Morgunblaðið - 03.03.1999, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir
DANSKA skáldkonan Pia Tafdrup er 46 ára og hlaut bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs fyrir bók sína
„Dronningeporten", sem er áttunda ljóðabók hennar. Fyrsta ljóðabók hennar kom út 1981. Auk þess hefur
hún gefíð út leikrit og bók um skáldskap.
„Ljóð eru tungu-
málið, holdi klætt“
EIGINLEGA átti ég næst-
um íslenska æsku,“ segir
hún glaðlega, en bætir svo
við að það hafí reyndar
verið á sveitabæ á Norður-Sjálandi,
svo náttúrureynsla hennar hafí
kannski verið önnur, en frjálsræðið
líkt. Hin lágvaxna, kvika Pia Tafdr-
up er fyrir löngu orðin landsþekkt
fyrir skáldskap sinn í heimalandinu,
en með bókmenntaverðlaunum
Norðurlandaráðs hefur hróður
hennar borist tryggilega út fyrir
landsteinana. Hún er ekki með öllu
sátt við að vera flokkuð sem níunda
áratugar skáld, eins og danskir
gagnrýnendur gera gjaman, gagn-
rýnendur hafí einfaldlega þessa
áráttu að flokka allt og alla. Dökkt
yfirbragð og svört föt hennar,
þröngar, svartar loðbuxur, háhæluð
leðurstígvél, peysa með v-hálsmáli
og leðurjakki leiða hugann ögn að
pönkárunum, þótt ljóð hennar þró-
ist og breytist. „Svo lengi sem
skáldið er á lífi getur allt gerst,“
hefur hún eftir öðru dönsku skáldi
og tilhugsunin hugnast henni
greinilega vel.
Orðmörg æska
„Það var mikið lesið í fjölskyldu
minni. Pabbi las og sagði mér sögur
á hverju kvöldi, líka þó að það væru
gestir og það langt fram eftir aldri,“
segir Tafdrup, þegar talið berst að
því hvers vegna hún hafi lagt fyrir
sig orðsins list. „Það voru mörg orð
í kringum mig alveg frá því í fyrstu
og ég man ekki eftir mér öðruvísi en
ég væri eitthvað að fást við orð.“
Hún rifjar upp að í æsku bjó hún til
sitt eigið stafróf og lék sér að því að
skrifa á því.
Hún var heilluð af samheitaorða-
bókinni og í skólanum leit hún ekki
á stfla og aðrar skriftir sem verk-
efni, heldur sem ánægju. í mennta-
skóla skrifaði hún ljóð, sem lentu
jafnharðan í ruslakörfunni. I há-
skólanum lagði hún stund á bók-
menntir og skrifaði sjálf. Eftir á sá
hún að ljóð hennar á þessum árum
voru undarlega óþroskuð og barna-
leg. Það var ekki fyrr en að námi
loknu að ljóðin fóru að taka á sig
einhverja mynd. „Það lá allt annað í
Ijóðum mínum þá en það gerir nú,
allt önnur merking."
Efnin velja sig sjálf
En hvaða merkingu leggur hún
þá í Ijóðagerðina nú?
„Ég verð æ uppteknari að því að
ljóð mín beri með sér að vera verk.
Að hvert ljóð sé lokið verk, en
einnig að sérhver ljóðabók sé lokið
verk,“ segir Tafdrup. „Mörg skáld
skrifa margar útgáfur sama ljóðs-
ins. Ég kýs fremur að leitast við að
ljúka hverju ljóði.“ Tafdrup vitnar í
franska málarann Cezanne, sem
sagði um uppstillingar, „Nature
morte", að einstakir hlutar ættu
helst að senda frá sér leynda
strauma. „Ég vildi gjaman ná því
sama. Einstök ljóð eiga ekki aðeins
að geta staðið fyrir sínu, heldur
einnig að varpa ljósi hvert á ann-
að.“
Þrjár síðustu ljóðabækur Tafdr-
up, „Dronningeporten" 1998, „Ter-
ritorialsang" 1994 og
„Krystalskoven" 1992 hafa ein-
kennst af að hafa hver um sig eitt
efni. I þeirri fyrstnefndu er það
vatnið, síðan borgin, öllu heldur
Jerúsalem og í þeirri þriðju er það
skógurinn. „Ég ætla kannski ekki
að halda þessum vinnubrögðum að
eilífu, en það eru í raun ekki mörg
dönsk skáld, sem vinna tematískt.
