Morgunblaðið - 14.04.1999, Qupperneq 64

64 MIÐVIKUDAGUR 14. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
Forvitnilegar bækur

SMGMSH'
msæmm
HEAHER

Sósíalískt
raunsæi gef-
ur svarið
English Literary Reader, gefin út af
State Text-Bok Publishing House í
Leníngrad 1936. 324 sfður. Kostaði 2
rúblur og 50 kópeka á sfnum tíma.
Á SINNI tíð höfðu sósíalistar svar
við öllu; ekki var bara að þeir vissu
hvernig átti að leysa öll mannleg
vandamáþ heldur voru þeir einnig
með á tæru hvernig átti að haga list-
um og menningu, hún átti að þjóna
þjóðfélaginu. í fróðlegri grein um sós-
íalískt raunsæi í Voks, riti menningar-
samskiptafélags Sovétríkjanna, 1948
fá þannig ýmsm rithöfundar á baukinn
fyrir smáborgaralega hugsun og fyrh-
að uppfylla ekki megintilgang bók-
mennta: að uppfræða alþýðuna og
móta í anda sósíalismans.
Ofangreint kemur npög við sögu í
sýnisbók enskra bókmennta sem gefin
var út af ríkisútgáfu námsbóka austur í
Leníngrad 1936. Á titilsíðu má lesa að
bókin sé samþykkt af menningarráði
alþýðunnar, sem eflaust hefur þurft tii
að tryggja að ekki væri verið að láta í
hendur ungmenna bókmenntir sem
falla ekki að pólitískum rétttrúnaði.
í inngangi höfunda, Önnu Jacobson
og Marianne Kuznets, kemur fram að
bókinni sé skipt upp í tímabil og fyi-ir
framan hvert tímabil sé tilvitnun í
Marx eða Engels til að koma lesend-
um í rétt hugarástand áður en þeh-
lesa verk viðkomandi höfunda. Einnig
er vakin athygli á því að æviágrip höf-
unda sem eru framan við sýnishorn
verka þeira, séu ætluð „til að auðvelda
kennaranum að gefa nemendum
mynd af sess viðkomandi höfundar í
bókmenntasögunni og stöðu hans í
ljósi byltingarbaráttu verkalýðsstétt-
arinnar".
Heldur svo fram í gegnum bókina
að hver rithöfundurinn af öðrum er
metinn eftir þessum mælikvarða og
falla illa á prófinu margir. Shakespe-
are fellur reyndar vel að sósíalísku
raunsæi og þannig fjallar að sögn leik-
rit hans um Ríkharð annan um það að
valdastéttin sé bráðfeig. I kynning-
unni kemur fram að Engels kunni vel
að meta Shakespeare sem talið er
þeim síðarnefnda mjög til bóta.
Charles Dickens farnast ekki eins
vel enda var hann smáborgaralegur og
langaði til að uppíræða almenning í
stað þess að eggja hann til uppreisnar.
Flestir eru höfundarnh- frá okkar
öld enda höfuðáhersla á að kynna nú-
tímabókmenntir. Þeir fá misjafna
dóma en alltaf metnir eftir stuðningi
við stéttarbaráttuna. Aldous Huxley
er afturhaldssinnaður, Jack London
er smáborgari smitaður af anai-kisma,
H.G. Wells er fasisti, G.B. Shaw smá-
borgaralegur sósíalisti og svo má
telja. Það er helst að vinstrisinnaðir
rithöfundar bandarískir á þessari öld
falli ritstjórunum í geð, John Dos
Passos sleppur í gegnum nálai-augað,
Theodore Dreiser, sem þó fær ákúrur
fyrir að hafa snúið af réttri braut,
Sherwood Anderson, Sinclah- Lewis,
Michael Gold, sem sagðm- er einn
fán-a verkalýðssinnaðra rithöfunda
bandarískra, og Wiliam Rollins yngri
sem talinn er með helstu rithöfundum
Bandaríkjanna fyrir eindreginn
stuðning sinn við sósíalískt raunsæi.
