Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 50

.i-„ 50 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Hvorki de
né von
„Nöfn eru einhver persónulegasta eign og
smekksatriði sem hægt er að hugsa sér en
samt eru sum nöfn rétt eða röng, afástæð-
um sem virðast eiga rætur í einhverjum
launhelgum. “
AKVEÐIÐ hefur ver-
ið í Kanada að allir
innflytjendm- verði
framvegis að taka
Lipp nöfn sem auð-
velt sé að laga að enskum eða
frönskum rithætti og hefðum.
Mælst er til þess að fjölda stað-
arheita og ömefna sem þykja of
framandleg, eins og Gimli og
Arborg, verði breytt en það er
þó ekki skylda.
Þetta er auðvitað uppspuni.
En á Islandi ráðumst við inn í
helgustu vé einstaklinga sem
hingað flytjast, þeir skulu taka
upp íslenskt nafn í þjóðskrá auk
gamla nafnsins. Og ráðherra-
skipuð Mannanafnanefnd, skip-
uð þremur
VIÐHORF virtum fræði-
Eftir Kristján mönnum, úr-
Jónsson skurðar m.a.
hvort skírnar-
nöfn hvítvoðunga séu við hæfi,
séu þau ekki á opinberri manna-
nafnaskrá.
Lögin sem nefndin styðst við
eru ekki gömul, frá 1996 og þar
er vissulega búið að gera mikla
bragarbót frá geðþóttahugsun-
inni og smásmyglinni sem áður
ríkti í þeim. En þó er víða vand-
lega tilgreint hvað má og hvað
ekki.
Gamlar hugmyndir forsjár-
hyggjunnar frá einveldistíman-
um eru enn í fullu gildi á sviðum
þar sem engin leið er að skil-
greina af viti hvaða almannaheill
geti verið forsendan. I’jóðleg
íhaldssemi í menningarstefnu er
líklega verst þegar hún er í
laumulegu slagtogi við áráttu
hugmyndafræðinga á vinstri-
vængnum. Þeir hafa kannski yf-
irgefið stefnuna en eftir lifir
skipunartónninn og vantraustið
á almenningi. Þessi kokteill er
ekki heilsusamlegur.
Þarf að segja fullorðnu fólki
með landslögum hvaða manna-
nöfn séu boðleg? Nöfn eru ein-
hver persónulegasta eign og
smekksatriði sem hægt er að
hugsa sér en samt eru sum nöfn
rétt eða röng, af ástæðum sem
virðast eiga rætur í einhverjum
launhelgum. Og séu þau erlend,
án þess að vera hluti af alda-
gamalli hefð, verst þjóðin undir
forystu löggjafarsamkundunnar
eins og broddgöltur.
Hvaða brýn ástæða er fyrir
því að banna fólki að heita
Werner eða Marten, Laila eða
Annalísa en leyfa millinafnið
Dufþakur? Og er mikil hætta á
því að fólk fari að láta skíra
börnin sín gömlum þrælaheitum
eins og afskræminu Skítur sem
mun hafa þekkst? Varla og ég
held að það væri íhugunarefni
að beita fremur fortölum og al-
mennum þrýstingi til að vernda
smábörn fyrir fáfræði eða fyrir-
hyggjuleysi foreldra. Lög eru
óheppileg aðferð til að hafa vit
íyrir fólki í þessum málum.
Sumt er enn ósnertanlegt.
Lögin banna okkur að taka upp
ættamöfn. Undantekning er
gerð hafl þau verið lengi í notk-
un, þá er átt við gömul og góð
nöfn eins og Thoroddsen, Haf-
stein, Briem og fleiri. Forsendan
er sú að spoma skuli við því að
íslendingar leggi af þá hefð að
kenna sig við fóður eða móður en
ekki virðist vera vilji til að íhuga
málamiðlun. Samt hefur fordæm-
ið lengi verið tU, í Rússlandi.
Míkhaíl Gorbatsjov er sonur
Sergeis og mUlinafn hans er því
Sergeivítsj, sonur Sergeis.
