Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
grindarlos er aukin hætta á ein-
kennum á næstu meðgöngu. En
hægt er að draga úr líkum á
slæmum einkennum með réttri
meðferð."
Hvernig’ er hægt að draga
úr einkennum grindarloss?
„Pað er meðal annars gert
með réttri líkamsbeitingu.
Hver og ein kona þarf að
finna sín mörk, hvað er það
sem veldur henni einkum
verkjum og hvort þeir komi strax
eða eftir á. Besta vörnin er að taka
einkennin alvarlega og hlífa sér við
álagi.“
Eraa segir að ýmislegt sem konur
hafi átt auðvelt með áður en þær
fengu grindarlos geti orðið þeim
erfitt eftirá. Megi þar nefna heimihs-
störf og vinnu eins og áður hefur
komið fram, kynlíf, gönguferðir og
bíltúrar. Petta kalli á breytingar á
lífsstíl konunnai' og fjölskyldunnar
allrai' en slík aðlögun geti tekið lang-
an tíma. í bæklingnum eru meðal
annars gefnar ýmsar ráðleggingar
um það hvernig konurnar geti hagað
sér við þessar breyttu aðstæður.
Fræðslubæklingurinn er unninn
af hópi sjúkraþjálfara í sjálfboða-
vinnu og ætlunin er að dreifa honum
á heilsugæslustöðvum og sjúkrahús-
um um allt land svo og á læknastöðv-
um þar sem mæðravernd fer fram.
Gerð bæklingsins er styrkt af heil-
brigðisráðuneytinu og Félagi ís-
lenskra sjúkraþjálfara, auk þess
hafa stoðtækjafyrirtækin Össur og
Stoð veitt fjárhagslegan stuðning.
Að sögn Ernu hefur fræðsluefni
sem þetta vantað og ekki síst til að
draga úr hræðslu kvenna við grind-
arlos. Bæklingurinn sé einnig ætlað-
ur öðrum heilbrigðisstéttum því það
sé mikilvægt að samræma þær leið-
beiningar sem konurnar fá. Þá sé
ekki síður mikilvægt að aðstandend-
ur kvennanna fái upplýsingar um
hvað sé á ferðinni því oft hafi konur
með grindarlos mætt litlum skilningi
frá umhverfi sínu. „Það er nóg fyrir
þessar konur að þurfa að hafa
stöðuga verki og geta aldrei lokið við
verkefnin án þess að þurfa að hvíla
sig á milli eða vera rúmliggjandi svo
það bætist ekki við að þær þurfi að
liggja undir ámæli um leti eða
ímyndun,“ segir Erna að lokum.
RÉTT líkamsstaða er undirstaða þess að álagið sé sem niinnst á
mjaðmagrind og rnjóbak.
VIKU
MORGUNBLAÐIÐ
Að fljúga úr hreiðrinu
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning:Nokkuð ber á því,
þar sem ekki er framhaldsskóli,
að foreldrar flytjast búferlum,
þegar börnin komast á þann
aldur og telji nauðsynlegt að
halda heimili fyrir þau á skóla-
staðnum, enda séu margar
hættur búnar ungmennum.
Stundum fer aðeins annað for-
eldrið og foreldrarnir halda
heimili á tveimur stöðum. Eg
heyrði konu halda því almennt
fram í tilefni af því að grann-
kona hennar hugði á slíkt ráð,
þegar yngsta barnið komst á
þennan aldur, að konur væru
aumingjar að elta börnin; það
væri ekki vegna barnanna, að
þær fylgdu þeim. Að fornu var
kveðið á um, að börn færu til
vistar annars staðar sextán ára;
þeim skyldi sem sagt fleygt úr
hreiðrinu. Hvað segir sálarfræð-
in um tilfmningar tengdar því
að fljúga úr hreiðrinu eða að
vera fleygt úr hreiðrinu?
