Morgunblaðið - 13.01.1999, Page 29

28 MIÐVIKUDAGUR 13. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 13. JANÚAR 1999 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HÁSKÓLINN OG
TUNGAN
ÞAÐ ER TVÍMÆLALAUST eitt af meginhlutverk-
um Háskóla íslands að standa vörð um íslenska
tungu. Þess vegna skýtur skökku við að í atvinnuauglýs-
ingu frá Háskólanum, sem birtist hér í Morgunblaðinu í
lok desember síðastliðnum, skuli tekið fram að umsókn-
um um prófessorsstöðu í læknadeild annars vegar og
þrjár dósents- og lektorsstöður við jarð- og land-
fræðiskor raunvísindadeildar hins vegar beri að skila á
ensku. Eins og fram kom í frétt blaðsins í gær er þetta
engin nýlunda í umræddum deildum og ástæðan er sú að
útlendir menn eru á meðal þeiiTa sem sitja í dómnefnd-
um sem meta eiga hæfi umsækjenda. Að sögn forsvars-
manns læknadeildar kom það ekki til tals að láta um-
sækjendur senda inn umsóknir á íslensku og þýða þær
síðan á ensku. Forsvarsmaður jarð- og landfræðiskorar
sagði að sá háttur hefði verið hafður áður fyrr í raunvís-
indadeild en vegna skorts á fjármunum innan hennar
hafi verið ákveðið að óska eftir umsóknum á ensku. Að
auki spari það tíma því það geti tafið umsagnarferlið ef
bíða þurfi eftir því að umsóknir verði þýddar yfir á ann-
að tungumál.
Fram kom í fréttinni að þessi tilhögun hefði komið ís-
lenskri málnefnd á óvart. Telur nefndin eðlilegra, meðal
annars vegna þess að um íslenskan háskóla er að ræða,
að umsóknir séu á íslensku, þótt fara megi fram á að þær
séu einnig þýddar á ensku. Taka verður undir þetta. ís-
lenska á að vera tungumálið sem notað er í Háskóla ís-
lands. Með því að brjóta þá grundvallarreglu er verið að
ganga á rétt íslenskrar tungu, sem Jón forseti Sigurðs-
son talaði um í Nýjum Fjelagsritum árið 1885, rétt þjóð-
arinnar til þess að geta rætt „löggjafarmál og sérhver
önnur stjórnmál landsins á þess eigin máli; að hafa
kirkjustjórn, skólastjórn og dómskipan á sínu eigin
máli“.
íslensk tunga er ein af burðarstoðum menningar og
sjálfstæðis þjóðarinnar. Stofnun Háskóla íslands árið
1911 var mikilvægur þáttur í endurreisn tungunnar, sem
hafði staðið allt frá því á öndverðri nítjándu öld, og stórt
skref í átt til sjálfstæðis. Nú þegar tunga okkar á undii-
högg að sækja gagnvart auknum erlendum máláhrifum,
einkum frá enskri tungu, á það að vera metnaðarmál
Háskólans að standa vörð um hana. í þeirri baráttu ættu
afsakanir um fjárskort og tímasparnað ekki að heyrast.
AGALEYSI
AGALEYSI í skólum landsins hefur komið til um-
ræðu í kjölfar gáleysis ungmenna í meðferð skot-
elda. Agaleysið er að sjálfsögðu ekki bundið við skólana
og nemendur þeirra, því það er áberandi um allt þjóðfé-
lagið. Ekkert þjóðskipulag stenst til lengdar án aga og
hann er reyndar ein forsenda þess, að einstaklingnum
líði vel og hafi stjórn á lífi sínu.
Virðingarleysi íyrir umhverfinu er merki um skort á
aga, en hann má oftast rekja til uppeldis barnanna á
heimilum sínum, leikskólum og skólakerfínu almennt.