Snemma á öldinni tóku all-
margir Ustamenn sér ættarnöfn,
Laxness, Kjarval, Kamban og
Kvaran. Fjöragar umræður
urðu en niðurstaðan varð að
banna þetta hátterni, þetta
rakst á þjóðræknina. A fyrri
hluta aldarinnar var bann lausn-
in við öllum vanda, ofdrykkju
jafnt sem viðskiptahalla.
Vafalaust myndum við áfram
nota að jafnaði skímarnöfn okk-
ar í daglegu tali og fjölmiðlaum-
fjöllun ef fólki gæfíst allt í einu
kostur á að losna við óþægindin
sem því fylgja að íslensk hjón
bera yflrleitt ekki sama eftir-
nafn. Eg á þá við tortryggni er-
lendis þar sem margir þekkja
því miður ekki hefðirnar okkar
og halda jafnvel að Island sé
bara bresk verslanakeðja.
Einhverjum gæti þótt eftirsjá
í því að vera ekki lengur í hópi
útvalinna heldur partur af múg
sem líka notar ættarnöfn. Hægt
er að fara ótroðnar slóðir og
veita þeim og t.d. handhöfum
Fálkaorðunnar sérstök réttindi.
A meginlandinu er aðallinn auð-
þekktur á smáorðum framan við
ættarnafnið. Af hverju ekki að
nota fordæmið, skreyta málið?
Þá gætu jafnvel orðið til tíguleg
nöfn eins og de la Dettifoss eða
von und zu Gjálp.
En í alvöru, ákvæðin um ætt-
arnafnabannið eru óþaifl og lög-
in em mjög líklega mannrétt-
indabrot.
A sjöunda áratugnum varð
listamaðurinn Baltasar Samper
að skipta um nafn til að fá að
gerast íslenskur. Nú er að visu
búið að bæta lögin og hann má
nota sitt upprunalega ættarnafn.
Baltasar vildi á sínum tíma fá að
taka upp millinafnið Egill
Skallagrímsson en því var hafn-
að. Skalla-Grímur hefði bara
verið viðurnefni, ekki raunvera-
legt nafn.
Baltasar varð að gefast upp
fyrir ofurvaldinu, afsala sér ætt-
arnafninu í þjóðskrá og taka upp
saklausara millinafn en fékk rík-
isborgararétt 1969. Undir bréfíð
rituðu þrír íslenskir embættis-
menn, allir með ættarnafn.
Tungumál og menningarhefðir
verða ekki steingervingar í hillu
nema ætlunin sé að þar séu þau
best geymd. Hvort við göngumst
sjálfviijug undir yfirvald í
ákveðnum málum, t.d. trúmálum,
er auðvitað okkar mál. En það er
kominn tími til að þjóð og þing
fullorðnist, noti ímyndunaraflið
og forgangsraði þegar reynt er
að varðveita hefðir og menning-
arlegt sjálfstæði.
Þá væri líka heppilegt að
gleyma ekki rétti einstaklingsins
til að vera í friði fyrir afskipta-
semi þeirra sem alltaf líta á
„hina“ eins og börn sem séu að
fara sér að voða. Þeirra sem
aldrei láta sér til hugar koma
viðmiðunarreglu frjálslyndis:
Fullvaxta fólk á að hafa frelsi til
að gera það sem það vill að því
tilskildu að það gangi ekki á
réttindi annarra.