Svar: Hér koma til mörg álita-
mál. Ekki er langt síðan sveita-
börn þurftu að fara í heimavist-
arskóla strax á barnsaldri og
vera þar alla vikuna, en koma
heim um helgar. Það gat verið
viðkvæmum börnum mjög erfitt
og skapaði stundum meiri van-
líðan hjá þeim en þau gátu stað-
ið undir. Nú eru flest börn
keyrð í skóla og heim á degi
hverjum. Það er ekki fyrr en að
grunnskóla loknum, að þau
verða að fara í kaupstaðinn í
skóla, stundum langt fjarri
heimilum sínum, og hugsa að
meira eða minna leyti um sig
sjálf.
Ungmenni eru lengur í for-
eldrahúsum en áður var. Eink-
um á það við um þau sem eiga
sér heimili í þéttbýlinu, ekki síst
á höfuðborgarsvæðinu. Þau
festa ráð sitt og stofna eigið
Börn og
foreldrar
heimili síðar en áður tíðkaðist.
Mjög algengt er að þau búi
heima þangað til þau ljúka
námi. Fleiri eru nú lengur í
námi en áður, og ekki er óal-
gengt að ungmenni búi hjá for-
eldrum sínum allt til loka há-
skólanáms á aldrinum 25-30
ára, ef þau hafa valið þá leið.
Þau sem eiga heimili í hinum
dreifðu byggðum eiga þess ekki
kost og foreldrum finnst vafa-
laust að þau fari á mis við þann
aðbúnað sem nemendum í kaup-
stöðum stendur til boða og vilja
bæta þeim það upp.
Hvenær hefur barn eða ung-
lingur nægilegan þroska til að
standa á eigin fótum? Hvort er
þroskavænlegra að þurfa að
fljúga úr hreiðrinu á viðkvæm-
um unglingsaldri eða fá að njóta
öryggis og skjóls heima hjá for-
eldrum sínum? Slíkt getur ráð-
ist af mörgum þáttum. Bæði
ávinningur og áhætta fyrir ung-
linginn fylgir því að hann fái að
spjara sig sjálfur. Unglingar eru
misjafnlega á vegi staddir sext-
án ára gamlir. A þessum aldri
eru þeir þó flestir að skerpa
sína eigin sjálfsmynd og sjálf-
stæði og eru jafnvel í uppreisn
gegn foreldravaldinu. Heilbrigð-
ir unglingar á þessum aldri hafa
oftast gott af að fara um tíma að
heiman, þótt þeim sé það mikil-
vægt að geta komið heim þegar
þeir geta og vilja. Margir for-
eldrar hafa áhyggjur af börnum
sínum, að þau lendi í erfiðleikum
eða óreglu án stuðnings foreldra
sinna. Nemendur sem þurfa að
fara „suður“ í skóla eru þá best
komnir hjá ættingjum eða vin-
um, þar sem þeir njóta hæfilegs
öi-yggis og aðhalds. Þetta er sú
leið sem oftast er valin sé þess
kostur, a.m.k. í fyi'stu á meðan
unglingurinn er að fóta sig. Að-
ur en langt um líður kjósa
margir þeirra að spjara sig al-
farið sjálfir og búa í heimavist
eða leiguhúsnæði. Margir ung-
lingar eiga þess kost að gerast
skiptinemar í fjarlægum lönd-
um, 17-18 ára gamlir. Það verð-
ur þeim oftast ómetanleg og
þroskandi lífsreynsla, þótt hún
geti stundum verið þeim sjálfum
og foreldrunum nokkuð erfið.
Margir foreldrar eiga mjög
erfitt með að sleppa hendinni af
börnunum. Þau verða að þessu
leyti háð börnum sínum og um-
hyggja þeirra gerir börnin háð
þeim og kemur í veg fyrir að
þau fái að þroska sjálfstæði sitt.