Síðar færist agaleysið á vinnustaði og um allt samfélag-
ið. Höfuðábyrgðina á uppeldi barnanna bera að sjálf-
sögðu foreldrar þeirra. Uppeldishlutverk skóla er mikil-
vægt, en það er ekki unnt að rækja nema því aðeins, að
skólastjórnendur og kennarar geti gripið til ráðstafana
til að halda uppi aga. Það verða foreldrar og börn þeirra
að sætta sig við. Ekki er hægt að veitast að skólunum
íyrir agaleysi nemenda og neita þeim jafnframt um ráð
sem duga til að aga börnin. Hins vegar þýðir það að
sjálfsögðu ekki, að kennurum eigi að líðast harðneskju-
legar aðferðir við að siða börnin.
Skólastjórnendur þurfa að hafa ráð til að grípa inn í
atburðarás íyrirvaralaust, sé lífi og limum kennara og
nemenda ógnað. Andmælaréttur foreldra er sjálfsagður
eftir einhvern umþóttunartíma og þegar mikið er í húfi
fyrir nemandann, t.d. brottvikning í lengri tíma. Öllum
má þó ljóst vera, að ögun er ekki sársaukalaus fremur en
margt annað, sem er mikilsvert í lífinu.
Atök um Abkhazíu sem ætla engan enda að taka
Hjálparsveit skáta aðstoðaði ökumenn í versta veðri vetrarins
Deilur sem gætu fellt
stjórn Shevardnadzes
Abkhazía stendur einsog tákn um ófarir,
mistök og klúður Georgíumanna á sjálfstæð-
istíma sínum, segir Jón Ólafsson, sem dvald-
ist í Georgíu á síðasta ári. Deilurnar um
héraðið sýni að ekki sé hægt að leysa deilu-
______mál þjóða og þjóðarbrota gömlu
kommúnistaríkjanna með valdi.
Reuters
STJÓRNARHERMENN í Georgíu aka um götur. Ekki tókst að brjóta
íbúa Abkhazíu á bak aftur með hervaldi.

R Ú S S L A N D
Sukhumi Zj,

• Zugdidi Suður-
Poti*
Batumi •
• Kutaisi
: Ossetía
G E O R G.I A
Tbilisi
Stækkað
, svæði
EVRÓPA ▼
□
TYRKLAND ^ AZERBAJDZHAN •
4/ x Baku
Jerevan . —Nagomó-
— ^ Karabak
Nakiiichevan’^
(Azerbajtl/.han) ;
0------L00km ÍRAN
NOKKURRA vikna dvöl í
Abkhazíu, héraðinu við
Svartahafíð sem stundum er
líkt við Paradís, er gott
námskeið í hnignun siðmenningar. I
Abkhazíu er efnahagslífið lamað. Nán-
ast allir innviðir eru annaðhvort
hnjndh- eða að hruni komnir. Þessi
blómlegi skiki sem markar vestasta
hluta Georgíu og var áður einn af upp-
áhalds sumarleyfisstöðum Sovétmanna
er nú tómlegur staður. Sumarhótelin
standa eins og beinagrindur í röð við
auðar strendur Svartahafsins, löngu
búið að tæma þau flest af öllu nýtilegu.
Fyrir utan sölumenn bensíns og
smávarnings meðfram þjóðveginum
sem liðast eftir strandlengjunni undir
skógivöxnum hlíðum Kákasusfjalla
sitja flestir auðum höndum. Sá þriðj-
ungur íbúa héraðsins sem haldið hefur
út næstum sjö ára þrengingar lifir að
mestu á sjálfsþurftarbúskap. Þegar vel
er að gáð má sjá blómlega garða falda
á bakvið þykk limgerði og rammgerðar
girðingar. Búsmalinn fer ekki fram hjá
neinum sem á leið um þetta land. Smá-
vaxnar kýr, hross og jafnvel vatna-
buffalóar spóka sig á þjóðveginum
furðu tómlát um herjeppa og fólksbíla
sem bruna þar um.