Árni Matthíassoh
HROLLVEKJUHÖFUNDURINN STEPHEN KING
Tímavélin
Hræðist mest
hið ofur venjulega
lega óhugnanlega venjulegur!“
Faðir King yfirgaf fjölskyld-
una þegar King var ungur
drengur. King ólst upp í Maine
og segir að móðir sín, Nellie,
liafi örvað hann til bókiesturs í
æsku og hvatt hann til að nota
ímyndunaraflið. Hann segir að
æskuár sín í friðsælu úthverfi
hafi haft mikil áhrif á sig sem
höfund, enda gerast margar
sögur hans í svipuðu umhverfi.
„Hryllingssögur eru ein aðferð
til að halda upp á góða líðan.
Hæfileiki okkar til að ímynda
okkur hræðilegar aðstæður
lijálpa okkur við að kljást við
þau tímabil í lífi okkar sem eru
erfið og við metum betur það
góða líf sem við lifum.“
Lífið er rólegt í 25 herbergja
húsi King í Maine þar sem hann
býr ásamt Tabitha, eiginkonu
sinni til 28 ára. Þrjú börn
þeirra eru uppkomin og ákafir
aðdáendur trufla friðsæla til-
veru rithöfundarins æ sjaldnar.
King segist dvelja styttri tíma
við skrifborðið hvern dag og
nýtur þess æ meir að dvelja
með vinum sínum í rokkhljóm-
sveitinni Rock Bottom Rema-
inders, en í þeirri sveit eru aðr-
ir rithöfundar eins og vinur
hans Barry og rithöfundurinn
Amy Tan sem hefur notið mik-
illa vinsælda fyrir sjálfsævi-
sögulegar skáldsögur sínar um
kínaverska innflytjendur í
Bandaríkjunum.
King segist ekki búast við að
ritferill hans verði mikið lengri.
„Ég vil ekki verða þessi aldni
rithöfundur sem þarf að styðja
sig við einhvern á hátíðar
stundum. Ég vil alls ekki verða
skrípamynd af sjálfum mér.“
Þrátt fyrir það býst hann við að
bækur hans muni lifa góðu lífi.
„Bækur sem vekja ótta lifa yfir-
leitt talsvert lengi. Þær era eins
og nokkurs konar vampírur.
Þær eru þarna einhvers staðar í
langan tíma eftir að þú liefur
lokið við lesturinn."
„Men’s Fashion in the Twentieth
Century. From frock coats to intelli-
gent fibres” Höfundur: Maria
Costantino. 160 bls. B T Batsford
Ltd, London, árið 1997. Eymunds-
son.
VIÐ skulum fara í ferðalag.
Flakk í gegnum mannkynssög-
una. Við stígum upp í tímavél og
ferðumst með velklæddum mönn-
um. Fyrr en varir höfum við
kynnst mafíósum og hvítklæddum
Itölum, mótorhjólagengjum og
poppstjömum, Don Johnson með
sólgleraugu og Harry Traman í
Hawaii-skyrtu. Ferðasagan er
mannkynssagan. Sagan er fléttuð
úr fólki og krydduð með tíðar-
anda, tónlist og stríðsrekstri. Við
ferðumst og tímarnir breytast.
Og mennirnir með. Við heyrum
hvíslað að tennismeistaranum:
„Þú hefur gleymt að fara í buxur“,
þegar hann ákveður loks að þora
að keppa án síðbuxna, eftir
tveggja ára sálarstríð. Og ef karl-
maður sést á baðströnd án þess að
vera í sundbol á hann á hættu að
vera fangelsaður! Margt breytist
með tímanum.
Svona getum við lesið söguna,
skoðað litríkar myndir og séð við-
horfin breytast. Við sjáum hvað
það er sem hefur áhrif á klæða-
burð manna: kreppa, stríð og
skömmtunarmiðar, stjörnur og
stælar. Svo nægir að konungur
Englands fítni svolítið til að allir
klæðast víðari fótum. Sagan verð-
ur lifandi. Og hver dagur skapar
nýja sögu. Hver dagur í lífi okkar
allra er hluti af mannkynssögunni.