Mér hefur hins vegar orðið það ljóst
eftir á að þetta er algengt í breskri
og bandarískri ljóðagerð,“ og bætir
við að næsta bók muni þó sprengja
alla fyrri ramma, án þess hún fáist
til að ræða það frekar.
Þegar kemur að efnisvali er hún
snögg að undirstrika að hún velji
ekki efni, heldur komi þau af sjálfu
sér. „Meðan ég skrifaði bók um
skáldskap og hvemig ég vinn,
„poetik", bjó ég á Fjóni og gekk
mikið í skógunum þar. I ljóðunum
þar á eftir skaut skóginum upp af
sjálfsdáðum. Ég var upptekin af
skógi, sem þú gengur inn í og kem-
ur ekki samur út og þú fórst inn.“
Þráðurinn spannst áfram, því í
þessum ljóðum vom einnig minni
úr gyðingdómi, en Tafdrup var um
þetta leyti upptekin af að hún er
gyðingur, en alin upp án þess að
nokkuð væri gert úr þessum upp-
runa. „Það var talað um allt milli
himins og jarðar heima,“ segir
hún, „en þetta var aldrei nefnt og
það sótti á mig að takast á við
þetta.“ Upp úr því fór hún til Jer-
úsalem og meðal annars af þeirri
reynslu spratt bókin „Territori-
alsang“.
„Þegar ég kom til baka frá Jer-
úsalem fann ég að ég gat ekki hugs-
að mér að flytja aftur til Fjóns. Ég
gat ekki lengur hugsað mér að búa í
sveit. Það er nógu einmanalegt að
skrifa þótt maður búi ekki líka langt
frá öðrum. Þá flutti ég til Kaup-
mannahafnar. Það tekur ekki alltaf
svona á að skrifa, en þarna gripu
skriftimar inn í líf mitt. Ég varð
fyrir áhrifum af því sem ég skrif-
aði,“ segir Tafdmp.
Én fleira spratt upp í Jerúsalem.
„í Jerúsalem dreymdi mig drauma
um vatn, sem er kannski ekki und-
arlegt, því Jerúsalem er borg í eyði-
mörkinni og kemst ekki af án
brannanna, sem sjá henni fyrir
vatni. Eftir Jerúsalemferðina fór ég
að skrifa um vatn. Vatn, sem stend-
ur kyrrt í tjöminni, bmnninn, regn-
ið. Sjáðu til, það var ekki þannig að
ég tæki vatn og færi að skrifa um
það. Efnin rekja sig sjálf,“ undir-
strikar skáldkonan.
Dagleg snerting við málið
„Ég reyni að vera í daglegri
snertingu við tungumálið, rétt eins
og tónlistarmaður snertir hljóðfæri
sitt daglega,“ segir Pia Tafdrup.
Ekki svo að skilja að hún skrifi
endilega á hverjum degi, en hún les
helst eitthvað fallegt og vel unnið á
hverjum degi. í „Over vandet jeg
gár“, drögum að skáldskaparfræði,
sem kom út 1991 segir á einum
stað: „Ljóð em tungumálið, holdi
klætt“.
„Ég á við að ef ég skrifa ástarljóð
þá verður ljóðið, tökin á því og takt-
urinn, að bregða ljósi á hið ást-
leitna. Hið ástleitna verður að felast
í ljóðinu. Ef ég skrifa um snjó verð-
ur að vera eitthvað þungt og hamið í
setningaskipuninni," segir hún.
„Form og innihald verður að grípa
hvað inn í annað. Ljóð geta verið
loftkennd og óhlutbundin, en um
leið verður að vera eitthvað líkam-
lega áþreifanlegt í þeim.“
ísland: Sköpun og ragnarök
Hér verður Piu Tafdrap hugsað
til þess að á upplestrarferðum sín-
um hefur hún iðulega hitt íslenskar
Þótt sumir gagn-
rýnendur haldi því
fram að ljóð dönsku
verðlaunaskáldkonunn-
ar Piu Tafdrup séu
ögrandi og kvenræn,
vill hún ekki viður-
kenna að svo sé, eins
og Sigrún Davíðsdóttir
komst að er hún ræddi
við hana nýlega.
skáldkonur, sem henni finnst ein-
staklega áhrifamiklar. Skáldkonur
eins og Elísabetu Jökulsdóttur,
Kristínu Ómarsdóttur og Lindu Vil-
hjálmsdóttur. „Þetta em konur með
kraft og þama er eitthvað mikið og
gott á ferðinni," segir hún full hrifn-
ingar. „Það er svo gaman að hitta
íslendinga, því Danir em svo þjak-
aðir af jantalögmálinu um að enginn
eigi að halda að hann sé eitthvað,
meðan Islendingar stika áfram
glaðir og stoltir yfir sér og sínu. Is-
lendingar hafa hæfileikann til að
varðveita hefðina en um leið að
mæta því sem kemur að utan. Nátt-
úran ber þetta einnig í sér, enda
PIA TAFDRUP
LACRIMA
Igrátnum
er engin undankomuleið
og ekki færðu Iengi dulist
bak við litlausa blæju.