Það er ekki eymd í Abkhazíu. Það
getur ekki verið eymd í svo frjósömu
landi. Hér þarf varla að gera meira en
að rétta út höndina til að brauðfæða
sig. En kyrrstaðan er algjör í þessari
undarlegu paradís. Kyrrstaða sem á
hverri stundu kynni að vera rofin af
nýjum stríðsátökum. En svo liggur
leiðin austur yfir vopnahléslínuna inn
í hina eiginlegu Georgíu og þar virðist
ástandið ekki vera miklu skárra. Hér-
uðin austan Abkhazíu eru næstum
jafn lömuð. Hvarvetna blasir við nið-
umíðsla, hvarvetna sér maður yfir-
gefnar byggingar, rústir íbúðarhúsa
jafnt sem verksmiðjuhúsa. Miðborg
Zugididi, sem liggur tíu kflómetra
vestur af vopnahléslínu Abkhaza og
Georgíustjórnar, hefur á sér yfir-
bragð langvarandi atvinnuleysis.
Þorpin í kring eru í besta falli sjálf-
bjarga, en sums staðar eru útlendar
hjálparstofnanir lífsnauðsjm.
Georgía ekki versta dæmið
Maður getur ekki varist því að velta
því fyrir sér hvers vegna þetta hafi
farið svona. Hvernig stendur á því að
sundrung og ófriður skuli á fáum ár-
um hafa gert að engu vonir alls þess
fólks sem býr í þessum blómlegu hér-
uðum um mannsæmandi líf? Georgía
er ekki einu sinni versta dæmið um
það sem gerst hefur í Sovétríkjunum
fyrrverandi. í stað þess að rétt væri
úr kútnum hefur öllu farið aftur og nú
er að verða til kynslóð fólks sem
þekkir ekkert nema þetta: Atvinnu-
leysi, ófrið og lögleysi. Abkhazía
stendur einsog tákn um ófarir, mistök
og klúður Georgíumanna á sjálfstæð-
istíma sínum. Þó að sjálfstæðissinnar
þar hafi sannarlega ekki verið þeir
einu sem bökuðu stjórninni í Tbilisi
vandræði á sínum tíma þegar landið
var að verða sjálfstætt ríki, þá eru hin
óleystu Abkhazíumál eins og myllu-
steinn um hálsinn á hverjum þeim
sem reynir að koma fótunum undir
efnahagslegt og pólitískt sjálfstæði
Geprgíu. En hvað gerðist?
Áinð 1992, eftir lang\'arandi deilur
og samningavafstur á milli Georgíu-
stjórnar og leiðtoga Abkhaza, en Abk-
hazía er söguleg heimkynni þeirra
þótt á dögum Sovétríkjanna hafi þeir
ekki verið meira en 20 prósent af íbú-
um héraðsins, gripu nokkrir Georgíu-
leiðtogar til þess ráðs að senda herlið
tfl Abkhazíu til að taka þar völdin og
brjóta sjálfstæðishreyfingu Abkhaza á
bak aftur. Shevardnadze Georgíufor-
seti hélt því fram nýlega að þetta hafi
verið gert án samþykkis síns og vísaði
ábyrgðinni á þáverandi bandamenn
sína, Dsjaba Ioseliani og Tengiz
Kitovani sem síðar snerust gegn hon-
um og sitja nú bak við lás og slá.
Þessi hemaðaraðgerð var eins mis-
heppnuð og hugsast gat. Hið illa þjálf-
aða og óskipulagða herlið Georgíu-
stjórnai' rændi og ruplaði á þeim stöð-
um sem það tók á sitt vald og um hríð
ríkti ógnaröld í héraðinu. Leiðtogar
Abkhaza söfnuðu um sig miklu liði
sinna manna og fengu auk þess styrk
úr norðurhlíðum Kákasusfjalla, eink-
um frá Tsjetsjenum og einnig leynflega
frá einhverjum herdeildum rússneska
hersins. Á endanum tókst þeim að reka
herlið Georgíumanna af höndum sér og
rúmu ári eftir innrásina „frelsuðu" þeir
héraðið. Þá voru margh' óbreyttir íbú-
ar Abkhazíu, sem ekki voru af abkhaz-
ísku eða georgísku bergi brotnir, flún-
ir. Þegai' Abkhazíumenn unnu endan-
legan sigur á Georgíumönnum tæmd-
ust auk þess hnetu- og teræktarhéruð-
in næst austmTnörkum Abkhazíu, en
þar bjuggu einkum Georgíumenn.