Okkar eigin ferðalagi í gegnum
söguna.
Silja Björk
Baldursdóttir
ÞAÐ hefur verið sagt uin hroll-
vekjuhöfundinn Stephen King
að hann sé snillingur í að finna
hryllinginn sem leynist í ofur-
venjulegum aðstæðum. í hugar-
heimi Kings geta vasadiskó
valdið hræðilegum usla, garð-
sláttuvélin orðið að hinu versta
morðvopni og enginn skyldi
brosa út í annað yfir niðurlæg-
ingu skólastúlku á lokaballinu.
En hvað skyldi vekja ótta hroll-
vekjumeistarans sjálfs?
Ekki bækurnar hans, svo
mikið er víst. „Hefurðu ein-
hvern tíma reynt að kitla sjálf-
an þig? Það gengur ekki upp,“
segir King þegar hann er
spurður um álirif eigin bóka á
sálarlíf hans. Það sem aftur á
móti fær King til að skjálfa á
beinunum er ekki hið yfirnátt-
úrulega heldur einfaldlega
venjulegt líf og þau atvik sem
geta hent í lífi hvers manns.
„Ég er hræddur um að eitthvað
komi fyrir konuna mína eða
börnin mín,“ segir hann. „Sjúk-
dómar eins og krabbamein og
hjartaáfall. Eg er hræddur við
að Ienda í flugslysi og við
Saddam Hussein. Við búum í
skelfilegum heirni þar sem
skáldskapur er eina huggunin."
Einn söluhæsti
höfundur heims
í ljósi ótrúlegrar bókafram-
leiðslu kemur það ekki á óvart
að King skuli segjast fá liug-
myndir eins og aðrir fá sím-
hringingar. Frá því að fyrsta
bók hans kom út, Carrie: A
Novel of a Girl with a Frighten-
ing Power árið 1974 hefur
King sem er fyrrverandi ensku-
kennari gefið út meira en 40
skáldsögur sem hafa selst í
meira en 100 milljón eintökum
á meira en 33 tungumálum um
víða veröld. Sögur hans hafa
orðið tilefni til sjö sjónvarps-
mynda og 26 kvikmyndir hafa
verið gerðar eftir þeim.
Bækurnar og kvikmyndirnar
hafa gert King að afar auðug-
um manni. I lok niunda áratug-
arins voru tekjur hans meira en
20 milljón dollarar á ári og
núna í lok tíunda
áratugarins hafa þær tvöfaldast
og eru nær 40 milljónum doll-
ara eða tæpir 3 milljarðar ís-
lenskra króna. Þótt örfáir rit-
höfundar á borð við Michael
Crichton græði örlítið meira
þessa dagana á skrifum si'num
efast enginn um að Stephen Kin
er einn söluhæsti rithöfundur
allra tíma. Agatha Christie, sem
lést árið 1976, á sölumetið og
fast á hæla hennar fylgir annar
breskur rithöfundur, ástarsögu-
höfundurinn Barbara Cartland,
samkvæmt upplýsingum úr
Heiinsmetabók Guinness.
Ohugnanlega venjulegur
Dave Barry sem hefur getið
sér gott orð fyrir gamansöm
dálkaskrif hefur verið náinn
vinur King um langt skeið.
„Stephen hefur ótrúlegan hæfi-
Ieika til að setja sig í spor ann-
arra og skilja hugsanir þeirra.
Manni finnst eins og hann skilji
nákvæmlega hvað maður óttast
mest,“ segir Barry þegar hann
reynir að útskýra velgengni
vinar síns. „Ollum finnst King
vera sérstakur og skrýtinn. En
reyndin er samt sú að hann er
ótrúlega venjulegur.
Eigin-