I þeim tilvikum grípa foreldrar,
annað eða bæði, stundum til
þess ráðs að fylgja börnum sín-
um og halda fyrir þau heimili
þar sem þau ganga í skóla. For-
eldrar þurfa þó að hafa nokkuð
góð efni til að halda heimili á
tveimur stöðum. Stundum er
þetta liður í þeim undirbúningi
að flytja sjálf úr sveitinni, að
eiga sér íbúð „á mölinni“ til að
hverfa að. Einnig getur það ver-
ið viðleitni þeirra til að koma
fótunum undir barnið, sjá því
fyrir framtíðarhúsnæði og eiga
þar athvarf sjálf þegar svo ber
undir. Þetta eru hagkvæmnisá-
stæður, sem vel eiga rétt á sér.
Höfuðmáli skiptir þó að hjálpa
unglingnum til að standa á eigin
fótum og verða sjálfstæður og
sjálfbjarga einstaklingur.
• Lcsendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðinginn uni það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spurningum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
síma 569 1100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222.
Hátíðir o g
hollusta
IKIÐ
hefur
verið
rætt
um mataræði og
hollustu í heimin-
um á undanförn-
um árum enda eru
vísindamenn
stöðugt að finna
ný og nákvæmari
tengsl á milli þess
sem við látum of-
an í okkur og tíðni
fjölmargra sjúk-
dóma. Margar
tegundir krabba-
meins, hjarta- og
æðasjúkdóma og
ýmissa velmegun-
arsjúkdóma ann-
arra má rekja
beint til mataræðis og hreyfing-
arleysis.
Aftur og aftur kemur í ljós að
það mataræði sem kennt er við
Miðjarðarhafssvæði Evrópu virðist
vera til fyrirmyndar hvað
flesta hollustuþætti varð-
ar. Olívuolía, rauðvín og
hvítlaukur eru hið besta mál. Að
sama skapi má færa sterk rök fyrir
því að hið hefðbundna „íslenska"
eða norður-evr-
ópska mataræði sé
hættuspil. Aldrei
er það mataræði
hins vegar eins
ýkt og nú í desem-
bermánuði þegar
menn keppast við
að snæða sem
mest af fítu,
reyktu eða söltuðu
kjöti, rjómasósum
og sykurbættu
rauðkáli, smákök-
um, smjöri og
öðru, sem vart
getur talist til
hollustufæðis.
Jafnvel íslenska
laufabrauðið, eins
ómissandi og það
nú er á jólunum,
er auðvitað ekkert annað en hveiti
djúpsteikt í dýrafitu.
Ekki ætla ég að leggja það til að
þjóðin leggi af gamla siði og taki
upp grænmetisát einvörðungu á að-
ventu. Eg er eflaust jafn
sekur og hver annar í
þessum efnum. Hins veg-
ar er þetta ágætur tími til að velta
þessum málum fyrir sér og spyrja
sjálfan sig hvort einhverju megi
Desember er í hugum
margra mánuður
nautna og óhófs, hlað-
borða og átveislna.
Samviskubit hrjáir
síðan flesta í janúar
og líkamsræktar-
stöðvarnar fyllast.
Steingrímur Sigur-
geirsson veltir fyrir
sér hvort ekki sé ráð-
legt að láta skynsem-
ina ráða ferðinni,
einnig á aðventunni.
Sælkerinn
Morgunblaðið/Ásdís
breyta, allt er jú best í hófi og það
er að minnsta kosti of seint að velta
því fyrir sér í janúar.
Mál af þessu tagi eru m.a. reifuð
í nýlegu hefti tímaritsins
Newsweek þar sem raktar eru ný-
legar rannsóknir á tengslum fæðu
og krabbameins. M.a. kemur þar
fram að talið sé að þriðjung allra
krabbameinstilfella megi rekja til
óskynsamlegs fæðuvals og er það
jafnhátt hlutfall og hægt er að
rekja til reykinga. Það er kannski
ekki nema von að bækur um þessi
mál tróni á metsölulistum vestan-
hafs.
