Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 60

- 60 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Menn, rök og
tilfinningar
Heilsíðuauglýsing í
Mogganum kostar hátt
í hálfa milljón króna.
Landsvirkjun birti um
daginn slíka auglýs-
ingu, ekki bara í
Mogganum heldur líka
í öðrum dagblöðum.
Stofnunin sú vflar ekki
fyrir sér að eyða milij-
ónum af almannafé til
að koma á prent læ-
vísri spurningu og svo
áleitinni að ekki er
hægt að komast hjá
því að svara henni.
„Gild rök, útreikningar
og staðreyndir sýna að
virkjun fallvatna eflir
Sigrún
Helgadóttir
þjóðarhag. Tilfinningar skipta líka
máli - en það er mikilvægt að beita
þeim í réttum mæli, á réttan hátt, á
rétta málefnið, af réttum ástæðum
og á réttum tíma.
Telur þú rétt að ákvarðanir um
virkjun fallvatna eigi að taka á
grundvelli tilfmninga fremur en
* raka?“ Ein spurning leiðir oft af sér
aðrar.
Hvaða rök eru gild?
Eru aðeins þau rök gild í samfé-
lagi manna sem byggjast á útreikn-
ingum og staðreyndum og hægt er
að túlka í tölum, setja inn í tölvu,
ýta á takka og fá út annaðhvort já
eða nei, rétt eða rangt? Ef svo er þá
er stutt í að litið sé á menn sem vél-
ar og svo sem ekki nýtt að reynt sé
að bera saman lifandi starfsemi og
' vélar. Þeir voru að basla við það
nokkrir karlar fyrir um 400 árum,
héldu því fram að það væri enginn
munur á upptrekktum vélfugli og
lifandi fugli, héldu að hægt væri að
líkja náttúrunni í heild sinni við
mikla vél. I einfeldni minni hélt ég
að mönnum dytti slíkt ekki í hug
lengur. Þeir væru löngu búnir að
sjá að fátt er eins ólíkt og lífvera og
vél. Vélar eru búnar til af mönnum
og menn verða að setja þær af stað.
Svo lengi sem vélar ekki breytast,
bila, halda þær áfram að gera það
sama en breytist þær stöðvast þær.
Lifandi verur framleiða sig sjálfar,
stjórna sér sjálfar, gera við sig
sjálfar og einkenni á lifandi kerfi er
að það breytist stöðugt. Og maður-
inn er ekki aðeins lífvera. Hann er
ekki eins og félagsskordýi- þar sem
vinnudýr getur ekki ákveðið að
verða allt í einu herdýr eða drottn-
ing. Maðurinn verður fyrir hughrif-
um og býr yfir hugviti. Hann getm-
hvenær sem hann vill skipt um
skoðun, farið út úr viðjum vanans,
gert eitthvað nýtt og frjótt. Slík eru
hin mannlegu einkenni. Vegna
þeirra geta rök ekki talist gild í
mannlegu samfélagi byggist þau
aðeins á vélrænum forsendum. Og
hverjar eru meginástæður hughrifa
sem aftur virkja hugvitið? Eru það
ekki tilfinningar?
Hvað er þjóðarhagur?
Landsvirkjun fullyrðir að virkj-
anir efli þjóðarhag. í hverju felst
STUBBAH
-hrein og falleglhönnun
e896-1783^
þjóðarhagur? Felst
hann ekki í því að
þjóðinni líði vel og fái
öllum frumþörfum
sínum fullnægt? Eg
kann lítinn leik sem
kennir þeim sem í
hann fara hverjar séu
frumþarfir manna og
dýra svo að einstak-
lingurinn fái lifað. Við
verðum að þekkja
frumþarfirnar svo að
við stöndum vörð um
þær og áttum okkur
einnig á hvað við þurf-
um ekki, hvað við höf-
um nú þegar nóg af.