Þegar upp vai' staðið höfðu stríðsátök-
in að vísu ekki valdið nema 3^4 þúsund
dauðsíollum, en á fjórða hundrað þús-
unda manna hafði yfirgefið hús og
heimili, þar af rúmlega tvöhundruð
þúsund Georgíumenn sem áttu þann
kost einan að setjast að í flóttamanna-
búðum austan Ingurifljóts og bíða þess
sem verða vildi.
Engin deilumál hafa verið leyst
Vorið 1994 voru gerðir samningar
um varanlegt vopnahlé og um skilyrði
fyrii’ því að flóttamenn fengju að snúa
heim. En þessir samningar hafa aldrei
verið haldnir nema til hálfs. Rússnesk
friðargæslusveit og eftirlitssveit á veg-
um Sameinuðu þjóðanna hafa stutt
jámbentan frið, en í raun hefur allt
staðið í stað, engin deilumál verið leyst.
Ástandið í Abkhazíu er gott dæmi
um hörmulegar afleiðingar þess að
reyna að leysa hin flóknu deilumál
þjóða og þjóðarbrota gömlu kommún-
istaríkjanna með valdi. Ástæðan fyrir
því að þetta er ógerlegt er ekki sú að
mönnum hefnist fýrir rangindi, eða að
vonlaust sé að ein þjóð geti kúgað
aðra til hlýðni. Ástæðan er sú að vald
hefur horfið og ekkert komið í stað-
inn. í öllum Sovétríkjunum fyrrver-
andi sitja héraðsstjórnir, landstjórnir
og bæjarstjórnir sem geta ekki treyst
á vald sitt lengur en fáeina daga í
senn. Enginn er nægilega sterkur til
að taka völdin neins staðar í sínar
hendur. Það er sama hvort það er
Rússlandsstjórn í Tsjetsjníu eða Ge-
orgíustjórn í Abkhazíu. Ekki er hægt
að treysta hernum því að herforingj-
arnir eru óáreiðanlegir og getur dott-
ið í hug að fara eigin leiðir eða leika
sína eigin leiki. Þeir sem virðast liggja
vei við höggi geta reynst eiga öfluga
bandamenn. Á endanum er engum
Ijóst hver muni berjast með hverjum
þegar á hólminn er komið.
Eduard Shevardnadze, sem nú hef-
ur verið leiðtogi frjálsrar Georgíu
lengur en hann var utam-fkisráðherra
Sovétríkjanna má í raun þakka fýrir að
hann skuli enn vera á lífi og við völd.
„Hvíti refurinn“, en svo er hann upp-
nefndur af andstæðingum sínum, hef-
ur ekki næg völd í eigin rfld til þess að
hann geti hrint í framkvæmd því sem
hann þó telur réttast. Auk Abkhazíu á
hann við ramman reip að draga í öðr-
um héruðum lands síns sem búa við
einhverskonar sjálfstjórn en það eru
Adsjaría við tyrknesku landamærin og
Suður-Ossetía, fjallahérað sem liggur
að rússnesku landmærunum norðan
höfuðborgarinnar Tbilisi.
í tæpt ár hefur Shevardnadze reynt
sem ákafast að ná samningum við
Abkhazíumenn án nokkurs áþreifan-
legs árangurs annars en að koma í veg
fýrir að allsherjarstríð brytist út að
nýju síðastliðið vor, en þá skáru Abk-
hazar upp herör gegn georgískum
skæruliðum sem stundað hafa hiyðju-
verk í Abkhazíu.