MINNINGAR
GUÐLAUG
GUÐMUNDSDÓTTIR
+ Guðlaug var
fædd á Austur-
hól í Nesjum,
Hornafirði, 18. maí
1909. Foreldrar
hennar voru Guð-
björg Sigurðardótt-
ir og Guðmundur
Jónasson. Hún var
6. í röðinni af 9
systkinum. 5 ára
gömul missti hún
föður sinn og fór þá
í fóstur að Stapa í
Nesjum og ólst þar
upp. Hún giftist
1929 Sigjóni Einars-
syni frá Meðalfelli og byijuðu
þau að búa þar, en fluttust að
Bjarnanesi 1948. Þau eignuðust
4 börn, Snorra f. 1930, Ingi-
börgu f. 1933, Þorstein, f. 1939
og Jónu f. 1945. Eftir að Guð-
laug missti mann sinn bjó hún
með sonum sínum, en þeir tóku
síðan við búinu og fluttist Guð-
Iaug þá á Víkur-
braut 26, Höfn. Hún
starfaði mikið að fé-
lagsmálum í sveit
sinni, í kvenfélag-
inu og leikfélaginu
og á ýmsum vett-
vangi þar sem að-
stoðar var þörf.
Einnig var hún mat-
ráðskona hjá
kirkjusmiðunum
þegar Bjarnanes-
kirkja var byggð.
Hún vann einnig á
prjónastofu sem
starfrækt var í
Nesjaskóla um nokkurra ára
skeið og á Elliheimilinu á Skjól-
garði. Barnabörnin eru 8 og
barnabarnabörnin 12.
Utför Guðlaugar fer fram
frá Hafnarkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30. Jarð-
sett verður í Bjarnaneskirkju-
garði.
Laugardagskvöldið 28. nóvember
barst okkur vestur á Isafjörð sú
sorgarfregn að amma-Lauga væri
dáin.
Mig setti hljóða, tárin og minning-
amar streymdu fram. Þessi kona
sem var búin að vera fastur punktur
í tilvera minni svo lengi sem ég man.
Skrítið mér finnst stundum að ég
hafi átt tvær ömmur þegar ég hugsa
um þig. Önnur var konan sem bjó í
sveitinni og gekk til verka eins og
hverri annarri bóndakonu bar, sem
hélt áfram búskap ásamt sonum sín-
um eftir að Sinni afi dó 1961.
Minningin leitar fyrst í eldhúsið
hennar ömmu-Laugu til stóra kola-
vélarinnar sem gaf frá sér svo und-
ur notalegt snarkhljóð og glóðarlit í
augum þegar hún skaraði í eldinn
svo rösklega að kötturinn flúði und-
an vélinni.
Og í búrið, að mér fannst þá svo
stórt og ævintýri líkast, þar var
alltaf einhverju gaukað að manni.
Fjósið hennar ömmu-Laugu var
heimur út af fyrir sig fyrir litla fæt-
ur. Þar sast þú með skýluklútinn
þinn og undirbjóst kýrnar af svo
mikilli natni að manni fannst enginn
geta gert þetta betur en þú. Hin
konan vai- amma-Lauga sem flutti á
fullorðinsáram út á Höfn. Þá kemur
í hugann lítil hnellin kona, vel til-
höfð í silkiskyrtu með skart. Elsku
amma-Lauga, þú varst algjör
prinsessa, alveg sama í hvaða hlut-
verki þú varst.
Arin færðust yfír og alveg sama
hversu mörg þau urðu þá gleymd-
irðu okkur aldrei, alltaf hringdi sím-
inn á öllum okkar afmælisdögum.
Eg hef sagt það áður og segi það
enn; þú varst flottust. Það var
hreint ótrúlegt hvað þú barst árin
þín vel, en þau hefðu orðið 90 í vor.
Amma mín, það er sárt til þess að
hugsa að geta ekki oftar hitt þig og
spjallað við þig um heima og geima
eins og alltaf þegar ég heimsæki
Hornafjörð. Sárt til þess að hugsa
að geta ekki fengið köku með bleiku
kremi og að fá enga hlýja og góða
ullarsokka í jólapakkann eins og
ávallt. Þessar örfáu línur og fátæk-
legu orð verða aldrei allt sem ég
vildi segja þér, aðeins minningar
barns, barnsins sem var svo heppið
að fá að eiga þig að.
Nú legg ég augun aftur,
ó, Guð þinn náðarkraftur
mín veri vöm í nótt.
Æ, virst mig að þér taka,
mér yfir láttu vaka
þinn engil, svo ég sofi rótt.
