Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
DÓMUR HÆSTARÉTTAR
RANNVEIG Guðmundsdóttir (neðst til hægri) hóf umræðuna. Með
henni á myndinni eru alþingismennirnir Jón Kristjánsson, Gísli Ein-
arsson, Tómas Ingi Olrich og Kristín Ástgeirsdóttir.
grein laga um stjórn fiskveiða, svo
sjávai-útvegsráðuneytið gæti tekið
umsókn Valdimars Jóhannessonar
til efnislegrar meðferðar.
Kristinn H. Gunnarsson sagði rétt
að spara ályktanir af málinu þar til
dómurinn hefði verið skoðaður til
hlítar. Hann benti á að Hæstiréttur
tæki ekki afstöðu til þess hvort sá
sem sótti um veiðileyfl og aflamark
hefði átt rétt á að fá það. „Það er
ljóst að það þarf að beina sjónum að
5. grein laganna en mér er ekki ljóst
hversu víðtækar breytingar þarf að
gera á henni til þess að mæta sjónar-
miðum Hæstaréttar. Þær kunna að
vera minniháttar en það kann líka að
þurfa að gera róttækari breytingar,"
sagði Kristinn. Hann sagðist jafn-
framt telja að Hæstiréttur hefði með
dóminum slegið af hugmyndir um
uppboð veiðiheimilda sem leið við út-
hlutun veiðiheimilda.
Lúðvík Bergvinsson sagði það ein-
földun hjá sjávarútvegs- og utanrík-
isráðherra að dómurinn væri ekki
eins stór og ætla mætti ef sjö dómar-
ar hefðu kveðið hann upp. „Það sem
Hæstiréttur segir er einfaldlega að
sú aðferðafræði sem hefur verið not-
uð við úthlutun veiðiheimilda stand-
ist ekki jafnræðisreglur stjómar-
skrár. En úthlutun veiðileyfa hefur
verið forsenda þess að veiðiheimild-
um hafi verið úthlutað. Þetta helst
því í hendur. Ef þessi mismunaregla
á við um veiðileyfi, þá á hún að sjálf-
sögðu einnig við um úthlutun afla-
hlutdeildar, vegna þess að þetta
byggir hvað á öðru. Mín niðurstaða
er því sú að það standi líkur til þess
að ef úthlutun veiðileyfanna stenst
ekki jafnræðisreglur stjómarskrár,
standi líkur til þess að úthlutun afla-
hlutdeildar geri það ekki heldur,"
sagði hann.
Arni R. Arnason varaði menn við
því að oftúlka dóminn. „Það kann að
vera að í upphafi þessa viðfangsefnis
hafi menn nálgast það á þeim grund-
velli að það kynni að vera eða mundi
vera tímabundið og það má vera að
það sé það atriði sem dómurinn legg-
ur áherslu á en hann segir að það
kunni að hafa verið réttlætanlegt að
koma á tímabundinni vernd fiski-
miða með þeim hætti sem orðið hef-
ur en telur það ekki standast til
ómunatíðar. Hins vegar verð ég að
viðurkenna að hætta er á, ef við för-
um að oftúlka þennan dóm og þær
niðurstöður sem í honum birtast, þá
kunnum við að lenda í því óefni að
fara að skilja að annars vegar rétt
fiskiskipa og útgerðarfyrirtækja tii
að nytja fiskimið og fiskimiðin sjálf,
og ætlum þá mönnum kannski að
fara á stígvélum til sjávar eða hvað?“
Skapar tnikla réttaróvissu
,Að mínu áliti er kjarninn í niður-
stöðu Hæstaréttar mjög ljós. Stjórn-
kerfi í fiskveiðum sem byggir á veiði-
reynslu tiltekinna skipa fyrir 15 ár-
um gat staðist sem bráðabirgðaráð-
stöfun í skamman tíma, til að koma í
veg fyrir ofveiði, en til frambúðar
verður stjómkerfi fiskveiða að
byggjast á jafnræðisreglu stjórnar-
skrárinnar og má ekki mismuna
mönnum, eins og núverandi kerfi
gerir,“ sagði Ragnar Arnalds.
„Landsmenn verða að njóta, eins og
segir í dómi Hæstaréttar, sama at-
vinnuréttar í sjávarútvegi eða sam-
bærilegrar hlutdeildar í þeirri sam-
eign sem nytjastofnar á Islandsmið-
um eru,“ sagði hann.