Shevardnaze tilbúinn
til málamiðlana
Ýmsum sögum fer af heiðarleika
Shevardnadzes. Lykilorðið í samninga-
viðræðum hans við uppivöðslusama
héraðsstjóra er að halda þui-fi ríkinu
saman og segist hann tilbúinn til all-
mikilla málamiðlana um sjálfræði hér-
aðanna verði látið af kröfum um fullt
sjálfstæði. Pólitískir andstæðingar
hans saka hann um að vera tilbúinn til
að gefa of mikið eftir, hinir telja ekki
nógu lofað og sjá flókið sjónarspil á
bakvið tillögur Shevardnadzes. Vladis-
lav Ardzinba, leiðtogi Abkhaza, hefur í
orði ekki horfið frá kröfunni um fullt
og algjört sjálfstæði ríkisins. Ai'dzinba
er furðu sterkur leiðtogi og þrátt fyrh'
margra ára herkví virðist hann enn
njóta fulls stuðnings heima fyrir, bæði
meðal almennings og meðal annarra
valdsmanna í Abkhazíu. Upp á síðkast-
ið hefur margt bent til að hann kynni
að fallast á málamiðlun þó að opinber
málflutningur sé enn hinn sami.
Svokölluð útlagastjórn Abkhazíu
flækir málin líka. I henni sitja fulltrú-
ar þeirra Georgíumanna sem flúðu
héraðið er her Abkhaza náði því á sitt
vald. Foringi þein-a, Tamaz Nadeiras-
hvili, er talinn vera á nánum tengslum
við hryðjuverkahópa Georgíumanna
sem starfa innan Ábkhazíu og drápu
tugi manna í sprengjutilræðum á síð-
asta ári. Nadeirashvili er stríðsæs-
ingamaður og hefur barist fýrir því að
Georgíumenn þrýsti á erlend ríki svo
að þau sætti sig við hernaðaríhlutun í
Abkhazíu. Nadeirashvili hefur hingað
til stutt Shevardnadze en nú rétt fyrir
áramót stofnaði hann flokk sem kenn-
ir sig við frelsun Abkhazíu og gæti
orðið friðarsjónarmiðum Shevardna-
dzes erfið hindrun, ekki síst ef flokkur
forsetans fer illa útúr kosningum sem
fyi'ii'hugaðar ei'u í haust.
Það er ljóst að tími Shevardnadzes
til að leysa pólitískar deflur innan-
lands er að renna út og spurningin er í
raun bara sú hvort samningar takast
fljótlega eða hvort átök hefjast að
nýju með ófyrirsjánlegum afleiðing-
um. Það hjálpar ekki að hlutverk
Rússa er mjög óljóst. Rússnesk
stjórnvöld hafa hvorki styrk til að
knýja fram lausn mála í Abkhazíudeil-
unum né heilsteypta stefnu í málefn-
um Kákasuslanda. Þessvegna hefur
þeim hvorki tekist að hafa veruleg
áhrif á gang samningaviðræðna, né að
koma þeim í þann farveg að augljós-
lega fari saman við hagsmuni Rússa.
Því miður virðist ástandið á öðrum
átakasvæðum Sovétríkjanna fýrrver-
andi vera líkt því sem er í Georgíu.
Hvergi hafa mál verið leyst svo allir
geti sætt sig við, hvarvetna hefur
spenna heldur verið að aukast síðasta
árið, ekki síst eftir stjórnarskiptin
skyndilegu í sumar þegar Jeltsín
leysti stjórn Kíríjenkos forsætisráð-
hen-a frá völdum. Því er ljóst að árið
sem nú er nýbyrjað gæti orðið örlaga-
ár í fyi-rverandi Sovétlýðveldum.
Ovissan hefur aldrei verið meiri eftir
að Sovétríkin voru iögð niður fýrir sjö
árum.
+
Morgunblaðið/Þorkell
VARLA var stætt á flughálum veginum uppi á Hellisheiði í veðurhamnum í gær og þótti það vandaverk að ganga á milli bfla og hvað eftir annað fuku
menn eins og fiður eftir veginum þegar þeir misstu fótanna.
Blindbylur
og 13 vind-
stig voru á
Hellisheiði
SANNKALLAÐ fái'viðri geis-
aði á Hellisheiðinni í gær í
verstu færð vetrarins þar
um slóðir. Vegagerðin lokaði
heiðinni klukkan 8.30 í gærmorgun
og fram að hádegi aðstoðaði Hjálp-
arsveit skáta í Hveragerði ökumenn
fimm bifreiða á heiðinni, sem lent
höfðu í vandræðum. Þá komu hjálp-
arsveitarmenn rútu með á þriðja tug
farþega til bjargar við Hveradala-
brekku og komu henni áfram austur
úr.