Kennslubókin segir að
frumþarfirnar séu fæða, vatn,
skjól og rými og allt í ákveðinni
skipan. Og til að halda heilsu þarf
fæðan að vera rétt og fjölbreytt,
vatnið hreint, skjólið af ýmsum
gerðum og rýmið þarf að vera
nægilegt og margs konar, hver
Fyrst ég þarf að svara
hinni vélrænu spurn-
ingu Landsvirkjunar
sem krefst þess að ann-
aðhvort sé sagt já eða
nei, segir Sigrún
Helgadóttir, þá svara
ég hiklaust með jái.
maður tekur t.d. miklu meira pláss
en það sem hann situr eða stendur
á. Hann þarf rýmið þar sem mat-
urinn hans er ræktaður og með-
höndlaður og það svæði sem hann
fer um í starfi, leik og hvfld. Þetta
eru hin efnislegu, náttúrulegu
gæði. Við Islendingar erum svo
heppnir að við eigum öll þessi nátt-
úrulegu gæði í rikum mæli. Við er-
um meira að segja aflögufærir og
getum boðið öðrum með okkur,
ekki aðeins fæði og vatn heldur
líka rými af þeirri gerð sem er að
verða svo fátítt í öðrum löndum -
víðernin - nauðsyn fjölmörgum til
lífsnautnar. Og hingað munu menn
koma og njóta þeirra, frumþarf-
anna getur enginn verið án. Sjald-
an fer ég í þennan leik um frum-
þarfirnar svo að þátttakendur
nefni ekki önnur nauðsynleg gæði
en þau efnislegu s.s. væntumþykju
og umhyggju. Eru það ekki tilfinn-
ingar?
Tilfinningar
Og hverjar eru þá þessar tilfinn-
ingar sem Landsvirkjun vill að séu
lokaðai’ inni í rétt, afmarkaðar og
bældar („ - í réttum mæli, á réttan
hátt, á rétta málefnið, af réttum
ástæðum og á réttum tíma“)? Eru
það þær kenndir í okkur sem láta
okkur finna til, líða vel, undrast,
gleðjast, gráta, elska - gera okkur
mennsk, aðgreina okkur frá vélum?
Ein besta bók sem skrifuð hefur
verið er bók Aldous Huxley sem
heitir í íslenski-i þýðingu Veröld ný
og góð. Hún segir frá samfélagi þar
sem mönnum hefur nánast tekist
það ómögulega að gera lifandi fólk
að vélum. Það krefst ærinnar fyrir-
hafnar allt frá fósturskeiði, eitur-
lyfja og dákennslu. Ekkert er þó
erfiðara en að venja börn af því að
dást að og sækjast eftir samneyti
við náttúru. Otta við dýr og blóm
verður að kenna börnum með
kvalafullu raflosti og pyntingum.
Augljóst er að Huxley finnst sjálf-
gefið að ást á náttúru sé mönnum
eðlislæg. Sú er ekki aðeins skoðun
framsýnna rithöfunda heldur
einnig fræðimanna og vísinda-
manna á mörgum sviðum s.s. líf-
fræði, sálfræði og félagsfræði, bæði
innlendra og erlendra. Menn eru
bæði hlutar samfélags og náttúru.
Rétt eins og fólk þarf tengsl við
annað fólk til að halda heilbrigði
þarf það að njóta samneytis við
náttúru. Hún er okkur nákomin
rétt eins og fjölskylda og vinir. Ást
veitir innsýn, þekldngu og skilning
á þeim sem við elskum, við finnum
á okkur ef ástvinir okkar eru í
hættu, hvað þeim er íyrir bestu og
bregðumst við í samræmi við þá
innri rödd. Fólkið sem fyllti Há-
skólabíó laugardaginn 28. nóvem-
ber finnur tengsl sín við náttúruna
sem það er hluti af, óttast um hag
hennar og bregst til varnar.