„Þessi niðurstaða Hæstaréttar er
stórtíðindi sem enginn ætti að reyna
að gera lítið úr og markar tímamót í
íslenskum sjávarútvegi. Þessi niður-
staða mun óhjákvæmilega skapa
mikla réttai'óvissu, óvissu um hvaða
lög gilda í landinu, óvissu sem Al-
þingi verður sem fyrst að eyða. Á
meðan þessi óvissa varir munu tU
dæmis hlutabréf í sjávarútvegsfyrir-
tækjum falla mjög í verði, og hafa
þegar gert það bara á þessum
morgni sem nú er liðinn. Og það mun
skapast glundroði í sjávarútvegi,
sem torveldar mönnum ákvarðanir
um fjárfestingar og rekstur. Ég vara
við því að menn reyni að leysa þenn-
an vanda með smábreytingum á lög-
um um fiskveiðistjórn. Þá heldur
þessi óvissa áfram og endalaus mála-
ferli af hliðstæðum toga verða í
gangi. Stjórnkerfi fiskveiða verður
að endurskoða frá grunni, og þar
dugar ekkert hálfkák. Nýtt kerfi
verður að taka mið af því að nytja-
stofnar á Islandsmiðum eru sameign
landsmanna, eins og Hæstiréttur
minnir réttilega á,“ sagði Ragnar.
Svanfríður Jónasdóttir fagnaði
dómi Hæstaréttar. Gagmýndi hún
ummæli forsætisráðherra í fjölmiðl-
um um dóminn og sagði hann reyna
að gera lítið úr niðurstöðu dómsins
og úr Hæstarétti. ,AIþingi hlýtur nú
að setjast yfir löggjöfína með dóm
Hæstaréttar að leiðarljósi. I dómi
Hæstaréttar er að þessu sinni aðeins
tekin afstaða til synjunar um úthlut-
un á veiðileyfi. Við hljótum, hins veg-
ar að líta svo á að í dóminum felist
alverleg ábending til Alþingis,
ábending um að fara yfir alla lög-
gjöfina með jafnræði að leiðarljósi,
að lögin séu í innbyrðis samræmi,
sem á hefur skort og að lögin séu í
samræmi við ákvæði stjómarskrár-
innar,“ sagði hún.
Skipta aflaheimildum
milli fbúa landsins
Pétur H. Blöndal sagði að enn
væri of snemmt að benda á leiðir til
lausnar út úr þeim vanda sem við
væri að glíma. „Þó virðist mér aug-
Ijóst að auðlindagjald, sem felst í því
að skattleggja handhafa veiðileyfa,
breytir engu um þá mismunun sem
Hæstiréttur bendir á. Önnur leið
væri að skipta aflaheimildum á milli
allra íbúa landsins, eins og ég lagði
til að skoðað yrði á síðasta þingi,“
sagði Pétur.
Bryndís Hlöðversdóttir sagði að
um tímamótadóm væri að ræða.
„Hvernig sem á málin er litið hefur
þessi æðsti dómstóll okkar íslend-
inga sýnt löggjafanum í tvo heimana
og stoppað af þá ótrúlegu fásinnu
sem hefur viðgengist í þessum efn-
um. Það er reyndar hlægilegt að
heyra viðbrögð þeirra manna sem
hvað harðast hafa barist fyrir núver-
andi kerfi á úthlutun veiðiheimilda.
Þeir reyna hver um annan þveran að
gera lítið úr þessum áfdráttarlausa
dómi Hæstaréttar en dómurinn er
einfaldlega svo skýr að það er ekki
hægt að mistúlka hann,“ sagði hún.
Heimilt að veðselja þessar
sömu aflaheimildir?
