Morgunblaðið - 03.03.1999, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Enn af
íslensku
sjónvarpi
Mestu skiptir að stefnan sem tekin er
núna til næstu ára taki mið afþví í fullri
alvöru að ekki er sjálfsagður hlutur að
íslenskt sjónvarp lifi afþær hræringar
sem nú eru uppi.
Eftir Hávar
Sigurjónsson
Það er kannski fullstórt
upp í sig tekið að hefja
máls á einhverju sem
gæti heitið umfjöllun
um íslenska sjónvarps-
leikritun. Fyrirbærið er tæpast
komið af höndum ennþá. Þrátt
fyrir að íslenskt sjónvarp eigi 34
ára afmæli á næsta ári (útsend-
ingar hófust 30. september 1966)
hefur ekki vaxið fram á neinn
eðlilegan hátt sú grein leikritunar
sem kennd er við sjónvarp. Vöxt-
urinn hefur verið krampakenndur
og farið íram með hléum, engin
stefna sýnileg sé litið yfir lengri
tíma, stundum hefur verið stefnt í
eina átt, síðan í aðra og hin seinni
ár jafnvel ekki neitt. Ef horft er
til upphafs sjónvarpsreksturs á
hinum Norðurlöndunum og fram-
leiðslu þeirra á eigin leiknu efni
er ljóst að íslenska sjónvarpið
hefur ekki staðið sig til jafns, en
i/muoDE samt hefur
ViunUnr „frændumvor-
um á Norður-
löndunum" ekki
þótt nóg að
gert og viðkvæðið þar sem hér, að
innlend dagskrá, sérstaklega leik-
ið efni, eigi undir högg að sækja
gagnvart erlendu efni.
Þó horfa megi yfír liðna áratugi
íslenskrar sjónvarpssögu og
benda á að vissulega hefði mátt
nýta tímann og kraftana betur til
þróunar á íslensku leiknu efni er
tækifærið engan veginn runnið
okkur úr greipum. Ekki væri
samt óeðlilegt að í dag ættum við
aðra kynslóð höfúnda sem skrif-
aði fyrir sjónvarp í stað þess að
nú síðustu misserin hafa fáeinir
ungir höfundar verið að þreifa
fyrir sér með skrifum sjónvarps-
leikrita; mestan part í lausu lofti
án nokkurrar hefðar eða uppsafn-
aðrar reynslu til að byggja á. Sú
fráleita staða er tekin sem góð og
gild að hér sé samið leikið efni
fyrir sjónvarp sem í rauninni
kemst ekki með tæmar þar sem
miðlungs efni annars staðar frá
hefur hælana. í gegnum tíðina
hefur árangurinn ýmist verið í
ökkla eða eyra, ef ekki eru æj>
andi vankantar á einfóldustu
grundvallaratriðum hefur sjón-
varpið orðið eins konar æfinga-
völlur sjálfbirgingslegrar kvik-
myndagerðar; stílæfingar kvik-
myndagerðarmanna sem gengið
hafa með bíómynd í maganum um
árabil og reynt að troða öllu að
þegar tækifæri gafst með innan
við klukkutíma sjónvarpsmynd.
Kostnaður við þessi „einkaflipp"
mun á stundum hafa jaðrað við
hneyksli.
í ljósi þessa hefur barlómurinn
um peningaleysi stundum hljóm-
að fremur hjákátlega, viðkvæðið
hefur gjarnan verið að það kost-
aði svo mikið að framleiða vandað
leikið sjónvarpsefni að allur sam-
anburður við sjónvarpsefni stór-
þjóða sé ósanngjam; þegar horft
er til Bretlands er sagt með
andakt: „þeir hafa svo mikla hefð
á bakvið sig.“ Hin margrómaða
breska hefð í sjónvarpsleikrita-
gerð er 15-20 árum lengri en hér
á íslandi, hvorki meira né minna.
Vissulega hefur BBC og aðrar
sjónvarpsstöðvar stórþjóða meiri
fjármuni umleikis, en línumar
hefðu lagst öðmvísi ef íslenska
sjónvarpið hefði tekið BBC sér til
fyrirmyndar strax í upphafi hvað
varðar hlutfall af heildarfjárveit-
ingu sem varið er til framleiðslu á
leiknu efni. Áhersla BBC á mikil-
vægi eigin framleiðslu á leiknu
efni stafar ekki hvað síst af menn-
ingarlegri sjálfsmynd bresku
þjóðarinnar. Þar þótti sjálfsagt
strax í upphafi að nánast allt efni
sjónvarpsins væri innlent, jafn
sjálfsagt og það þótti að dreifa því
efni sem víðast um heimsbyggð-
ina; Bretar hafa haldið yfirburða-
stöðu sinni gagnvart Bandaríkj-
unum að því leyti að breskt sjón-
varpsefni er alla jafha talið menn-
ingarlegra og listrænna en hið
ameríska. Þetta er þó alls ekki
alltaf rétt en er viðtekin skoðun
engu að síður.