(Þýð. S. Egilsson)
Guð geymi þig, elsku amma-
Lauga.
Þín
Valdís.
ekki með neinum fagurgala. Það var
ekki hennar stíll. Fljótlega komst ég
að því að þessi þreytulega sívinnandi
kona átti stórt og hlýtt hjarta og ég
átti oft eftir að njóta gæsku þinnar.
í tólf ár bjuggum við á heimilinu
hennar, hún hjálpaði mér og leið-
beindi um ótal hluti stóra og smáa.
Stundum segi ég að hún hafl tekið
við að ala mig upp. Harpa varð fljót-
lega sannfærð um að hún væri
besta amma í heimi sem örugglega
er rétt. Þið áttuð mikið saman að
sælda alla tíð. Fyrst gættir þú
hennar í vöggu, síðan sunguð þið
vísur úr Vísnabókinni, fóruð í ótal
göngutúra spiluðuð ólsen og prjón-
uðuð, því hún varð að vera eins og
amma Lauga.
En árin liðu, við fluttum og síðan
einnig þú. Eg man þegar ég kom
fyrst í litlu fallegu íbúðina hennar.
Hún var svo ánægð með lífíð, enda
hafði hún aldrei fyrr búið í svona
vandaðri íbúð.
Nú komu mörg góð ár, félagslynd
var hún og nú gafst bæði tími og
tækifæri til að sinna spilamennsku
og ýmsu öðru. Reyndar var hún
stundum lasin, en alltaf var húmor-
inn og léttleikinn á sínum stað. Hún
naut þess að vera fín og vel tilhöfð,
og bar af öðram eldri konum fyrir
smekkvísi í klæðaburði.
En allt tekur enda, það vitum við
öll og þótt ég syrgi nú góða vinkonu
og þyki fráfall hennar ótímabært,
veit ég samt að það er eigingimi.
Endalokin vora einmitt eins og hún
hafði óskað sér.
Eg kveð Laugu með hjartað fullt
af söknuði. Astarþakkir fyrir vin-
áttu og tryggð við mig og mína í þau
33 ár sem við áttum saman.
Kristín Egilsdóttir.
Elsku amma mín.
Nú ert þú farin héðan og hugurinn
leitar til baka því þær vora margar
samverastundirnar sem ég átti með
þér í gegnum árin. Við sungum
saman vísurnar úr Vísnabókinni, við
fórum í fjósið báðar með fjósaklút
bundinn yfir hárið. Ég að máta
skotthúfuna þína, þú að baka klein-
ur og annað góðgæti, en ég að fylgj-
ast með og næla mér í bragð öðra
hvoru. Svona var þetta, þú varst
þessi fasti punktur í tilverunni og
alltaf tilbúin að sinna litlu stelpu-
skotti.
Seinna breyttist þetta, þú fluttir
og samverastundirnar voru meira í
foimi heimsókna, en alltaf eins, þú
varst alltaf tilbúin að gera allt fyrir
mig sem þú gast.
Elsku amma. Þín verður sárt
saknað af okkur. Þú ert besta amma
sm nokkur krakki gat átt.
Guð geymi þig.
Harpa °g fjölskylda.
Þegar ég sest niður til að kveðja
Laugu, kemui- fyrst upp í hugann
dagurinn sem ég flutti inn á heimili
hennar með Hörpu, þá reyndar
óskh-ða. Hún tók vel á móti okkur en
Langri ferð er lokið. Hún var
ekki alltaf auðveld, en hún Lauga
gat alltaf séð spaugilegar hliðar
mannlífsins. Það var ekki verið að
velta sér upp úr erfiðleikunum held-
ur hlegið og spaugað með ýmsar
uppákomur daglega lífsins. Það lék
allt í höndum hennar, hvort heldur
var saumaskapur eða matartilbún-
ingur. Hún hafði líka góða söngrödd
og var leikari af guðsnáð. Það var
ekki sett svo upp leikrit í sveitinni
þegar hún var yngri, að hún væri
þar ekki fremst í flokki. Fólk sem
fætt var í upphafi aldarinnar lifði
tímana tvenna og vissi hvað það var
að vinna hörðum höndum til að
komast af. Það átti sína drauma um
menntun, ferðalög og falleg heimili,
þá eins og nú, og reyndi af fremsta
megni að láta þá rætast.