„Með þessum dómi vakna margar
spurningar um þær sjálfvfrku breyt-
ingar sem orðið hafa á réttindum
sem fylgja því í dag að fá úthlutað
kvóta. Þar má telja leigu og sölu
þeirra heimilda, erfðir, afskriftir,
færslur á efnahagsreikninga og síð-
ast en ekki síst veðsetningu afla-
heimilda með skipum," sagði Krist-
ján Pálsson. Hann rifjaði upp að Al-
þingi hefði samþykkt að heimilt væri
að veðsetja aflahlutdeild fiskiskips
með skipi. Hann sagðist telja þetta
brjóta gegn sameignarákvæði fisk-
veiðistjóraarlaganna. „Ef ekki er
heimilt samkvæmt dómi Hæstarétt-
ar að úthluta veiðiheimUdum til
langs tíma, sem í þessu tilfelli eru
átta ár, hvernig er þá hægt að veð-
setja þessa sömu aflahlutdeild, sam-
eign þjóðarinnar, til 15 eða 30 ára?“
sagði Ki-istján. Hann sagði mjög
brýnt að Alþingi leitaði svai'a við
þessum álitamálum. „Þessi dómur
setur helsta atvinnuveg þjóðarinnar í
uppnám og því verður að bregðast
við með skjótum og öruggum hætti,“
sagði hann.
Gísli S. Einarsson sagðist alla tíð
hafa verið andvígur framkvæmd lag-
anna um stjórn fiskveiða. „Dómur
Hæstaréttar er áfellisdómur yfir út-
hlutunarkerfi aflaheimilda. Sífelld
höfnun umsókna einstaklinga um
aflaheimild og veiðUeyfi af hálfu
hæstvirts sjávarútvegsráðherra er
ólögleg. Ég leyfi mér að draga álykt-
anir. Ég tel að höfnun veiðileyfis til
sjómanna eftir margi-a ára starf á
sjó sé lögbrot eða ígildi þess,“ sagði
Gísli.
Rannveig Guðmundsdóttir tók aft-
ur tU máls og sagði að Alþingi ætti
að fá sérfræðinga til að fara yfir þýð-
ingu dóms Hæstaréttar. Þorsteinn
Pálsson steig einnig aftur í ræðustól
og sagði að stjórnvöld stæðu frammi
fyrir mjög vandasömu verkefni. Ráð-
heirann sagði alveg ljóst að hug-
myndfr um að skattleggja veiðiheim-
Udirnar svöniðu í engu þeim kröfum
sem Hæstiréttur gerði í umræddum
dómi. „Það geta komið upp álitaefni
um það hvort uppboð á veiðiheimild-
um geti svarað kröfum Hæstaréttar.
Þá værum við í þefrri sérkennilegu
stöðu að það væri brot á jafnræðis-.
reglu að binda aflaheimildir við skip
en það væri í samræmi við jafnræð-
isreglu að binda aflaheimildir við
peninga," sagði hann.
Valdimar Jóhannesson sem vann málið gegn íslenska ríkinu um fískveiðistjórnuii
Ojöfnuðurinn
er um allt
þjóðfélagið
Morgunblaðið/Þorkell
VALDIMAR Jóhannesson, t.h., sótti í gærmorgun á ný um leyfí sjávarútvegsráðuneytisins til að fá stunda
fiskveiðar í atvinnuskyni við Island. Með honum í för þegar hann skilaði umsókninni var Lúðvík E. Kaaber
héraðsdómslögmaður, en við umsókninni tók Jóna Stefánsdóttir, ritari sjávarútvegsráðherra.
VALDIMAR Jóhannesson
sem vann mál gegn ís-
lenska ríkinu um fiskveiði-
stjórnun segir að hann hafi
fengið gífurleg viðbrögð frá almenn-
ingi í kjölfar þess að Hæstiréttur
komst að þeirri niðurstöðu að 5.
grein laga frá 1990 um fiskveiði-
stjórnun sé í andstöðu við jafnræðis-
reglu stjórnarskrárinnar.
„Þjóðin er einfaldlega í hátíðar-
skapi vegna þess að kvótamálið er
búið að ganga fram af þjóðinni. Hún
hélt að hún gæti ekkert við þetta
ráðið en nú kemur annað í ljós,“
sagði Valdimar í samtali við Morgun-
blaðið.
Hann sagði að fiskveiðistjórnunar-
kerfið hefði hneykslað sig allt frá ár-
inu 1990 og hann hefði lengi haldið
að það yrði leiðrétt.
