Morgunblaðið - 03.03.1999, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1999 23
Manneskjan og
mynd hennar
*
Listasafn Islands sýnir
nú ljósmyndir hol-
lensku listakonunnar
Inez van Lamsweerde.
—
Olafur Gíslason,
starfsmaður LI, fjallar
um listakonuna
og verk hennar.
LAMSWEERDE hefur vak-
ið heimsathygli á allra síð-
ustu árum fyrir ljósmyndir
sem urðu til upp úr reynslu
hennar sem tískuljósmyndari. A sýn-
ingunni í Listasafninu eru splunkuný
verk, sem Lamsweerde frumsýndi í
Matthew Marks Gallery í New York
í desember síðastliðnum. Sýningin
ber yfirskriftina „EG“ og fjallar á
áhrifamikinn hátt um sjálfsvitund og
sjálfsímynd og um tengsl myndar og
veruleika í samtímanum.
Þegar Listasafn íslands fór þess á
leit við Inez van Lamsweerde að fá
ljósmyndir hennar til sýningar fyrir
ári, þá var það á grundvelli mynda
sem farið hafa sigurfór um heiminn
og fjalla á tvíræðan og vægðarlausan
hátt um vald tilbúinna ímynda í sam-
félagi okkar; hvernig dyggðum eins
og sakleysi, fegurð, kynþokka og
kvenleika eða karlmennsku er snúið
upp í andhverfu sína með ýktri hlut-
gervingu í formi staðlaðra ímynda,
sem fylla þann vemleika fjölmiðla-
heimsins, sem mótar samtíma okkar
í æ ríkara mæli. Þegar okkur bárust
síðan sýnishom af væntanlegum
myndum Lamsweerde í desember
síðastliðnum, sáum við að þessar ný-
ustu myndir hennar, sem þá var ver-
ið að frumsýna í einum af virtustu
listasölum New York-borgar, voru í
veigamiklum atriðum frábrugðnar
fyrri verkum. Þetta voru portrett-
myndir þar sem hinar stöðluðu og
sviðsettu ímyndir fjölmiðlaheimsins
voru horfnar. Þess í stað sýnir
Lamsweerde okkur nú manneskjuna
vamarlausa andspænis vægðarlausri
linsu myndavélarinnar. Tíu myndir
af mannvemm sem allar liggja uppi í
rúmi á sama hvíta koddanum. Sjö af
fyrirsætunum em svartklæddar,
tvær hvítklæddar og ein klædd í
bmnu og rauðu. Sjónarhomið er
óvenjulegt þar sem horft er niður á
fyrirmyndina frá fótagaflinum, eins
og til að undirstrika vamarleysi
hennar. Það er sjónarhom læknisins
við sjúkrabeðinn. Ekkert er gert til
að fegra andlitsdrættina, en andlitin
virðast smurð með sömu dökkleitu
olíunni. Myndbyggingin er sam-
hverfa sem minnir á krossfestingu,
þar sem andlitið er í brennidepli. I
þremur myndanna sést heitur rauð-
ur litur í bakgranni ábreiðunnar og í
einu tilfellinu sjáum við tvö stúlku-
böm sem gætu allt eins verið sam;
vaxnir tvíburar með þrjá fótleggi. I
flestum myndanna breiðist hárið yfir
koddann, og í einu tilfellinu hylur
„ÉG“ heitir sýningin í Listasafninu og þar eru myndir, sem Lamsweerde
frumsýndi í Matthew Marks Gallery í New York í desember síðastliðnum.
hárið andlitið nær alveg. Uppsetning
myndanna í sýningarrýminu skiptir
líka miklu máli, þar sem þær horfast
í augu í kross yfir salinn og mynda
innbyrðis samspil, sem gefur til
kynna dulin tengsl sem áhorfandinn
blandast ósjálfrátt inn í. Myndimar
vekja vissa ónotakennd og jafnvel
sektarkennd, sem erfitt er að skýra.
Það er eins og áhorfandinn sem
horfir í gegnum linsu Ijósmyndarans
hafi ráðist að persónu þessara ein-
staklinga í fullkomnu vamarleysi og
sé um leið orðinn þátttakandi í nánu
tilfinningasambandi þeirra. Eða
hvað merkja þessar undarlegu
myndir eiginlega?
Nafngiftin ætti kannski að leiða
okkur nær svarinu við þessari
spumingu. En þegar ljóst er að höf-
undur virðist sjá sjálfa sig í öllum
persónunum með því að kalla þær
„Ég nr. 1-10“, þá virðist svarið
kannski enn fjær okkur en fyrr.
