Morgunblaðið - 13.01.1999, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 13. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
••
Finnur Bjarnason og Orn Magnússon flytja flest sönglaga Jóns Leifs á Myrkum músíkdögum
Nokkur laganna hafa
aldrei heyrst áður
Morgunblaðið/Porkell
FINNUR Bjarnason barítonsöngvari og Örn Magnússon píanóleikari
flytja megnið af sönglögum Jóns Leifs á tónleikum í Salnum í kvöld.
FJÓRÐU tónleikar Myrki-a
músíkdaga, sem haldnir
verða í Salnum í Kópavogi í
kvöld kl. 20.30, eru helgaðir
sönglögum Jóns Leifs, allt frá
Þremur erindum úr Hávamálum frá
því snemma á þriðja áratugnum til
Minningarsöngva um ævilok Jónas-
ar Hallgrímssonar frá árinu 1958.
Flytjendur eru þeir Finnur Bjarna-
son barítonsöngvari og Örn Magn-
ússon píanóleikari. A efnisskrá
kvöldsins eru öll sönglög Jóns Leifs
fyrir rödd og píanó nema Þrjú forn-
íslensk Ijóð og Húskarlahvöt en þau
munu þeir félagar flytja á afmælis-
tónleikum á sumardaginn fyrsta,
einpig í Salnum.
A tónleikunum í kvöld verða
frumfluttir fyri'nefndir Minningar-
söngvar um ævilok Jónasar, Astar-
ljóð til Steingerðar (úr Kormáks-
sögu) og ástarljóðið í Gymis görðum
(úr Skímismálum), en mörg hinna
laganna eru einnig sjaldheyrð. Með
því að flytja svo mörg sönglög Jóns
Leifs á einum tónleikum segir Örn
að þeir vonist til að áheyrendur
„fínni fyrir stómm víddum og marg-
breytilegum litaskala hans, sem
ávallt er þó persónulegur, hvort
heldur hann klæðir ljóð Hallgríms,
Jónasar, Einars, Laxness eða Þor-
móðs Kolbrúnarskálds."
Þeir Finnur og Örn hófu und-
irbúning fyrir tónleikana í
september síðastliðnum og
segja að ekki hafí veitt af tímanum.
Aðdragandi tónleikanna er þó mun
lengri. Fyrir nokkrum árum þegar
Öm var að vinna í píanóverkum
Jóns Leifs fékk hann áhuga á því að
Aimanak
Þjódvinafélaasins
er ekki bara almanak
í því er Árbók fslands með Iróðleik
um árferði, atvinnuvegi, íþrótlir,
stjórnmál, mannslát og margt fleira.
Fæst í bókabúðum um allt land.
Fáanlegir eru eldri árgangar, allt frá 1946.
Sögufélag,
Físchersundi 3,
sími 551 4620
fara yfir í sönglögin, ekki síst vegna
þess að konan hans, Marta Guðrún
Halldórsdóttir, er söngkona. „Ég
fékk nótur af öllum sönglögunum og
fór að stúdera þau, en sá svo að það
væri kannski aðeins of mikið í einu
að taka bæði píanóverkin og
sönglögin svo þau fengu að liggja í
salti um sinn. En ég kynnti mér
þessi lög, fór yfír þau og sá að flest
þeirra vora skrifuð fyrir karlmanns-
rödd; tenór og baríton," segir Örn.
Hann tók svo aftur upp þráðinn á
liðnu vori, þar sem þá fór að styttast
í að 100 ár væra liðin frá fæðingu
tónskáldsins og kominn tími til að
flytja sönglögin og helst þau öll.
pphaflega ætlaði ég að fá
marga söngvara til þess að
syngja þetta, því bæði er
þetta mikið efni og mjög krefjandi.
Hugmyndin var að fá baríton og
tenór, helst bæði hetjutenór og
lýrískan tenór, og jafnvel söngkonur
líka,“ segir Örn en bætir við að í
raun hafí ekki margir söngvarar
sungið þessi lög. Kristinn Sig-
mundsson hafí gert svolítið af því en
hann hafí verið upptekinn. „En svo
fann ég einn mann sem hafði alla
eiginleika til að bera,“ segir Öm -
og þegar hér er komið í viðtalinu ber
einmitt að hæfileikamanninn sem
um er rætt, Finn Bjarnason.
Hann er fyrst spurður hvort ekki
sé verið að gera allt að því ofur-
TONLIST
S a I u r i n n
MYRKIR MÚSÍKDAGAR
Mist Þorkelsdóttir: Ceciliana. Finnur
Torfi Stefánsson: Þættir (frumfl.)