Ég held utan um þig,
faðma þig að mér,
hlusta á regnið
í auga þínu, það fellur
alveg af sjálfu sér.
Það voru þau tár
semvökvuðujörðina,
en þau eru sölt
oguppafþeim
sprettur ekkert
Jóhann Hjálmarsson þýddi
Ljóðið er úr verðlaunabókinni,
Dronningeporten, útg. Gyldendal
1998.
mætast evrópski og bandaríski
jarðflekinn á Islandi."
Tafdrap hefur komið nokkram
sinnum til íslands og ferðast um
landið. „Ég hrífst af andstæðun-
um,“ segir hún. „Þar lýstur saman
sköpun annars vegar og ragnarök-
um hins vegar, lífi og tortímingu.“
íslandsminningar hafa einnig sett
spor í ljóð hennar, því í verðlauna-
bókinni er kvæðið „Nordisk
graalys", þar sem bregður lyrir lýs-
ingu á sundferð á köldum íslenskum
vetrarmorgni. Hún á líka góðar
minningar frá upplestri í dönsku-
deildinni í Háskóla íslands, en svo
vildi til að einmitt þar var eitt af
fyrstu sldptunum, sem hún Ias upp
kvæði, er síðan birtust í „Dronn-
ingeporten“.
Lífsvessar og hið
áþreifanlega Ijóð
Piu Tafdrap er ríkt í minni hve
gaman var að lesa upp fyrir dönsku-
nemana á Islandi, sem reyndar vora
eingöngu kvenfólk. Þótt hún sé oft
talin mjög kvensinnuð í verkum sín-
um segir hún lesendur sína jafnt
konur sem karla og á öllum aldri,
þótt það viljí liggja í hlutarins eðli
að flestir lesendur skálda séu á
svipuðum aldri og þau sjálf.
I verðlaunabókinni bregður blóði
fyrir og í kaflanum „Livsvæsker" er
kvæðið „Blodsekunder", þar sem
segir meðal annars:
Tvær eru gerðir kvenna: Þær sem kyngja
sæðinu og þær sem skyrpa því út úr sér -
Og tvær eru gerðir karla: Þeir sem sleikja
blæðandi konu, og þeir sem ekki gera það -
„Blóðið virtist ögra nokkrum
gagnrýnendum," hefur hún hlæj-
andi á orði, en í þessu kvæði er það
hin gyðinglega trú á að blóð sé
óhreint og blæðandi kona því einnig
óhrein, sem hún segist vera að snú-
ast gegn. „Hreint sem óskrifuð örk“
segir hún um blóðið í áðumefndu
Ijóði. „Þetta er mitt andóf gegn
þessari trú, en í mótorhjólagengjum
eins og Vítisenglum er það mann-
dómspróf að sleikja blæðandi konu.
Það má kannski segja að ég hafi
prófað karlkyns gagnrýnendur,"
bæti hún við með gáska.
Ljóð: Ekki lausnir en ný sýn
„Þótt ég reyni að vera í snertingu
við tungumálið daglega þá skrifa ég
ekki daglega," segir Pia Tafdrap,
þegar talið berst að vinnulagi henn-
ar. „Ég var með „Dronningeporten“
í smíðum í fjögur ár. A fyrsta árinu
skrifaði ég sjö ljóðanna, en það sem
gerist þegar ég er ekki að skrifa er
jafn mikilvægt og sjálfar skriftirn-
ar,“ segir hún, en í síðasta ljóðinu
það árið fann hún þráð, sem vísaði
henni veginn á að efnið í bókinni
yrði vatn í ýmsum myndum.
