Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998 13
DÓMUR HÆSTARÉTTAR
Ragnar Aðalsteinsson hæstaréttarlögmaður telur dóminn merkt skref í stjórnskipunarsögunni
Dómurinn hefur aukið
gildi stjórnarskrárinn-
ar fyrir almenning*
ÓVISSA ríkir um hvernig Alþingi bregst við dómnuin og endurspeglaðist það í gengi hlutabréfa í sjávarút-
vegsfyrirtækjum í gær.
*
Islenskir lögmenn
leggja mismunandi
skilning í dóm Hæsta-
réttar í máli Valdimars
Jóhannessonar gegn ís-
lenska ríkinu og ber
ekki saman um hvaða
afleiðingar hann hefur
fyrir fiskveiðistjórnun-
arkerfið. Ljóst er þó af
orðum þeirra í samtöl-
um við Hjálmar Jóns-
son að Alþingi mun
þurfa að breyta lögum
um stjórn fiskveiða
með einhverjum hætti.
Haggar ekki núverandi
atvinnuréttindum
Sigurður Líndal, prófessor við
Háskóla íslands, sagði að dómurinn
haggaði í engu þeim atvinnurétt-
indum sem nú væru fyrir hendi að
sínu mati og varaði við því að menn
drægju of víðtækar ályktanir af
honum. Ástæða væri þó til að hugsa
málið ítarlega.
Sigurður sagði að íslensk fisk-
veiðistjórn bæri það megineinkenni
að fískveiðarnar væni ekki ein-
göngu takmarkaðar með aflakvót-
um heldur einnig með því að réttur-
inn til fiskveiða væri bundinn við
tiltekinn fjölda fiskiskipa eða skipa
sem komi í þeirra stað. Málið sem
Hæstiréttur hefði dæmt í snerist
að borga þennan skatt. Menn gleyma
þessum þætti þegar þeii’ eru að tala
um hagkvæmni kvótakerfisins og
þeir gleyma hinum gífurlegu fólks-
flutningum og því mikla raski sem
orðið hefur um allt land út af þessu
kerfi. Þar eru heilu byggðirnar að
leggjast í auðn og eignir manna að
verða að engu vegna þess að það er
ekkert við að vera þar sem kvótinn
hefur verið fluttur í burtu. Fólk er
því að fara frá eignum sínum í raun
og veru eignalaust með skuldir á
bakinu,“ sagði Valdimar.
Hann sagði það einnig skipta höf-
uðmáli í þessu sambandi að hægt
væri að sýna fram á það að fiski-
skipaflotinn hefði stækkað um rúm-
lega 25% að rúmlestafjölda á kvóta-
tímabilinu og um 30% að vélarafli, en
þó ennþá meira að fjárfestingu vegna
dýrari og flóknari tækja í skipunum.
„Skuldfr útgerðarinnar hafa auk-
ist en aflinn hefur dregist stórkost-
lega saman og það svo rosalega að
við erum núna nýlega komnir upp í
200 þúsund tonn af þorski á ári á Is-
landsmiðum, en fyrir daga kvóta-
kerfisins veiddum við 400-500 þús-
und tonn að meðaltali á ári um ára-
tuga skeið. Núna erum við komin
upp í aðeins 40% af því og það er ár-
angur kvótakerfisins í 14 ár og ann-
arra friðunaraðgerða fyrir þann
tíma. Þetta er því alveg eins og óður
maður sé að segja frá. Það er einnig
hægt að sýna fram á það að olíunotk-
un fiskiskipaflotans hefur aukist um
120% á hverja aflaeiningu á þessu
tímabili. Hagkvæmnin í þessu kerfi
er því verri en ekki nein og þetta
hafa menn bent á. Það er hins vegar
ekkert mark tekið á þessum ábend-
ingum og það er haldið áfram að
tönnlast á hagkvæmninni án þess að
hægt hafi verið að sýna fram á hana
með neinum hætti. Nema hvað það
er auðvitað hagkvæmni í því fyrir þá
sem fá gefins 300 milljarða króna,“
sagði Valdimar.
