Morgunblaðið - 04.05.1999, Síða 48

48 ÞRIÐJUDAGUR 4. MAÍ 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Um nýju
Hollywood
„Andúð menningarvitanna á Hollywood-
framleiðslunni er því fyrst og fremst for-
dómar sem, eins og endranœr, byggjast
á fáfræði. “
ollywood er nú á
sínu öðru blóma-
skeiði. Hið fyrra,
sem kallað er
klassíska skeiðið,
varði frá þriðja áratugnum fram
að stríði. A þessu tímabili fram-
leiddu stóru kvikmyndaverin
gæðamyndir á færibandi sem
áhorfendur gleyptu við. Eftir
stríð var mai’kaðurinn ekki eins
öniggur, einkum sökum þess að
sjónvarpsgláp var að verulegu
leyti komið í stað bíóferða. Að
mati bandaríska menningar-
fræðingsins, Thomas Schatz, er
það undrum líkast að
Hollywood og kvikmyndin sem
slík skuli hafa lifað af sjón-
varpsbyltinguna og þá þenslu
sem orðið hef-
VIÐHORF ur í skemmt-
_---— anaiðnaðinum
Eftir Þröst a síðari hluta
Helgason aidarinnar.
Telur Schatz
að kvikmyndaver á borð við
Paramount, MGM og Wamers,
sem öll höfðu það af, hafi sýnt
mikla aðlögunarhæfni. Stjórn-
endur þeirra áttuðu sig í tíma
og breyttu framleiðsluaðferðun-
um og afurðunum. Sé það hins
vegar eitthvað eitt framar öðru
sem fleytti Hollywood inn í nýtt
blómaskeið þá er það stórmynd-
in eða blokkbösterinn svokallaði
(sjá „The New Hollywood",
Film Theory Goes to the
Movies, 1993).
Hollywoodmyndir hafa orðið
dýrari og vinsælli nánast með
hverju ári frá því á sjötta ára-
tugnum. Samkvæmt könnun
sem tímaritið Variety birti árið
1983 voru aðeins tvær myndir
af sjö þúsund sem framleiddar
voru í Hollywood fyrir 1950 á
meðal þeirra 75 mynda sem gef-
ið höfðu hvað mest af sér. Svip-
uð könnun frá árinu 1992 sýndi
að níutíu af hundrað tekjuhæstu
myndunum fram að því höfðu
verið framleiddar eftir 1970.
Stórmyndaæðið hófst fyrir al-
vöru á áttunda áratugnum en
líta má á það sem svar
Hollywood við myndbandavæð-
ingunni og tilkomu kapalsjón-
varpsins. Sennilega markar
Jaws eftir Steven Spielberg
sem frumsýnd var 1975 upphaf
stórmynda eins og við þekkjum
þær í dag en einnig á Star Wars
eftir George Lucas frá 1977
þátt í mótun þessarar kvik-
myndagerðar. Bissnessvæðing-
in, sem löngum hafði loðað við
Hollywood, varð alger frá og
með þessum myndum. Þær
voru fyrstar hinna fokdýru, há-
tæknilegu, áhættusömu, sann-
kölluðu stórmynda sem geta af
sér ýmiss konar söluvaming,
svo sem tónlistarmyndbönd,
hljómdiska, sjónvarpsþáttarað-
ir, myndbönd, tölvuleiki,
skemmtigarða, skáldsögur og
myndablöð svo eitthvað sé
nefnt. Framleiðsla kvikmynda
af þessu tagi eru gríðarstór
margmiðlunarverkefni þar sem
frumsýning myndarinnar sjálfr-
ar er ekki nema einn viðburður-
inn af mörgum. Gæði myndar-
innar er aðeins einn af mörgum
þáttum sem ráða velgengni
hennar, mikilvægasti þátturinn
er sennilega góð markaðssetn-
ing myndarinnar og annarrar
vöru sem framleidd er í tengsl-
um við hugmyndina sem unnið
er út frá. I raun er kvikmyndin
ekki aðalatriðið heidur hug-
myndin (konseptið) sem sölu-
herferðin er síðan byggð á.
Að mati sumra eru kvik-
myndirnar sjálfar farnar að líkj-
ast auglýsingum meir og meir.