Þórður Magnússon: Trois Pi’eces
(frumfl.). Atli Heimir Sveinsson:
THOR 1985-08-12. Kjartan Ólafsson:
Mónetta (frumfl. á ísl.) Þorkell Sigur-
björnsson: G-svíta. Sigrún Eðvalds-
dóttir, fiðla; Snorri S. Birgisson,
pianó. Salnum, Tónlistarhúsi
Kópavogs, mánudaginn 11.
janúar kl. 20.30.
EF FRÁ era talin strengjakvar-
tettinn og píanótríóið, er samleiks-
form fíðlu og píanós líklega sú
kammergrein sem skilið hefur eftir
hvað glæstustu tónverk úr klassísk-
rómantískri ai-fleifð, og hefur hún
því óhjákvæmilega fengið á sig áru
hefðar og virðuleika sem enn eimir
eftir. Þrátt fyrir skemmtiuppruna
sem „brúkunartónlist" fyrh' flinka
áhugamenn varð dúó fiðlu og píanós
vettvangur fjölda slunginna meist-
aratónsmíða alla 19. öld og fram eft-
ir þeirri 20., enda þótt vegur grein-
arinnar hafí dalað í leit módernism-
ans að nýjum litbrigðum.
Hér á landi hefur hún af skiljan-
legum ástæðum aldrei verið fyrir-
mannlegar kröfur til hans. „Maður
þarf bara að æfa þetta vel, syngja
það oft og vona svo hið besta,“ segir
Finnur hógvær. Hann kveðst feginn
að hafa haft góðan undirbúnings-
tíma, þar sem lögin séu það mörg og
fjölbreytt. „Það er alls ekki þannig
að þegar maður er búinn að skilja
eitt lagið þá skilji maður öll hin, það
þarf að liggja yfír hverju og einu
lagi, því þó að auðvitað séu sameig-
inlegir þætth' þá er enginn einn lyk-
ill að þeim öllum,“ segir hann.
n hvernig hefur þeim svo lík-
að að vinna með sönglög
Jóns Leifs? „Þetta hefur ver-
ið mikil reynsla og mikill lærdóm-
ur,“ segir Öm. „Maður lítur allt
öðru vísi á hann eftir þetta, að
minnsta kosti ég, þú þekktir hann
náttúrlega svo vel fyrir,“ segir Finn-
ur og beinir orðum sínum til Arnar.
„Já, en veistu það að þetta breytti
samt minni mynd mjög mikið, því ég
þekkti mjög lítið þetta miðskeið
Jóns, þegar hann semur flest þessi
sönglög, því hann semur enga píanó-
músík á þessum tíma. Þarna er hann
að þróa tónmálið og er kominn svo
mikið lengra en í píanólögunum,"
segir Örn og bæth' við að í raun
megi segja að sönglögin séu mikill
lykill að annarri tónlist Jóns Leifs.
Finnm' segist áðm- hafa sungið ör-
fá lög eftir Jón Leifs en aldrei þó í
þessu magni. „Það verður mjög gam-
ferðarmikil. En vera kann að þessi
forna áhöfn sé nú loks á uppleið, úr
því að hægt reyndist að setja saman
heila dagskrá á tónleikum Myrkra
músíkdaga á mánudagskvöldið var
með sex verkum frá síðastliðnum
tæpum aldarfjórðungi, þar af þrem-
ur innan við tveggja ára gömlum.
Gæti það bent til þess að íslenzkar
nýsmíðar fyrir fíðlu og píanó eigi sér
nokkurrar viðreisnar von, þrátt fyrir
þá staðreynd að enn er hér ekkert
fast starfandi tvímenningsteymi sem
sinnir greininni að staðaldri, en það
er vitaskuld forsenda þess að ná full-
nægjandi árangri. Það horfir því að
sinni heldur vænlegar með bæði
píanótríóið og strengjakvartettinn
en með umrætt dúóform, hvað sem
síðar kann að verða.
Þeh' dagar era víst óafturkallan-
lega liðnir, þá er góðskáldin lögðu
metnað í að semja kammertónlist
við hæfi áhugamanna, og þó að
skemmtiþörf hins breiða hlustenda-
hóps vh’ðist hafa höfðað ögn meir til
tónskálda en áður var á allra síðustu
árum, sáust þess áberandi fá merki
á héramræddum tónleikum. Það var
engu líkara en að fyrrnefndur virð-
ingarsvipur greinarinnar, eins höf-
uðvígis „algerrar" tóntjáningar,
aftraði höfundum frá að sletta úr
klaufum í líkingu við margt sem
heyra mátti á skrautlegri ErkiTíð-
artónleikum sl. haust og sem kom
áheyrendum til að ganga út léttari í
skapi en þeir gengu inn.