Auðvitað getur rétt mataræði og
heilnæmur lífsstíll aldrei tryggt ör-
ugga vörn gegn krabbameini eða
öðrum sjúkdómum. Vísbendingarn-
ar um að mataræði geti dregið
verulega úr líkum á mörgum teg-
undum krabbameins, t.d. í ristli eða
þönnum, eru hins vegar það sterk-
ar að það væri óðs manns æði að
líta fram hjá þeim. Þegar við þetta
bætist að þau matvæli sem mælt er
með eru einhver þau bragðbestu og
ljúffengustu sem hægt er að hugsa
sér blasir við að þetta er þar að
auki tilvalin „afsökun“ fyrir því að
borða góðan mat.
En hvaða matvæli eru það sem
sérfræðingar á þessu sviði telja
best til þess fallinn að draga úr
myndun krabbameinsæxla? Þar
ber fyrst að nefna grænmeti og
ávexti sem eru hlaðin andoxunar-
efnum, c- og e-vítamíni og beta-
karótini. Sama má segja um rauðar
þiúgur, rauðvín og grænt te. Sam-
setningin tómatar, hvítlaukur og
ólívuolía er klassísk í ítalskri mat-
argerð, að ekki sé minnst á rauð-
vínsglasið og smellpassar þar að
auki að þessum kenningum. Ekki
síst þar sem að elda verður tómata
til að losa þau efni (lycopene) er við
sækjumst eftir. Raunar skaut
þeirri spurningu upp við lestur
greinarinnar hvort að hún væri
„kostuð" af einhverjum hollvina-
samtökum ítalskrar matargerðar,
því samkvæmt henni er sígildur
ítalskur réttur á borð við pasta með
heimalagaðri tómatasósu og glas af
rauðvíni með eitt mesta hollmeti
sem hægt er að láta ofan í sig.
Brokkólí og blómkál eni græn-
metistegundir sem hægt er að nota
á mjög fjölbreyttan hátt sem með-
læti og exu jafnframt mjög ofai'lega
á listanum yfir æskilega fæðu. Að
auki má nefna baunir, t.d. linsu-
baunir, kjúklingabaunir eða nýrna-
baunir, sem gjai'nan má finna í ítal-
skri og spænski’i jafnt sem t.d. ind-
verskri matargerð.
I nýlegu hefti Harvard Health
Letter eru baunir teknar sérstak-
lega fyx'ir og þá ekki bara þær sem
við kaupum þurrkaðar heldur
einnig ferskar á boi'ð við sti’engja-
baunir og sykui-baunir, og hollusta
þeii'i'a lofuð í bak og fyrir. Sama má
segja um hnetur.
Fiskur er sömuleiðis alltaf ofar-
lega á blaði og það ætti að vera auð-
velt að nálgast hann á íslandi. Hvað
kjötið varðar, vei'ðum við að gæta
þess að brenna það ekki á grillinu.
Fitumagn virðist ekki hafa mikil
áhrif á krabbameinsmyndun skv.
þessum kenningum en allir vita jú
um áhrif fitu á hjarta og æðakei-fi.
Fyrir þá sem hafa áhyggjur af
myndun æxla í blöði'uhálsi eða
bi'jóstum gæti vei'ið skynsamlegt að
velta sojafæði fyxir sér, skv. hinum
bandai'ísku kenningum, hvoi-t sem
er sojabaunir eða t.d. tofu, sem og
rósmaxín, guh'ótum og vínþxúgum.
Samkvæmt þessu má sjá að þeg-
ar mælt er með hollu mataræði er
einnig að mörgu leyti vei'ið að gefa
uppski'if't að góðu, fjölbreyttu og
spennandi matai'æði. Andstæða
þess væri óspennandi í'uslfæði er
byggðist á skyndibitafæði, majo-
nessósum og gosi eða þá fæði er
byggir á söltuðu og reyktu kjöti,
fitumiklu kjöti og litlu grænmeti og
ávöxtum. Er þetta spui'ning?