Kvótakerfið aðeins
einkenni á sjúkdómnum
Dómur Hæstaréttar þýðir, að
mati Valdimars, að kvótakerfið sé
eingöngu um 5. grein laganna um
stjórn fiskveiða, þar sem fjallað
væri um veitingu leyfa til veiða í at-
vinnuskyni og þar væri nánar til-
tekið hvaða skip kæmu til greina í
þeim efnum. I 7. grein laganna væri
hins vegar kveðið á um sjálfar
veiðiheimildirnar, en þar segði að
veiðiheimildum á þeim tegundum
þar sem heildarafli væi’i takmark-
hrunið til gi’unna. Hann gangi út á
það að ekki megi mismuna íslensk-
um þegnum hvað þetta varðar og
beita verði sömu takmöi’kun á alla.
„Það er ekki þar með sagt að ég
fái þennan kvóta vegna þess að þeir
verða auðvitað að láta jafnt yfir alla
ganga. Þá get ég ekki fengið þennan
kvóta ef aðrir geta ekki fengið hann.
Eg hvet hins vegar menn til að
sækja um veiðileyfi og aflaheimildir
því þjóðin á þessa eign. Það er sjálf-
sagt að hún fái að njóta hennar en
ekki aðeins fáeinir útvaldir, þessi
forréttindastétt sem stjórnmála-
menn hafa búið til vitandi vits hvað
þeii’ voru að gera. Þeir vissu hvað
þeir voru að gera 1990 en þeir vissu
það ekki 1983 því þá í’ann þetta
hugsunarlaust í gegn og var einfald-
lega stimplun Alþingis á vilja hags-
munaaðila. Arið 1990 er hins vegar
ekki hægt að ætla alþingismönnum
þá heimsku að þeir hafi ekki séð
hvað þeir voru að gei’a, en það er
hægt að væna þá um óheiðarleika
gagnvart þjóðinni. Þeir menn sem
bera á þessu ábyrgð eiga að fara úr
pólitík því þeir ei’u ekki traustsins
verðir,“ sagði hann.
Valdimar sagðist líta svo á að
kvótakei’fið sjálft væi’i ekki sá sjúk-
dómur sem glíma þyrfti við heldur
aðeins einkennið á sjúkdómnum.
„Sjúkdómurinn er sá að við skilj-
um ekki jafm-æðið og þær hugsjónir
sem kristölluðust í frönsku stjórnar-
byltingunni. Þessi ójöfnuður er um
allt þjóðfélagið og kemur t.d. fram í
hálendismálinu og landbúnaðinum
þar sem stjórnmálamenn hafa sett
bændur í fátæktargildi-u og skapað
mun óhagkvæmari landbúnað en við
þyi-ftum að búa við. Síðan kemur
þetta líka fi’am í alveg ótrúlegum
samskiptum hins opinbera við ein-
staklinga og á það bæði við sveitar-
stjórnir og ríkisvaldið. Jafnræðið er
ekki virt í samskiptum þessara aðila
og þetta er hluti af þefrri bai’áttu
sem við ei’um að vinna fyi’ir í Frjáls-
lynda lýðræðisflokknum. Þannig að
þó að kvótamálið leysist er sjúkdóm-
urinn sjálfur ólæknaður," sagði
Valdimar Jóhannesson.
aður skuli úthlutað til einstakra
skipa og hvei’ju skipi úthlutað til-
tekinni hlutdeild af leyfðum heild-
ai-afla tegundarinnar. Þetta væri
kölluð aflahlutdeild og hún væri
óbreytt milli ára. Síðan réðist afla-
mark skips á tilteknu veiðitímabili
eða vertíð af leyfðum heildarafla
viðkomandi tegundar og hlutdeild
skips í þeim heildarafla.
Sigurður sagði að í dómi Hæsta-
réttar vfrtist honum orðalagið svo-
lítið villandi. Hann vísaði í dóminn,
en þar segir orðrétt: „Þótt tíma-
bundnar aðgerðix- af þessu tagi til
varnar hruni fiskistofna kunni að
hafa verið réttlætanlegar, en um
það er ekki dæmt í málinu, verður
ekki séð, að í’ökbundin nauðsyn
hnígi til þess að lögbinda um
ókomna tíð þá mismunun, sem leið-
ir af reglu 5. gr. laga nr. 38/1990 um
úthlutun veiðiheimilda."