Hér réð bláköld alvaran mest-
megnis ferðinni, e.t.v. burtséð frá
nokkram augnablikum í skondnu ör-
verki Atla Heimis til Thors Vil-
hjálmssonar, auk fáeinna staða í
verkum Þorkels Sigurbjörnssonar
og Þórðar Magnússonar. Þó var bót
í máli hvað höfundar gátu margir
fundið fegurðinni ögurstund hér og
þar þrátt fyrir alvörugefíð og oft
njörvað nútímatóntak, og fannst
manni þess gæta sérstaklega í verk-
unum eftir hlé; umfram allt í G-svítu
Þorkels í tónleikalok, sem virðist
hafa alla burði til að verða sígilt
kammerverk vorra tíma. Kom und-
irrituðum að vísu nokkuð á óvart,
hafandi áður fengið smjörþef af
ki'assandi raflist Kjartans Ólafsson-
an að hafa hann á takteinum," segir
hann. „Nú er Finnur orðinn Jóns
Leifs-söngvarinn,“ segir Öm og legg-
ur mikla áherslu á ákveðna greininn.
En nefnir þó líka til sögunnar tvo
aðra söngvara sem hafa gefið
sönglögum tónskáldsins gaum á síð-
ustu árum, þau Kristin Sigmundsson
og Þóranni Guðmundsdóttur.
ins og áður sagði verður
framhald á samstarfí þeirra
Arnar og Finns við flutning
sönglaga Jóns Leifs, en þeir munu
flytja þau fjögur sem eftir era á af-
mælistónleikum í Salnum sumar-
daginn fyrsta. Auk þess hefur þeim
verið boðið að flytja píanóverk hans
og sönglög á listahátíð í Bergen í
vor, í húsi Griegs.
„Undanfarin ár hefur verið mikill
áhugi fyrir Jóni Leifs hér á landi,
ar, hvað hann átti til af hlutfallslega
velhljómandi ljóðrænum athuga-
semdum inn á milli ágengra feikn-
stafa í „Mónettu“ frá 1998 sem hér
var flutt á Islandi í fyrsta sinn.
Farið er að bera meir á Mist Þor-
kelsdóttur á síðustu áram í hérlendu
tónlistarlífí eftir að hún lauk
mastersprófí í tónsmíðum í Boston
1993. Verk hennar „Ceciliana“ er þó
eldra, eða frá 1990, samið fyrir
sænska fiðluleikarann Ceciliu Gel-
land, og óhætt að segja að hafi verið
hnitmiðað bæði að nafngift og inn-
taki, þó að niðurlagið verkaði svolít-
ið endasleppt. Fyrstu væntingar
hlustandans voru eðlilega að geta
greint áhrif frá þjóðdansinum forna
Siciliana, ekki sízt úr því tekið var
fram í tónleikaskrá, að tónskáld hafi
öldum saman „tekið þjóðlög og
dansa frá ýmsum löndum, stflfært
og notað að eigin vild“ [...] En hafí
12/8 hljóðfall sikileyjardansins átt
leið um nótnapappír höfundar, var
það a.m.k. það vel falið, að undirr.
tókst ekki að greina það við fyrstu
heyrn; né heldur brá fyrir þjóðlaga-
efnivið sem hann kannaðist við í
fljótu bragði. Annars var verkið víða
þokkafullt, rapsódískt og stundum
glettufengið, í mikilli andstöðu við
ábúðarmikla brotna píanóhljóma
upphafsins.
Finnur Toi-fí Stefánsson hefur
verið iðinn við kolann á þessum ára-
tug, þótt það sé ekki fyrr en á síð-
ustu áram sem farið er að flytja eftir
hann í samræmi við afköstin. „Þætt-
ir“ hans frá 1998 vora framfluttir
þetta kvöld. Verkið var með því
kröfuharðasta sem undirr. hefur
heyrt eftir Finn á seinni áram, ekki
aðeins fyrir flytjendur, heldur líka
fyrir hlustendur, enda hætt við að
ýmislegt fari forgörðum í móttöku
stfls sem útheimtir nánast smá-
sjáreinbeitni af báðum aðiljum.