Niðurstaða
Þá er komið að því að svara hinni
vélrænu spurningu Landsvirkjunar
sem krefst þess að annaðhvort sé
sagt já eða nei. Og fyrst ég þarf að
svara með öðru hvoru þessara orða
svara ég hiklaust með jái. Ekki
vegna þess að ég sé á móti því að
ákvarðanir byggist á skynsamleg-
um rökum heldur vegna þess að
ákvarðanir sem teknar eru án þess
að tilfinningar hafi áhrif á þær eni
ómannlegar og geta verið hættu-
legar. Tilfinningum fylgir hins veg-
ar innsæi sem í flestum tilfellum
má treysta. Það innsæi byggist á
reynslu og skynsemi og hefui' orðið
til í eðli mannsins í óralangi-i sam-
vist hans við náttúruna.
Höfundur er míttúrufræðingur og
kcnnnri og fyrrverandi landvördur.
JÓLASVEINN í heimsókn á Barnaspítala Hi'ingsins.
Jólakaffí
Hringskvenna
SENN líður að jólum. Fyrsta
kertið á aðventukransinum var
tendrað á sunnudaginn var.
Margir þættir tengjast undir-
búningi jóla og tvennt er
óbrigðult, hvort tveggja tengt
ljúfum minningum - Hringskaff-
ið með persónulegum, gómsæt-
um veitingum og skrif á jólakort,
Kaffisala Hrings-
kvenna verður á
Hótel Loftleiðum kl.
13.30 á morgun. Atli
Dagbjartsson hvetur
fólk til að fjölmenna
á staðinn.
þar sem vinum eru sendar hlýjar
kveðjur með jólakortum Hr-
ingskvenna.
Nú er allt að því heil öld liðin
frá því að konur í kvenfélaginu
Hringnum hófu störf sín fyrir þá
verst settu í samfélaginu. Þær
byrjuðu með stuðningi við bág-
staddar mæður í Reykjavík og
hófu þannig störf sín fyrir yngstu
samborgarana.
Stuðningur Hringskvenna við
barnadeild Landspítalans frá
upphafi hefur verið ómetanlegur.
Spítalinn sýndi þeim þakklætis-
vott með því að nefna barnadeild-
ina Barnaspítala Hringsins þegar
deildin var flutt í núverandi hús-
næði sitt fyrir röskum 30 árum.
Frá þeim tíma hafa þær litið á
Barnaspítalann sem sitt eigið
barn og gætt þess að það liði ekki
skort. Sem dæmi má nefna að
fyrir tilstuðlan Hringskvenna
hefur vökudeild Barnaspítalans
átt því láni að fagna að geta fylgt
þróuninni í tækjavæðingu ný-
buragjörgæslunnar.
Á þessari aðventu er sérstak-
lega mikill hugur í Hringskonum,
því bygging nýs húsnæðis fyrir
Barnaspítala Hringsins hófst fyr-
ir rúmlega hálfum mánuði, þegar
fyrsta skóflustungan var tekin á
Landspítalalóðinni. Þessarar
skóflustungu hafði lengið verið
beðið. Hringskonur hafa átt
draum um nýjan Barnaspítala
Hringsins í a.m.k. 30 ár. Verk-
efnið framundan er mikið, því
Hringskonur hafa lofað beinum
fjárframlögum til byggingarinn-
ar. Við sem þekkjum til verka
þeirra vitum hins vegar að þær
eiga líka eftir að taka virkan þátt
i gerð þess smáa innan hússins,
þess sem gerir Barnaspítalann
að spítala, búnum fullkominni
tækni og hlýlegu, aðlaðandi við-
móti fyrir börn sem þurfa að leita
sér hjálpar. Þetta er Hringskon-
um einstaklega lagið. Öll þeirra
störf eru unnin af fórnfýsi og
brennandi áhuga.
Það verður gaman á morgun
að sjá hvflíkt magn af kræsingum
þær bera á borðið. Ég hvet alla
sem eiga þess kost að koma í
kaffið hjá Hringskonum á morg-
un kl. 13.30 á Hótel íslandi. Lát-
um þær ekki bera kræsingamar
til baka heim.
Höfundnr er yfirlæknir á Barna-
spítala Hringsins.
