi Akur-
eyrardeildar KEA 2. nóvember sl.
Þar sýndi hann líka að hann skilur
þennan vanda ákaflega vel og veit
að ef félagsmenn KEA ganga ekki
hratt til verka við að vista eignina
hjá einstaklingum þá er eins víst að
reksturinn fari í þrot og að þá muni
félagið hrynja. Stefni á hinn bóginn
í einhvers konar Brunabótafélags-
vitleysu, með uppsafnaðri eign án
tengingar við eigendur, þá kann
löggjafinn að neyðast til að láta sig
málið varða.
Aðgerðir núna og næstu ár
í iyrsta lagi er mikilvægt að hafa í
huga að KEA hefur markað þá
stefnu að þrengja svið starfseminn-
ar frá því sem áður var. Að nokkru
hefur verið unnið í því að selja eignir
og starfsemi sem ekki tengist sterk-
ari sviðum félagsins. Þessari vinnu á
að halda áfram og hraða henni. Ég
tel tímabært að selja Hótel KEA og
Brauðgerð KEA og allar þær hús-
eignir sem ekki er þörf á iyrir þá
starfsemi sem eftir verðm-. Stofnað
hefur verið hlutafélag um sjávarút-
veginn, Snæfell, sem hefur nokkum
veginn þekkt markaðsvirði og ekki
þarf sérstakan undirbúning til að
selja. Það á tafarlaust að gera.
Hlutafélagavæðing og eignaskipti
Kaupfélags Eyfirðinga taka tíma, -
etv. allt að tvö ár.
Miðað við það sem ég hef fylgst
með afkomu og tilvistarvanda
KEA tel ég eftirfarandi röð að-
gerða líklegasta til að geta skapað
sátt um þá niðurstöðu sem virðist
óumflýjanleg.
1. Selja allar eignir og starfsemi
sem mögulegt er að vera án þegar
til eignaskipta kemur milli sviða fé-
lagsins.
2. Selja Snæfell h/f sem er í 93%
eigu KEA.
3. Nota þá fjármuni sem losna með
sölu eigna til að greiða niður skuld-
ir móðurfélagsins.
4. Skilgreina fimm svið í rekstri fé-
lagsins. 1) Mjólkursamlag, 2) Kjöt-
vinnslu (sláturhús), 3) Bygginga-
vörur og rekstrarvörur (raflagnir
og fóðurvörur), 4) Iðnaðarsvið
(Sjöfn, Kaffibrennslu) og 5) Versl-
unarsvið (apótek). Framkvæma
skýr eigna- og skuldaskil milli
þessarra sviða og breyta þeim í
hlutafélög sbr. fyrirliggjandi tillög-
ur stjórnar.
5. Ekki er skynsamlegt að stofna
eignarhaldsfélag um eign í hlutafé-
lögum (sbr. tillögur stjórnar) en
vista á þess í stað hlutabréf í þess-
um nýju fýrirtækjum hjá þeim ein-
staklingum sem geta gert tilkall til
að vera viðurkenndir sem réttir
eigendur KEA.
6. Að þeim tíma liðnum sem þarf til
að vista allar eignir KEA hjá ein-
staklingum þá er eðlilegt að slíta
félaginu. Það er miklu forsvaran-
legri leið en að láta reksturinn
sigla í þrot og enda með gjald-
þrotaskiptum og tilheyrandi eigna-
tjóni og það er algerlega óviðun-
andi niðurstaða að lenda í svipuðu
ástandi og fyrir er hjá Brunabóta-
félaginu og Samvinnutryggingum
þar sem allt stefnir í að Alþingi
þurfi að skerast í leikinn.
Þessi verkefni sem hér er skipt í
sex liða aðgerðaplan munu þurfa
amk. tvö ár tU að ganga yfir og
talsvert lengri tíma til að komast í
endanlegt foim. Þau ki-efjast mik-
illar vinnu og margvíslegra samn-
inga til að sætta hina ólíku hags-
muni, útfæra lögformlega viður-
kenndar leiðir og rannsaka allar
hliðar málsins. Umfram allt er
nauðsynlegt að opna skapandi um-
ræðu sem leitt getur til viðunandi
niðurstöðu án þess að yfir nokkurn
verði gengið eða mikilvægir hags-
munir fyrir borð bornir. Nánar
mun ég fjalla um það verkefni í
næsta hluta.