Þær eru fullar af ýmsum
merkjavamingi sem framleið-
endur skuldbinda sig til þess að
sýna í myndunum. Þannig er að
hluta vegið upp á móti miklum
framleiðslukostnaði. En einnig
er frásagnartæknin og allt yfir-
bragð myndanna farið að draga
dám af augiýsingum, að sumra
mati á kostnað sögunnar eða
handritagerðarinnar. Kvik-
myndir af þessu tagi virðast
raunar frekar vera verk hönn-
uða en leikstjóra. Framleiðend-
urnir eru líka famir að gera ráð
fyrir því að fleiri horfi á mynd-
ina í sjónvarpi en á breiðtjaldi
og því er tæknivinnsla að miklu
leyti löguð að sjónvarpsskján-
um. Og þar er vissulega hægt
að læra ýmislegt af auglýsing-
um: allir sjónrænir þættir em
minnkaðir og atburðir færðir
inn á miðju hans, framvindan er
hraðari, tónlist er notuð meira,
klippingar em tíðari, stílfæring
er mikil og tæknibrellur era
notaðar óspart.
Hér hefur verið dregin frekar
takmörkuð og neikvæð mynd af
hinni nýju Hollywood og margir
lesendur vafalaust löngu búnir
að stimpla þessa grein sem enn
eina fullyrðinguna um að nú sé
vestræn menning að fara til
fjandans. En þó að það sé aug-
ljóst að kvikmyndaiðnaðurinn í
Hollywood sé alltaf að verða
markaðsvæddari og myndimar
séu í samræmi við það, þá þýðir
það ekki endilega að það rambi
allt á barmi glötunar. Fyrr-
nefndur Schatz talar um að
minna vægi frásagna og eilíf
endurtekning á þeim í stór-
myndum hafi fært út textaleg
mörk og gert áhorfandann að
meiri þátttakanda í framleiðslu-
ferli myndanna, ekki aðeins
sem neytanda á hinum aðskilj-
anlegustu vörum sem henni
tengjast heldur einnig sem mið-
ill frásagnarinnar. Þeir sem
býsnast yfir ungmennunum sem
flykkjast á stórmyndirnar sem
virðast hvorki segja sögu né
miðla heillri hugsun horfa fram
hjá því að unga fólkið er betur
inni í heimi margmiðlunarinnar
(fjölmiðlanna, myndbandanna,
tölvuleikjanna o.s.frv.) sem
þessar myndir em hluti af og
þess vegna líklegri til að þekkja
þann texta, þá frásögn eða þann
táknheim sem tiltekin kvik-
mynd vísar í. Ungmennin em
með öðram orðum yfirleitt bet-
ur læs á þessar kvikmyndir en
fólkið sem er að gagnrýna þær
og því bæði líklegri til þess að
vera virkir þátttakendur í sköp-
un þess merkingarheims sem
þær móta og til að vera dóm-
bærari og gagnrýnni á þær.
Andúð menningarvitanna á
Hollywoodframleiðslunni er því
fyrst og fremst fordómar sem,
eins og endranær, byggjast á
fáfræði.
FYLKINGIN talar
nú mjög íyrir sérstöku
auðlindagjaldi, og vill
koma því á með upp-
boði aflaheimilda. Eg
hef áður bent á nokkra
stóralvarlega meinbugi
á þessum hugmyndum.
Bann við framsali afla-
heimilda getur ekki
farið saman við uppboð
á þeim, vegna réttar
kaupanda til að ráð-
stafa því sem hann
kaupir. Uppboð mun
valda lakari afkomu
sjávarútvegsins og
stráfella smá fyrirtæki.
Auðlindagjald mun
bitna verst á smáum útgerðarfyrir-
tækjum og smáum sjávarútvegs-
byggðarlögum.
Auðlindagjald, uppboð
eða skattur
Undarleg gagnrýni á stjómkerfi
fiskveiða er sú að ekki ríki sam-
keppni um aflaheimildir. Það er
reyndar sett fram sem rök fyrir
uppboði aflaheimilda, en uppboð er
alls ekki eina samkeppnisfyrir-
komulagið. Verð afiaheimilda, hver
selur eða kaupir ræðst allt af
ákvörðun þeirra sem vilja selja og
hinna sem vilja kaupa, á markaði
þar sem keppa fleiri kaupendur og
seljendur. Vilji menn meiri sam-
keppni um aflaheimildir þá er leiðin
sú að rýmka framsalsheimildir.