Hvað veldur því að við fyllumst
ónotakennd andspænis þessum
myndum? Hvaðan koma sektar-
kenndin og sjokkáhrifin sem þær
valda? Hugsanlegt væri að leita
skýringa á viðbrögðum okkar í eðli
þess miðils sem ljósmyndin er, og
þá ekki síst í því hvernig ljósmyndin
hefur kennt okkur að horfa á veru-
leikann og mynd hans. Við höfum
lært að líta á ljósmyndina sem eins
konar sönnunargagn, að ljósmyndin
sýni okkur ótvírætt það sem bar
fyrir linsu myndavélarinnar á því
augnabliki þegar smellt var af. Að
ljósmyndin og viðfangið séu nánast
eitt og hið sama, að hún sýni okkur
„form veruleikans" með vélrænum
hætti. En ef ljósmyndin getur með
þessum hætti birt okkur mynd
vemleikans, þýðir það þá ekki jafn-
framt að hægt sé að líta á veruleik-
ann sem mynd? Með öðmm orðum,
er manneskjan og mynd hennar eitt
og hið sama? Það er meðal annars
þessi spuming sem vaknar, og hún
er í raun og veru ógnvekjandi, þeg-
ar við hugsum til þess valds, sem
ljósmyndin hefur í umhverfi okkar.
Ef betur er að gáð, sjáum við að
þetta eru sviðsettar myndir, per-
sónurnar sem þær sýna stilla sér
upp í þessa vamarlausu stöðu
frammi fyrir linsunni. Umhverfið er
líka hluti af þessari sviðsetningu,
sem og litanotkun í klæðum og
rúmábreiðum. Um leið og við still-
um okkur upp fyrir framan mynda-
vél emm við að sýnast vera eitthvað
annað en við erum „innst inni“. Við
tökum þátt í leik sem byggist á
táknmáli látbragðsins. I þessum
myndum tengist það jafnframt
táknmáli hins sviðsetta umhverfis.
Þá verður uppsetning sýningarinn-
ar og nærvera áhorfandans einnig
hluti af táknmáli þessara verka.
Upplifun okkar af þessum mynd-
um fer eftir því hvernig við skynjum
og lesum úr þessu táknmáli. Ef
vemleikinn er mynd, þá er hann
líka merkingarfræðilegt úrlausnar-
efni, bæði fyrir skilninginn og til-
finningamar. Hið tvíræða og
sjokkerandi eðli ljósmyndarinnar er
fólgið í því að hún breytir vemleik-
anum í tákn. Því nær sem ljósmynd-
in kemur manneskjunni, því meira
fjarlægist hún viðfang sitt um leið
og hún umbreytir því í tákn. I því er
vald ljósmyndarinnar fólgið.
Samkvæmt nafngiftunum virðist
Lamsweerde sjá sjálfa sig í þessum
myndum. Að minnsta kosti ein þeirra
mun vera raunvemleg sjálfsmynd
hennar, í hinum myndunum munu
nákomnir ættingjar hennar og vinir
hafa setið fyrir. En þessar myndir
sýna ekki vemleikann, heldur tákn-
mál sem byggist á vemleikanum. Við
getum vissulega, eins og höfundur-
inn, reynt að sjá sjálf okkur í þessum
myndum. En það er líka hægt að lesa
úr þessum verkum vísun til helgi-
myndarinnar þar sem hin fljótandi
og ístöðulausa sjálfsvitund leitar
festu í hlutgerðri og óbreytanlegri
ímynd mannsins sem fómarlambs.
Svarti liturinn er litur sorgarinnar,
rauði liturinn er litur sársaukans og
hvíti liturinn er litur sakleysisins og
sjúkrarúmsins. Við getum líka séð í
þessum myndum hvemig mann-
eskjan er krossfest í mynd sinni sem
hlutgert táknmál er gerir tilkall til
þess að vera staðgengill vemleikans.
Kannski stafa sjokkáhrifin og sektar-
kenndin af því að við uppgötvum sjálf
okkur í hlutverki túlkandans í þess-
um leik með myndmálið?
KVIKMYNPIR
Ilegnbogin n
THUNDERBOLT/PI LI HUO
Leikstjóri Gordon Chan. Handritshöf-
undar Chan, Hing-Ka Chan, Wai-
Chung Kwok. Aðalleikendur Jackie
Chan, Todd Bryant, Michael-Ian
Lambert, Michael Wong, Anita Yuen.