Óreglulegt skriftaferli vekur
henni engan ótta. „Ég tek eftir að
margir skáldbræðra minna þjást, ef
þeir skrifa ekkert lengi, svo kannski
hefur þetta eitthvað að gera með að
konum sé ekki eins mikilvægt að
standa sig, að vera alltaf að.“ Og
það er ekki hægt að reikna út
hvenær best gefur til skrifta. „Ég
fór til New York í desember til að
skrifa, en skrifaði ekki orð, því
áhrifin af því að vera í borginni vora
svo sterk.“
Ljóðin gera vart við sig við ýmsar
aðstæður. Stundum koma hug-
myndimar í skyndingu, svo rétt er
hægt að ná þeim á blað. Stundum
koma brot, en síðan líða ár og dagar
áður en þau verða að endanlegu
ljóði. Vinnufriðurinn er mismikill.
„Það koma löng tímabil, þegar eng-
inn spyr eftir mér, en svo kemur
bók og þá vaknar athyglin. Ég kann
þessum takti vel,“ segir Pia Tafdr-
up. „Ég hef enga þörf fyrir stöðuga
athygli."
Eins og mörg dönsk skáld af
hennar kynslóð gerir Pia Tafdrap
mikið af því að lesa upp. í fyrra fór
hún í upplestrarferð til Islands,
Lúxemborgar, Slóvakíu, Finnlands,
Slóveníu, Þýskalands og Svíþjóðar.
„Líklega ferðast skáld meira en rit-
höfundar gera. Skáldum er oft boð-
ið áð lesa upp. Skáldskapurinn
teygir sig yfir landamæri," segir
hún. .Auðvitað fá skáld eitthvað allt
annað út úr að ferðast og hitta ann-
arra þjóða fólk en stjómmálamenn,
en það er mikilvægt að listamenn
fái tækifæri til að ferðast. Ferðalög
bæta við lagi í list okkar, sem bera
með sér innsýn í og skilning á
menningu annarra. Ljóð fela ekki í
sér neinar stjómmálalegar lausnir,
en góð ljóð efla ábyrgð okkar og
gera okkur að ábyrgari einstakling-
um.“
Sjálf segist Pia Tafdrap fyrst og
fremst skrifa til að koma sjálfri sér
á óvart. „Ég skrifa til að komast að
einhverju, sem ég hef ekki vitað áð-
ur og sem ég hef ekki séð áður. Það
er þetta sem rekur mig áfram við
skriftimar.“
Náttúruumbrot í
mannskepnunni
Þótt Tafdrap hafi alist upp í ná-
vígi við náttúrana segir hún að það
sé þó frekar náttúran í manninum,
sem hún heillist af. „Danmörk er
einn stór garður og við lifum svo
siðfáguðu lífi að okkur hættir til að
gleyma að við erum sjálf hluti af
náttúranni,“ segir hún. „Við kunn-
um ekki að taka á reiði og öðram
umbrotum í líkamanum og líkaminn
verður okkur framandlegur. Ég
held það sé auðveldara að takast á
við umbrot innra með sér, þegar
maður hefur alist upp við umbrot
hið ytra.“
„Ljóð mín verða ekki til í jafn-
vægisástandi,“ hefur Tafdrup sagt
um ljóð sín. Hún segist þó ekki eiga
við að sér þurfi að líða illa til að
skrifa. „En eftir á sé ég að ljóðin
verða til þegar ég er í spennuá-
standi. Á undan skriftatímabili fer
oft órólegt tímabil, ég get ekki sofið
og það tekur líkamlega á. Það deyr
einhver hluti af mér við skriftir.
Æth það sé ekki spuming hversu
margar bækur líkaminn getur bor-
ið ..Sama segir hún vera með
upplestur. „Það skiptir ekki máli
hvort ég er að lesa upp fyrir 20 eða
200. Álagið er það sama og það er
mikið."
Þótt Pia Tafdrap hafi skrifað
leikrit lítur hún fyrst og fremst á
sig sem ljóðskáld. „Ég er ljóðskáld
og sem shk kemur fyrir að ég reyni
fyrir mér í leikritun." Og skáldsög-
ur segist hún ekki vita hvemig eigi
að skrifa. En annað en skriftir sér
hún ekki fyrir sér. „Það er tilhneig-
ing til að tengja ljóðagerð við ungt
fólk, við fyrstu ljóðabók hvers höf-
undar, en ég verð alltaf glöð þegar
ég sé skáld vera að langt fram eftir
aldri. Mér finnst það gleðileg til-
hugsun að ég eigi eftir að verða
gömul kona, sem skrifi viturleg ljóð
- vona að svo verði, en ég á langt í
land með það ennþá.“