„Ég trúði því ekki að alþingis-
menn væru slík gauð að þeir tækju
ekki á málinu, en þögn þeirra hefur
orðið þeim mun hallærislegri sem á
árin hefur liðið, þrátt fyrir að mjög
mætir menn hafi fjallað um þetta og
skrifað um málið árum saman. Það
er ekki aðeins að alþingismenn hafi
ekki reynt að komast út úr þessu
rangláta og fráleita kerfi, sem á sér
hvergi hliðstæðu í hinum vestræna
heimi, heldur hafa þeir hert tökin á
þessu með því að búa til nýtt smá-
greifakerfi í sambandi við trillumar
þar sem kvótarnir urðu líka fram-
seljanlegir. Við höfum horft upp á
stöðugan og mikinn fólksflótta frá
öllu landinu, og sem íslendingi finnst
mér þetta slíkt hneyksli að það er
ekki hægt að láta það eiga sig. Okk-
ur ber skylda til þess að skipta okk-
ur af ef slíkt ástand skapast," sagði
Valdimar.
Á grundvelli siðfræði
og hagfræði
Valdimar skrifaði sjávarútvegs-
ráðuneytinu bréf 9. desember 1996
og fór fram á að fá leyfi til að stunda
fiskveiðar í atvinnuskyni við ísland.
Hann sótti jafnframt um að fá að
veiða 500 tonn af þorski, 100 tonn af
ýsu, 150 tonn af ufsa, 50 tonn af
steinbít, 20 tonn af grálúðu, 20 tonn
af skarkola, 50 tonn af rækju, 10 tonn
af humri, 1.200 tonn af sfld og 5.000
tonn af loðnu. Sjávarútvegsráðuneyt-
ið hafnaði beiðninni strax daginn eft-
ir á þeirri forsendu að veiðiieyfi til
fiskveiða í atvinnuskyni væru alfarið
bundin við fiskiskip. Jafnframt hafn-
aði það beiðni um úthlutun aflaheim-
flda.
Eftir að sjávarútvegsráðuneytið
hafnaði beiðni Valdimars fór hann
með málið til umboðsmanns Alþingis,
sem Valdimar segir að hafi ekki
treyst sér til að taka á málinu þar
sem það væri of viðamikið fyrir emb-
ætti sitt og vísað á dómstólaleiðina.
Valdimar stefndi þá sjávarútvegsráð-
herra fyrir hönd íslenska ríkisins og
var málið tekið fyrir í héraðsdómi
sem dæmdi ríkinu í vil. Valdimar
áfrýjaði þá málinu til Hæstaréttar
sem dæmdi að ógilda bæri ákvörðun
ráðuneytisins um að neita honum um
leyfi til veiða í atvinnuskyni.
Valdimai' sagði að ásamt honum
hefðu tveir menn aðrir staðið að
málshöfðuninni gegn íslenska ríkinu.
Annar þeirra væri Lúðvík E. Kaaber
héraðsdómslögmaður, en hinn væri
áhrifamikill „huldumaður" sem ekki
vildi láta nafns síns getið. Lúðvík
flutti málið fyrir héraðsdómi og vildi
fá að flytja málið sem prófmál íýrir
Hæstarétti, en Hæstiréttur féllst, að
sögn Valdimars, ekki á að málið gæti
verið prófmál fyrir hann. Þess vegna
flutti Valdimar málið sjálfur en hann
segist hafa notið lögfræðilegrar að-
stoðar Lúðvíks við málflutninginn.
„Málið var flutt á grundvelli sið-
fræði og líka á grundvelli hagfræði.
Það er svo skrýtið með þetta mál að
fyrir undirrétti voru aðallega borin
fyrir því hagfræðileg rök að ég tapaði
málinu þar, en hagfræðin þar var á
svo lágu plani að ég taldi nauðsynlegt
að taka þau upp á hærra plani eins og
ég hafði vit til. í kvótakerfinu er
mjög vond hagfræði og þeir stjóm-
málamenn sem nú sitja á Alþingi og
ráða þessu máli hafa haldið því fram
að kerfið sé í sjálfu sér svo hagstætt
að það sé hægt að sætta sig við þetta
geysilega óréttlæti. Þetta er hins
vegar algjörlega rangt sjónarmið því
kvótakerfið er afar óhagstætt og það
yrði þjóðinni óhemju dýrt ef það
fengi að vera áfram. Þefr 300 millj-
arðar króna sem kvótinn Refur verið
verðmetinn á í viðskiptum milli út-
gerðarmanna af þeim sjálfum myndi
leggjast sem aukaskattur á útgerð
framtíðarinnar vegna þess að allfr
sem ættu þennan rétt myndu selja
hann fyrr eða síðar, þannig að út-
gerðin sem eftir væri yrði auðvitað