Ekki ætla ég að halda því fram
að í upphafi hafi sá möguleiki ver-
ið fyrir hendi að íslenska sjón-
varpið næði yfirburðastöðu á al-
þjóðavísu. A þetta er eingöngu
minnst til að benda á að rótgrón-
ar réttlætingar á óeðlilega háu
hlutfalli erlends efnis í íslenskri
sjónvarpsdagskrá standast ekki
þegar nánar er að gætt. I upphafi
hefði mátt velja aðra leið en þá
sem fyrir valinu varð. Látum svo
vera. Mestu skiptir að stefnan
sem tekin er núna til næstu ára
taki mið af því í fullri alvöru að
ekki er sjálfsagður hlutur að ís-
lenskt sjónvarp lifi af þær hrær-
ingar sem nú eru uppi. Islenskt
sjónvarp stendur frammi fyrir því
að skilgreina sig að nýju; ætlar
það að verða útsendingarstöðvar
á alþjóðlegu afþreyingarefni með
íslenskum texta eða ætlar það að
standa undir nafni sem framleið-
andi efnisA íslensku fyrir íslenska
áhorfendur. Hér er að sjálfsögðu
ekki bara átt við RUV-Sjónvarp
heldur einnig þær stöðvar sem
telja sig lúta kröfum markaðarins
fyrst og fremst.
Ekki á að hika við að setja nið-
ur skýra löggjöf um lágmarks
hlutfyllíslensks efnis í dagskrá ís-
lenskra sjónvarpsstöðva. A sínum
tíma þótti dagskrá Keflavíkur-
sjónvarpsins ekki landsmönnum
bjóðandi; þá voru reyndar uppi
sömu rökin um einstaklingsfrelsið
og tjáningarfrelsið, en fóik úr öll-
um flokkum var sammála um að
amerískt sjónvarp ætti ekki er-
indi inn á íslensk heimili. Vó þar
þungt yfirlýsing sextíumenning-
anna svokölluðu, þar sem valin-
kunnir einstaklingar í menningar-
og atvinnulífinu tóku höndum
saman um að mótmæla óheftum
útsendingum hersins á Keflavík-
urvelli um allt suðvesturlandið.
Fór það saman að um leið og ís-
lenska sjónvarpið hóf útsendingar
var lokað fyrir útsendingar Kefla-
víkursjónvarpsins utan vallar.
Verð athygli í þessu sambandi er
grein Harðar Vilbergs Lárusson-
ar I Nýrri sögu um Keflavíkur-
sjónvarpið og upphaf íslenska
sjónvarpsins. Þar er birt dagskrá
Keflavíkursjónvarpsins frá 19.
desember 1967 og Hörður segir
eftirfarandi um þetta dagskrár-
sýnishom: „Ef litið er á dag-
skrána má sjá að dagskráin líkist
helst því sem sjá má á Stöð-2 í
dag og er til merkis um aukið
vægi bandarísks efnis í íslensku
sjónvarpi íseinni tíð.“
UMRÆÐAN
• •
Oryggi eða
herstöðvargróði
NÚ
verða fimmtugt, og haf-
in er ný þáttaröð um
kalda stríðið í Sjón-
varpinu. Eftir fyrstu
tvo þættina lítur því
miður ekki út fyrir, að
þar eigi að skyggnast
mikið lengra undir hið
grunnfærnislega yfir-
borð en venja hefur
verið. Litlir tilburðir
sýnast til þess að út-
skýra, hvaða öfl hmndu
þessum vítahring víg-
búnaðarkapphlaupsins í
rauninni af stað.
A sama hátt halda
ábyrgir menn á Islandi
því enn fram, að því er virðist gam-
anlaust, að bandaríski herinn sitji og
hafi setið hér vegna „öryggis" ís-
lendinga. Fyrirferðarmestur þeirra
nú um stundir er að sjálfsögðu Hall-
dór Ásgrímsson utanríkisráðherra.