Sigui-ður sagði að réttara hefði
verið að tala um úthlutun veiðileyfa
en ekki veiðiheimilda. Um veiði-
heimildir væri fjallað í 7. grein og
um þá grein væri ekkert fjallað í
dómnum og því væri alls ekki hægt
að segja að sjálft kerfið til að tak-
marka veiðarnar væri hrunið.
Akvæðið um kvótakerfið væri í 7.
gi’ein, en ákvæði um veiðileyfin
sjálf væru í 5. gi’ein.
Sigurður sagði að afleiðingar
dómsins gætu verið tvenns konar.
Annars vegar væri hugsanlegt að
hægt væri að orða 5. grein laganna
með öðrum hætti þannig að hún
samrýmdist þessum jafnréttisá-
kvæðum stjórnarskrárinnar. Það
væri leið sem hann vissi ekki hvort
væri fær. Hinn möguleikinn væri sá
að allir gætu fengið úthlutað veiði-
heimildum, þótt þeir eigi ekki skip.
Það þýddi náttúrlega að menn yrðu
að kaupa kvóta.
Sigurður sagði aðspurður að
dómur Hæstaréttar væri vissulega
tímamótadómur, en varaði mjög við
oftúlkun á honum á þessu stigi
málsins.
Allir þegnar landsins eiga
að sitja við sama borð
Gunnar G. Schram, px-ófessor við
Háskóla íslands, sagði að þessi nið-
urstaða Hæstaréttar mai’kaði tíma-
mót og dómurinn væri það skýi’ að
menn þyrftu ekki að velkjast í vafa
um hvað þar væri átt við. „Það er
sagt alveg skýrum orðum í dómn-
um að þegar allt er virt þá verði
ekki fallist á að til frambúðar sé
heimilt að gera þann greinarmun á
mönnum sem felst í 5. gr. núver-
andi fiskveiðistjórnunarlaga, sem
sagt að tiltölulega fámennur hópur
hafþeinn heimild til að veiða fiskinn
við Islandssti’endur," sagði Gunnar.
Hann sagði að þetta væri sagt
berum orðum í dómnum sem þýddi
að Hæstiréttur teldi að þessi
ákvæði eða 5. greinin brjóti í bága
við stjómarskrána, annars vegar
jafnræðisákvæði í 65. grein hennar
og þá jafnréttishugsun sem komi
fram í atvinnufrelsisákvæðinu sem
sé í 75. grein.
„Ég held að það sé ótvírætt að
núverandi fiskveiðikei’fi sem byggir
á þessum lögum stenst ekki stjórn-
ai-skrána og þess vegna hlýtur það
að vera forgangsverk Alþingis að
setja lög um nýtt fiskveiðikei’fi sem
tekur tillit til þessarar niðurstöðu
æðsta dómstóls þjóðarinnar. Það er
ekki verið að banna í sjálfu sér að
halda áfram að stjórna fiskveiðum
með kvótum eða öðrum úthlutunar-
reglum. Það er heimilt út af fyrir
sig, en hins vegar verða allir þegn-
ar landsins að sitja þar við sama
borð,“ sagði Gunnar ennfremur.
Tveiins konar algerlega
aðskilin réti indi
Jón Steinar Gunnlaugsson hæsta-
réttarlögmaður sagði að það væri
nauðsynlegt við athugun á dómi
Hæstaréttar að hafa það í huga að
samkvæmt lögunum um stjórn fisk-
veiða væri verið að fjalla um tvenns
SJÁ SÍÐU 14
Ljósakróna
kr. 14.900 stgr.
Sessalon kr. 29.900 stgr.
Nótnastandur kr. 31.900 stgr.
Úrval af Ijósakrónum f/kerti og
rafmagn fró kr. 14.900 stgr.
Fullt af gjafavöru ó góðu verði
úr tré og jórni
Veggborð kr. 35.900 stgr.
Skól kr. 5.900
Dekor
Bœjarhraun 14, Hafnarfirði, sími 565 3710.
Keramik-ker kr. 13.500 stgr.
Skrautnólar í ker f/kerti fró kr. 2.190
Nýtt kortatímabil byrjar 10. des.
Opið alla daga fram að jólum
Nœg bílastœði