Að skapa sátt milli
ólíkra hagsmuna
Ég hef áhuga á að taka þátt í
umræðunni um framtíð KEA af
fullri einurð með það að leiðarljósi
að leita sátta mUli þeirra þrennra
meginhagsmuna sem ég tel mestu
skipta. Þar er í fýrsta lagi um að
ræða hagsmuni framleiðenda
mjólkur og kjötvara. Þeir hafa með
viðskiptum sínum lagt grundvöll að
eign og arði - sem ekki hefur skUað
sér í stofnsjóðsmyndun eða arð-
greiðslu síðustu árin. Þessa eign
verður að tryggja. Framleiðendum
síðustu t.d. 10-25 ára er hægt að
skapa aðgang að eign sinni eða for-
kaupsrétt (á lágmarksgengi td.
1:1000) á hlutabréfum í mjólkur-
samlagi annars vegar og í kjöt-
vinnslu (sláturhúsi) hins vegar.
Þessi svið þurfa að vera aðskilin
vegna mismunandi hagsmuna og
mismunandi viðskiptamanna, en
gætu engu að síður runnið saman
sem sjálfstæð fýrirtæki í náinni
framtíð. Þótt stofnsjóður MSKEA
hafi illu heilli verið greiddur út þá
eru aðgengilegar upplýsingar um
viðskiptaveltu innleggjenda sem
má nota til að reikna út skilgreinda
ávísun á td. forkaupsrétt í nýju
hlutafélagi. Sama gildir um upplýs-
ingar varðandi viðskipti við Slátur-
hús. Oeðlilegt er að vista alla fyrir-
liggjandi eign í mjólkur- og kjöt-
vinnslu hjá fýrrverandi framleið-
endum. Einhvern umtalsverðan
hluta væri hugsanlegt að vista á
næstu 4-6 árum hjá komandi inn-
leggjendum sem ættu þá forkaups-
rétt að hlutabréfum í samræmi við
viðskiptaveltu sína. Þannig mundu
þeir sjá sínum hagsmunum borgið
ef arðurinn af starfseminni gengi
til þeirra í þessu formi og síðan
áfram þaðan af í formi arðs af
hlutafé.
í öðru lagi er um að ræða hags-
muni B-hlutabréfaeigenda sem í
góðri trú fjárfestu í bréfum í von
um eðlilega eða góða ávöxtun fjár-
muna sinna. Þeirra hagsmuni má
hiklaust tryggja með því t.d. að
gefa þeim kost á að nýta forkaups-
rétt hlutabréfa í skilgreindum hlut-
föllum á móti stofnsjóðseigendum í
samræmi við eign sína og sam-
þykktir á þeim tíma sem eigna-
skipti eiga sér stað eftir því sem
hlutfall stendur milli A- og B-sjóða
félagsins.
Þriðji hópurinn er síðan almenn-
ir félagsmenn um lengri og
skemmri tíma. Stofnsjóðirnir hafa
lagt tiltekinn grunn að eignaávísun
eða forkaupsrétti og þá eign verð-
ur að viðurkenna. Það er líka mikil-
vægt að tryggja tiltekna hagsmuni
viðskiptamanna næstu ára, skapa
möguleika á arði af viðskiptum og
um leið að skapa þarna eitthvert
jafnvægi sem menn fást til að una
við. Hugsanlega mætti gera það
með því móti að í stað arðgreiðslna
til félagsmanna mundi viðskipta-
velta þeirra skráð á viðskiptakort
sem mundi gefa þeim rétt til tiltek-
ins forkaupsréttar á hlutafé á vild-
arkjörum.
Eignarhald í mismunandi
fyrirtækjum
Það er mikilvægt að staðfesta
rétt framleiðenda mjólkur og kjöts
til þeirrar eignar sem hefur mynd-
ast í Mjólkursamlagi og Kjöt-
vinnslu umfram okkur hin sem
ekki höfum tekið þátt í þeirri við-
skiptaveltu. Hlutur handhafa B-
hlutabréfa verður líka að fá sér-
staka meðferð þannig að þeim gef-