Vafalaust hafa einstakir íslenskir
stjórnmálamenn í einlægni óttast
innrás af hálfu Rússa um miðja öld-
ina, og mikill hluti landslýðsins féll
eðlilega fyrir sameiginlegum
hræðsluáróðri allra útbreiddustu
fjölmiðla. En hin raunveralega þörf
fyrir endurnýjaða hersetu var auð-
vitað sú, að íslenskir athafnamenn
höfðu komist á óvenju sterkt gróða-
bragð á styrjaldarárunum og vildu
fá að halda áfram að sitja að slíkum
kjötkötlum. þetta tókst með miklum
ágætum, svo að fjölmargir mökuðu
krókinn á Kananum, þótt Aðalverk-
taka beri vitaskuld hæst í þeim
hópi. Dæmið frá Islandi var reynd-
ar ekki annað en ofurlítil smámynd
af orsökum hins gegndarlausa og
þarflausa vígbúnaðar um heim all-
an.
Löngu er komið á daginn, og
mátti þó alla tíð dagljóst vera, að
aldrei var nein hætta á innrás af
hálfu Sovétríkjanna, eftir að síðari
heimsstyrjöld lauk, hvorki hér á
landi né annarstaðar vestan járn-
tjalds. Samningar stórveldanna um
skiptingu áhrifasvæða, sem gerðir
voru í Jalta og Potsdam við
stríðslokin, héldu allan tíma kalda
stríðsins og stóðu meðal annars af
sér Berlínardeiluna 1948, Súesdeil-
una og Ungverjaland 1956, Kúbu-
deiluna 1962 og Tékkóslóvakíu
1968.
Veikleiki Rauða hersins var auk
þess slíkur fyrst eftir styrjöldina, að
hann átti meira en nóg með að gæta
allra þeirra gífurlegu
landsvæða, sem Sovét-
ríkjunum höfðu fallið í
skaut í fyrrnefndum
samningum. Þetta
vissu auðvitað þeir sem
best þekktu til bæði
vestan og austan jám-
tjalds, en ýmist kusu
þeir að þegja eða radd-
ir þeirra voru kæfðar
af þeim sem fjölmiðlum
réðu vegna þeirra gríð-
arlegu hagsmuna, sem
kröfðust áframhaldandi
hernaðarumsvifa.
Hér var nefnilega
um að ræða miljónföld
fjármálaumsvif miðað
við þau sem íslenskir smágróða-
pungar voru að velta vöngum yfir
fyrst eftir stríðslok. Risafyrirtækin
í hergagnaiðnaðinum vildu eðlilega
ekki draga saman seglin. I staðinn
fyrir heitt stríð var því magnað upp
kalt stríð, og í krafti þess gat öll
stríðsmaskína heimsins haldið
áfram að mala eigendum sínum gull
með því að halda áfram að byggja
upp herstöðvar um víða veröld,
Kalda stríðið
Utanríkisráðherrar
„troða stafkarls stíg til
Washington“, segir
—-------------------------
Arni Björnsson, um ör-
yggis- og varnarmál.
reka þær og framleiða stöðugt nýj-
an og fullkomnari herbúnað handa
þeim.
I þessu skyni vom Nató og fleiri
hemaðarbandalög stofnuð og
stríðsóttinn magnaður, svo að kjós-
endur í iðnríkjunum gætu betur
sætt sig við að skattpeningum
þeirra væri eytt í hernaðarbrask.
þetta var auðvitað allt á kostnað al-
mennings, því fyrirtækin vom verk-
takar hjá ríkisstjórnum herveld-
anna, en undirverktakar í aðildar-
ríkjunum nutu góðs af. Af þeim sök-
um var sífellt falast eftir að reisa
nýjar herstöðvar og efla þær, sem
fyrir vom.
Bakþráðamenn fyrirtækjanna sáu
hver í sínu landi um að stýra
stærstu fjölmiðlunum og styrkja
einkum slíka stjórnmálamenn til
forystu, sem óttuðust Rússa eins og
pestina, en höfðu annaðhvort tak-
markaðan skilning á raunveralegum
forsendum hervæðingarinnar eða
vora samdauna henni. Það var helst
að Eisenhower karlinn væri byrjað-
ur að sjá í gegnum blekkinguna, rétt
áður en hann lét af forsetaembætti
Bandaríkjanna um 1960.
Ráðamenn Sovétríkjanna voru að
sínu leyti annað tveggja jafnspilltir
eða glámskyggnir og mótleikarar
þeirra. Eftir slökunarstefnu Gorbat-
sjofs og síðar fall Sovétríkjanna
varð á hinn bóginn mun erfiðara fyr-
ir framleiðendur herbúnaðar að
halda stríðsóttanum við og krefjast
stöðugra fjárframlaga frá ríkis-
stjórn sinni vegna erlendra her-
stöðva. Með nýrri tækni heppnaðist
mörgum þessara fyrirtækja auk
þess því að snúa sér að öðram verk-
efnum. Fjöldi herstöðva varð af
þeim sökum lítt þarfur, svo sem
stöðin á Miðnesheiði.