Þótt þröngt væri í litla húsinu á
Móa og seinna í Bjamanesi var þar
alltaf plass fyrir Reykjavíkurkrakk-
ana sem komu í sumardvöl í sveit-
ina. Ég var ein af þeim lánsömu að
vera send í sveit til Laugu og Sinna
aðeins sex ára gömul og síðan hef
ég átt þessa sveit í huga mínum og
talið heimilisfólkið mitt fólk. Þetta
vora yndisleg sumur áhyggjuleysis
og leikja. Auðvitað var okkur kennt
að vinna heilmikið, en allt var samt
sem leikur og á haustin fór maður
heim hlaðinn gjöfum og orku sem
búið var að vetrarlangt. Þar var
ekki verið að amast við því þó að ég
lægi í bókum. Það þótti sjálfsagt á
því heimili. Mér voru gefin lömb
sem ég þóttist vera að vinna fyrir á
sumrin. Andvirði afurðanna var síð-
an lagt inn á reikning minn í kaup-
félaginu hvert haust og safnaðist
þar upp inneign sem gerði mér síð-
ar kleift að fara í það nám sem hug-
ur minn stóð til á þeim tíma. Eg
man vel þann dag sem nútíminn
rann í hlað í Bjamanesi með nýju
dráttarvélinni. Þann dag var líka
nýja félagsheimilið vígt. Það var
stór dagur í lífi okkar krakkanna.
Það var líka gaman eitt haustið að
fara heim með fallega bláa kjólinn
sem Lauga hafði saumað á mig. í
minni mínu er hann einn fallegasti
kjóllinn sem ég hef eignast um æv-
ina.
Allar minningarnar hrannast nú
upp í stóra flóðbylgju sem fellur yfir
mann á kveðjustund sem þessari og
söknuðurinn yfir öllum þessum
ljúfu stundum er svo sár en samt
svo sætur. Nú skilur maður að fullu
merkingu orða skáldsins Milans
Kundera um óbærilegan léttleika
tilverunnar. Hún Lauga hafði alla
tíð lag á að hafa fallegt í kringum
sig og þegar um hægðist eftir miðj-
an aldur ferðaðist hún á hverju ári
um ókunn lönd og naut þess að
kynnast lifnaðarháttum fólksins
þar. Hún tók líka oft á móti mörg-
um gestum í bændaferðum og var
ekki í vandræðum með að gera sig
skiljanlega þótt tungumálakunnáttu
vantaði. Það var gaman að heyra
hana segja frá ævintýrum sínum,
hún hafði svo skemmtilega frásagn-
argáfu. Fram á síðasta dag lifði hún
lífinu lifandi eins og sagt er. Hún lét
veikindi sín ekki hafa áhrif á lífs-
gleði sína, tók þátt í félagslífinu sem
boðið var upp á og naut þess alla tíð
að fá vini og ættingja í heimsókn.
Elsku Lauga mín, að leiðarlokum
er svo margt sem ég hefði viljað
þakka betur fyrir, en í trausti þess
að ég hitti þig á ný til að árétta það
kveð ég nú og bið þér allrar bless-
unar á nýjum vegum.
Þín einlæg Maddí,
Magnea K. Sigurðardóttir.
Formáli
minningar-
greina
ÆSKILEGT er að minningar-
greinum fylgi á sérblaði upplýs-
ingar um hvar og hvenær sá,
sem fjallað er um, er fæddur,
hvar og hvenær dáinn, um for-
eldra hans, systkini, maka og
börn, skólagöngu og störf og
loks hvaðan útfór hans fer
fram. Ætlast er til að þessar
upplýsingar komi aðeins fram í
formálanum, sem er feitletrað-
ur, en ekki í greinunum sjálf-
um.