Um baráttufund á brautarpalli
ÞAÐ hefur nú löng-
um þótt bera vott um
veikan málstað að vitna
í tveggja manna tal
þegar tekist er á um
ólík sjónarmið á opin-
berum vettvangi. Þetta
gerir Þorsteinn
Hilmarsson, upplýs-
ingafulltrúi Lands-
virkjunar, í grein hér í
blaðinu sl. fimmtudag.
Þar vitnar hann í sím-
tal, sem við áttum 13.
nóvember sl. þegar
hann hringdi til mín og
náði sambandi við mig
þar sem ég stóð á
brautarpalli Notting
Hill Gate-lestarstöðvarinnar í
London að bíða eftir næstu lest. Ég
trúði varla mínum eigin eyrum þeg-
ar hann bar upp erindið. Hann var
að óska eftir að Landsvirkjun fengi
að senda ræðumann á fyrirhugaðan
baráttufund um verndun náttúru
miðhálendisins. Svar mitt við beiðni
hans var auðvitað: Nei! Við værum
Kolbrún
Halldórsdóttir
að undirbúa
BARÁTTUFUND. En
hann virtist ekki skilja
merkingu orðsins.
Þegar hann bar okk-
ur aðstandendum
fundarins það á brýn
að við værum hrædd
við skoðanaskipti benti
ég honum á málþing
það sem fern náttúru-
verndarsamtök stóðu
fyrir í Háskóla Islands
31. október sl. um há-
lendismálin. Þar var
tekist á um ólík sjónar-
mið, ekki að frum-
kvæði Landsvirkjunar,
heldur náttúruvemd-
arsinna. Þorsteini Hilmarssyni og
Helga Bjarnasyni var boðið að taka
þátt og tala fyrir sjónarmiðum
Landsvirkjunar, sem þeir og gerðu.
Það var MÁLÞING, ætlað til skoð-
anaskipta og öllum opið.
Eftir árangurslausar tilraunir til
að skýra fyrir Þorsteini merkingu
orðsins BARÁTTUFUNDUR brá
Hvað ræður gerðum
þeirra manna, sem
borga fleiri hundruð
þúsund krónur fyrir
auglýsingar, sem vara
við tilfínningasemi?
spyr Kolbrún Halldórs-
dóttir. Það skyldi þó
ekki vera ótti?
ég fyrir mig barnamáli, þar sem ég
stóð þarna á brautarpallinum, og
sagði að hér væri (og þá kemur orð-
ið sem Þorsteinn leggur út af í grein
sinni) um „hallelúja-samkomu“ að
ræða, honum væri velkomið að
koma í Háskólabíó og njóta stund-
arinnar með okkur en við hefðum
enga þörf fyrir erindi frá Lands-
virkjun.
En allt þetta er kannski óþarfi
að rifja upp. Það nægir trúlega al-
veg að minna Þorstein og aðra,
sem áhuga hafa á málefnanlegri
umræðu um stórvirkjanir á miðhá-
lendinu, á fundinn sem Landsvirkj-
un boðaði til 22. ágúst sl. á Foss-
hóteli, Hallormsstað. Markmið
þess fundar var, að sögn Þorsteins
Ililmarssonar, að gefa stjórn
Landsvirkjunar færi á að leita eftir
viðhorfum og upplýsingum frá
hagsmunaaðilum á svæðinu vegna
þeirra ráðagerða sem á döfinni
væru í virkjanamálum. Sá fundur
var boðaður eftir nafnalista, hann
var ekki opinn almenningi og fjöl-
miðlafólki var meinaður aðgangur.
Já, það skiptir máli hvernig vindur-
inn blæs!
Að lokum þetta: Hvað ræður
gerðum þeirra manna, sem borga
fleiri hundruð þúsund krónur fyrir
auglýsingar, sem vara við tilfinn-
ingasemi? Það skyldi þó ekki vera
tilfinning kölluð ótti?
Höfundur er leikstjóri og fclagi í
Náttúruvemdarsamtökum Islands.