þá gerist það, að íslenskir utan-
ríkisráðherrar taka enn á ný að
troða stafkarls stíg til Washington,
og biðja nú opinberlega um fram-
hald á hersetunni af efnahagslegum
sökum. I staðinn fyrir að tuða enn
eina ferðina um óljósa öryggishags-
muni, væri miklu heiðarlegra að við-
urkenna í eitt skipti fyrir öll, að fjár-
hagslegur ávinningur voldugra og
jafnvel smárra fyrirtækja var og
hefur ætíð frá stríðslokum verið
meginforsenda bandarískrar her-
setu á íslandi. Annað mál er það,
hvort meirihluti fólks er ekki
einmitt hæstánægður með þá for-
sendu.
I haust lét hátt í nokkrum þing-
mönnum vegna einhverrar kafloð-
innar málsgreinar um hersetuna og
Nató í drögum að málefnaskrá
Samfylkingar jafnaðarmanna.
Þessir menn vissu þó fullvel að ekki
var minnsta mark takandi á slíkri
moðsuðu. Nató-sinnar gera sér
hinsvegar vonir um, að ruglið og
misskilningurinn um „öryggið" sitji
enn svo fast í heilabúi flestra lands-
manna, að hægt sé að beita slíkum
hræðsluáróðri með árangri í kom-
andi kosningabaráttu. Vonandi eru
samt fleiri en áður komnir í svo
andlegt jafnvægi, að þeir geti farið
að hugsa sjálfstætt og rökrétt um
þessi mál.
Höfundur er þjóðháttafræðingur og
doktor í menningarsögu.
Prófkjör
Útdráttur greina um prófkjör vegna alþingiskosninga vorið 1999.
Greinarnar eru birtar i heild á Netinu www.mbl.is
Prófkjör á
Vesturlandi
Skúli Aiexanderson, fyrrverandi al-
þingismaður, skrifar:
Það er gott fólk
sem bíður sig
fram til að verða
fulltrúar okkar á
Alþingi. Eg fagna
því sérstaklega að
í þessum hópi er
Jóhann Ársæls-
son. Eg hefi fylgst
með Jóhanni frá
því upp úr 1950.
Foreldrar hans bjuggu hér undir
Jökli og ólst hann hér upp í mynd-
arlegum systkinahópi í tengslum
við fjölmennan frændgarð.
Löggjafarþing okkar, Alþingi,
er fámennt. Það skiptir því miklu
að alþingismenn hafi aflað sér fjöl-
þættrar þekkingar. Þegar Jóhann
Ársælsson tók sæti á Alþingi árið
1991 hafði hann aflað sér góðrar
menntunar og reynslu. Hann
stundaði sjó bæði á vertíðum frá
Snæfellsnesi og á síldveiðum norð-
anlands. Lærði síðan skipasmíði
hjá Þorgeiri og Ellert. Á námsár-
unum stofnaði hann heimili á
Akranesi.
Eftir að Jóhann settist að á
Akranesi vora honum falin hin
ýmsu störf, seta í bæjarstjórn og
nefndar- og félagsstörf. Viður-
kennt er bæði af samherjum og
mótherjum að það verk eða mál-
efni sem hann tekur að sér sé í
góðum höndum. Vestlendingar, ég
hvet ykkur til að velja Jóhann í
fyrsta sæti á framboðslistalista
Samfykingarinnar á Vesturlandi í
prófkjörinu 6. mars nk.
Jóhann Arsæls-
son í 1. sæti
Guðbjartur Hannesson skólastjóri,
Akrancsi, skrifar:
Samfylkingin á
Vesturlandi efnir
til prófkjörs nk.
laugardag, 6. mars.
Aðeins er raðað
upp í þrjú efstu
sætin. Ánægjulegt
er að mikið úrvals-
fólk býður sig fram
og ljóst að hvernig
sem prófkjörið fer
þá verður listinn skipaður sterkum
frambjóðendum. Sjálfur er ég samt
ekki í nokkrum vafa um að listinn
verður sterkastur með Jóhann Ár-
sælsson í fyrsta sæti. Hann hefur
mjög góða þekkingu og reynslu af
atvinnumálum og er ötull baráttu-
maður gegn óréttlæti kvótakerfis-
ins. Hann hefur góða þekkingu á fé-
lags-, skóla- og heilbrigðismálum og
berst fyrir bættri stöðu láglauna-
fólks og öryrkja. Fyrst og fremst er
þó Jóhann traustur og yfirvegaður
stjórnmálamaður. Eg skora því á
alla stuðningsmenn Samfylkingar á
Vesturlandi að taka þátt í prófkjör-
inu og velja Jóhann í fyrsta sætið.
Guðbjartur
Hannesson