110 mín. Golden Harvest, New Line
Cinema. Hong Kong. 1995.
SLAGSMÁLAHUNDURINN
og sprelligosinn Jackie Chan er
orðinn pottþétt söluvara vestan
hafs, þökk sé linnulausri markaðs-
setningu og batnandi myndum, í
samstarfi við risaverin í Hollywood.
Þar er komin ástæðan fyrir því að
Slagsmál
og sprell
rykið hefur verið dustað af þessari
fjögurra ára gömlu hasardellu, sem
stendur nokkuð að baki nýrri
myndum stjömunnar.
Söguþráður og persónugerð em
ekki aðall slagsmálagríns frá Hong
Kong. Nokkrir vondir gæjai-, nokkr-
ir góðir - með Chan í fai-arbroddi -
og sprikl. Að þessu sinn fer Chan
með hlutverk biívélavirkjans Chans,
fyrmrn kappakstm-hetju. Banda-
rískt illmenni kemur því til leiðar að
bifvélavirkinn verður að gjöra svo
vel og setjast aftur undir stýri, og
notar til þess hrottalegar aðferðir.
Því miður er þessi afurð ekki í
þeim galsafengna slagsmála/djöfla-
gangsstíl sem gert hefur myndir
hins hnellna Chans að stjörnu víða
um heim. Viljandi eða óviljandi er
Thunderbolt fullalvarleg og alltof
löng. Það er ekki fyrr en eftir
miðja mynd að átökin fara inná þá
línu sem áhorfendur vilja. Þá kem-
ur til sögunnar blaðakona sem
breytir yfirbragðinu til hins betra.
Thunderbolt er fyrst og fremst fyr-
ir aðdáendahóp þessa geðþekka
spraðabassa, en ekki líkleg til að
bæta við hann.
Sæbjörn Valdimarsson
I ævintýra-
ríkinu
MYNDLIST
Káðliús Keykjavfkur
VATNSLITIll
ÆVINTÝRAKLÚBBURINN
Til 7. mars. Opið frá kl. 8-19
alla virka daga, og frá kl. 12-18
um helgar.
ÖLL upplifun og öll sköpun
kemur innanfrá. Svo augljóst er
það að við viljum stundum gleyma
því að mikilvægi lista er ekki fólg-
ið í því að skína í augum annarra
heldur skína í eigin augum. Ef til
vill þarf Ævintýraklúbb þroska-
heftra og fjölfatlaði-a til að koma
okkrn’ aftur í skilning um þau hóg-
væra sannindi.
Þegar meistarinn sagði okkur
að elska náungann eins sjálf okk-
ur meinti hann einnig að án sjálfs-
virðingar ættum við bágt með að
virða aðra. Mesti friðarboðskap-
urinn og besta friðarvömin virðist
þar af leiðandi vera sú starfsemi
sem hjálpar okkur jarðarbömum
til að öðlast sjálfsvirðingu, því án
hennar er allt í hers höndum, í
stórn og smáu.
I hverri viku sé ég lítinn kunn-
ingja minn slást við það eitt að
halda jafnvægi. f hvert sinn sem
hann hefur erindi sem erfiði skrík-
ir hann af kátínu, Arangur hans,
þótt afar hægt fari, er mér meira
virði en öll metasúpan sem hann
Bjami okkar Fel lætur flakka í lok
útvarpsfrétta, og er ég þó eklri
annað en hlutlaus áhorfandi að
baráttu litla mannsins við sín eigin
óstýrilátu taugaboð. Það er eins
og mig gmni að endist mér aldur
eigi ég einnig eftir að skríkja af
kátínu þegar mér tekst eitthvað,
lúnum og langfomum, sem ég hélt
að væri mér ofviða. Og ég veit að
þá, samstundis, mun ég enn verða
sáttur við guð og menn.
Það er þetta sem ég held að
geri sýningu Ævintýraklúbbsins
að merkustu listsýningu bæjar-
ins og er þó ýmislegt áhugavert
og spennandi í gangi. Um leið og
maður flettir öðra tölublaði
Ævintýraklúbbsins á þessu ári
og virðir fyrir sér skellihlæjandi
meðlimi hans nýtur maður þess
dásamlega árangurs sem þeir
hafa náð í baráttunni við fötlun
sína. Hún blasir við manni á
veggjum Ráðhússsalarins í allri
sinni ævintýralegu litadýrð.
Halldór Björn Runólfsson
Tölvur og tækni á Netinu ^mbl.is
ALLTAf= e/TTH\SAíD A/ÝT7