Vindur blés ákaflega af norðvestri
og voru 13 vindstig í verstu hviðun-
um á Hellisheiði. Hún var lokuð í all-
an gærdag og þótti ekki fært að
huga að mokstri fyrr en í fyrsta lagi
í dag, en stefnt var að því að koma
yfirgefnum bifreiðum burt í gær-
kvöld. Engin slys urðu þó á fólki,
enda var ökuhraði vart meiri en
gönguhraði. Til marks um veður-
haminn og færðina tók það um eina
klukkustund fyrir hjálparsveitar-
menn að aka um 12 km leið á heið-
inni á sérútbúnum hjálparsveitarbíl.
Þá höfðu myndast djúpir skaflar á
veginum sem töfðu mjög för auk af-
leits skyggnis.
Þrengslum lokað
uni hádegisbil
Um hádegisbil var Þrengslavegi
einnig lokað fyrir umferð enda fór
veður versnandi frá því um morgun-
inn, en þar voru 8-10 vindstig og
fljúgandi hálka þegar verst lét.
Einkum fuku bifreiðar út af veginum
þegar ökumenn þeiiTa sáu ekki leng-
ur til í bylnum. Giskaði lögi-eglan á
Selfossi á að ökumönnum úr tugum
bifreiða hefði verið hjálpað í gær.
Meðlimir úr Björgunarsveitinni
Mannbjörg í Þorlákshöfn auk lög-
reglu voi-u á vettvangi ökumönnum
til aðstoðai'.
Setti lögreglan í Reykjavík upp
lögregluvörð við Sandskeið og snéri
öllum við sem áformuðu að komast
austur fyrir. Að austanverðu var
settur upp lögregluvörður við Skóg-
arhlíðarbrekku. Jafnvel stærstu bif-
reiðar héldust ekki á flughálum veg-
inum, enda fauk fjögurra tonna
Hummerbifreið út af síðdegis þegai'
kanna átti möguleika á því að opna
Þrengslin.
Áður en til lokana Vegagerðar og
lögi’eglu kom, höfðu níu flutningabif-
reiðar komist upp að Litlu kaffistof-
unni og biðu þar í nokkrar klukku-
stundir uns veður lægði. Þeim var
heimiluð för um Þrengslaveg um
klukkan 16.30 og öðrum stórum bif-
reiðum svo framarlega sem þær
væru vel búnar. Undir kvöldið í gær
hafði lægt verulega í Þrengslunum,
en þar vora norðvestan 6 vindstig og
tveggja stiga frost klukkan 18.
Vegna umferðartafanna um
Þrengslin urðu nær fjögurra tíma
tafir á áætlun Herjólfs frá Vest-
mannaeyjum, sem beið í Þorlákshöfn
eftir vörum af flutningabflum. Lagði
hann ekki af stað til Eyja fyrr en
16.45, en átti að leggja frá landi um
klukkan 13.
SENDIFERÐABÍLL fór út af á háheiðinni og var skilinn eftir. Skömmu
síðar barst Hjálparsveit skáta beiðni um að aðstoða ökumann á stóruin
jeppa á svipuðum slóðum, sem mátti sín lítils gegn náttúruöflunum.
FÆRÐIN á Hellisheiðinni í gær er sú versta í vetur samkvæmt upplýsing-
um frá Vegaeftirliti. Ofankoma töluverð og vindur fór hæst í 13 vindstig.
MEÐLIMIR úr Iljálparsveit skáta í Hveragerði aðstoðuðu ökuinenn fimm
bifreiða á Hellisheiðinni og eina rútu við Hveradalabrekku fram að há-
degi og fylgdu tveimur jeppum niður að Litlu kaffistofu í Jósefsdal, þar
sem flutningabifreiðar Iiiðu færis að komast áfram.