Finnur hefur sjaldnast komið fyrir
sem maður málamiðlana í verkum
sínum, og útfærsluvandvirkni hans
niður í smæstu öreindir er við
brugðið. Með fyrii-vara um það sem
kann að koma í ljós eftir 4.-6. hlust-
un verður sá er hér skrifar þó að
viðurkenna, jafnvel í andstöðu við
ýmsar jákvæðari raddir meðal tón-
sögu hans og lífshlaupi, sem er
dramatískt og svakalegt að mörgu
leyti, en nú finnst mér kominn tími
til að við fórum að huga að tónlist
hans. Það era til þúsund sögur af
Jóni Leifs og fjöldi viðtala en ennþá
liggja mörg verk hans óframflutt,"
segir Örn og kveðst vona að flutn-
ingur verka hans nú á Myrkum
músíkdögum setji eitthvað í gang.
„Kannski er það eins og með annað
hér að það er ekki fyrr en menn fara
að fá viðurkenningu erlendis að Is-
lendingar uppgötva þá,“ bætir Finn-
ur við. „Það eru þarna perlur sem
enginn á að missa af því að upplifa,
perlur sem snerta okkar innsta
kjarna,“ segir Örn - og undrast svo
háfleyg orð sjálfs sín, „ég fer alltaf
að prédika þegar ég tala um Jón
Leifs.“
leikagesta, að stíll þessa tvíþætta
verks höfðaði engan veginn til hans
persónulega. Hefði þar hjálpað stór-
um ef annað tveggja hefði mátt
fínna í verkinu, þó ekki væri nema á
stangli, auðgreinanlegri púls eða
tónamiðju, og - þó kannski sérstak-
lega - breiðari andstæðufleti. Eins
og var verkaði tónsmíðin í heild
óþarflega tilbreytingasnauð, sem
hlaut þegar á leið að slæva þá at-
hygli hlustandans sem sannarlega
var ekki vanþörf á.
„Trois Piéces“, verk Þórðar
Magnússonar frá Frakklandsdvöl
hans 1997, var einnig meðal fram-
fluttra verka kvöldsins, og töluvert
aðgengilegra fyrir áheyrendur en
verk Finns. Það var líka töluvert
styttra - kringum 8 mínútur - og
naut undirliggjandi kímni hins
„höktandi" síðari þáttar í andstöðu
við patos hins örstutta fyrriþáttar.
Hið örstutta verk Atla Heimis
Sveinssonar til heiðurs Thor Vil-
hjálmssyni rithöfundi var að eigin
sögn „hripuð niður [...] í augna-
bliksinnblæstri." Ekki gat undirr.
heyrt að það versnaði teljandi við
það, þó að stuttleikinn sé vitanlega
æ vinur athyglinnar. Stykkið var
þríþætt; expressjónískt, scherzo og
impressjónískt, og tvímælalaust
meðal ljósustu punkta tónleikanna.
Eins og fyrr sagði kom verk Kjart-
ans Ólafssonar manni þægilega á
óvart, þrátt fyrir afstrakt
módernískt jrflrbragð þess, og naut
þar andstæðuflatanna sem maður
saknaði hjá Finni Torfa, er skiptust
á gi-jótharðir ásláttarfleinar við klið-
mjúka ljóðræna syngjandi. Ekki
spillti heldur, að flytjendum var
verkið orðið heimatamt, enda flutn-
ingur þess með því bezta sem kvöld-
ið bauð upp á.
G-svíta Þorkels Sigurbjömssonar
er greinilega verk sem er komið til
að vera, enda varla liðinn mánuður
frá því ei' maður heyrði það síðast og
eiginlega litlu við að bæta að sinni.
Þau Signín og Sigfús Snorri léku
þessa frábæru smíð af stöku öryggi,
og má í heild kalla veralegt afrek að
standa skil á jafnviðamikilli og
kröfuharðri dagskrá með þeim ágæt-
um og einbeitni sem víðast hvar gat
að heyra í leik þeirra, þar eð samæf-
ingartími gæti í einstaka tilviki hafa
verið í naumara lagi fyrir jafnerfiða
dagskrá og hér var um að ræða.
Ríkarður Ö. Pálsson
Tölvuþjálfun
Windows • Word
Intemet • Excel
Það er aldrei of seint að byrja!
60 stunda námskeið þar sem þátttakendur
kynnast grundvallarþáttum tölvuvinnslu
og fá hagnýta þjálfun.
Vönduð kennslubók innifalin í verði.
Innritun stendur yfir.
kA Fjárfestu í framtíðinni!
iffl Tölvuskóli íslands
BÍLDSHÖFÐI 18, SÍMI 567 1466
watiiM,
Bláköld alvara