Fjarri er að öll fyrirtæki og allir
atvinnuvegir sem stunda nýtingu
auðlinda í þjóðareign greiði allan
kostnað sem af hlýst vegna rann-
sókna, stjómar og eftirlits. Sjávar-
útvegur okkar greiðir slík gjöld, nú
um einn milljarð árlega, sem varið
er m.a. til smíði nýs hafrannsókna-
skips. Eg tel eðlilegt markmið að
ætla atvinnuvegum okkar almennt
að bera slíkan kostnað vegna þeirra
auðlinda sem þeir nýta og greiða
skatta af hagnaði þar eftir. Afkoma
sjávarútvegsins hefur batnað og
hann risið á þessum áratug úr
þeirri öskustó sem síð-
asta vinstri stjórn
hrakti hann í. Nú sýnir
hann sambærilega af-
komu og aðrir at-
vinnuvegir sem birtist
m. a. í sambærilegri
verðþróun hlutabréfa.
Þessi árangur hefur
náðst fyrir þróttmikið
starf og stefnumótun
sj ávarútvegsfyrirtækj -
anna, á grandvelli
efnahagslegs stöðug-
leika, áreiðanlegs
stjórnkerfis og sveigj-
anlegra réttinda, en
sérstaklega aukinnar
kunnáttu starfsfólks
og stjórnenda til að skapa verð-
mæti með skipulagi veiða og fram-
leiðslu í ljósi markaðsmöguleika.
An þessa er verðmæti auðlindarin-
ar einnar og sér lítið, eins og við
þekktum allt fram á þennan áratug.
Verðhækkun aflaheimilda má rekja
til ávinnings af framfóram innan
Sjávarútvegur
Auðlindagjald, segir
-31------------3»------
Arm Ragnar Arnason,
leggst misjafnt á lands-
hluta og byggðarlög.
fyrirtækjanna sjálfra. Þjóðin, þeir
sem völdu að stunda önnur störf en
nú krefjast gjalda fyrir auðlindina,
lögðu ekkert af mörkun til þessara
framfara nema þau störf eða við-
skipti sem þeir hafa fengið að fullu
greidd.
Helstu áhrif og afleiðingar
Nauðsynlegt er að við geram
okkur grein fyiir því að auðlinda-
gjaldi af sjávarútvegi fylgja varan-
legar afleiðingar í efnahagskerfinu,
þ.e. í þjóðarbúi okkar, og sjávarút-
vegurinn mun bera þær byrðar.
Formaður Alþýðuflokksins, sem er
ekki talsmaður hans í kosningabar-
áttunni, hefur haldið öðru fram.
Ekki verður komið í veg fyrir þess-
ar afleiðingar af auðlindagjaldi,
nema með gengisfellingu, sem for-
maðurinn stefnir hugsanlega að.
Hún veldur verðhækkunum inn-
fluttrar vöra og íslenskir neytendur
bera þá í raun auðlindagjald af
fiskimiðunum. Sjálfstæðisflokkur-
inn mun ekld halda þannig á mál-
um.
Auðlindagjaldi verður ekki velt
yfir á kaupendur sjávarafurða á er-
lendum mörkuðum, þeir hafa um
fleira að velja. Aflaverð, þ.e. hrá-
efniskostnaður fiskvinnslunnar,
hækkar lítið því afkomutölur sýna
að hún hefur greitt mjög hátt hrá-
efnisverð og ber ekki hærra. Ut-
gerðin mun því bera þessar byrðar
og það mun hafa mikil áhrif á tekj-
ur sjómanna.
Auðlindagjald leggst misjafnt á
landshluta og byggðarlög. Vægi at-
vinnuvega og umfang sjávarútvegs
veldui- því að byrði Reykjavíkur og
höfuðborgarsvæðisins utan Hafnar-
fjarðar verður mjög lítil. Byrði
Hafnarfjarðar verður mikil og byrði
allra annarra landshluta og byggð-
arlaga verður mjög þung vegna
hins gríðarlega vægis sjávarútvegs í
atvinnulífi þeirra. Byrði opinbeiTar
skattheimtu mun því breytast.
Afleiðingamar verða mjög alvarleg-
ar fyrir þá landshluta sem sitjandi
ríkisstjóm og stjómmálaflokkamir
allir era sammála um að þurfi að
efla. Með auðlindagjaldi munu þeir
bera þyngstu skattbyrðar lands-
hlutanna. Hugmyndir Fylkingar-
innar um auðlindagjald og uppboð
aflaheimilda era því afar sérkenni-
legar þegar litið er til afstöðu Al-
þýðubandalagsins í byggðamálum.
Við breytum ekki rétt ef við mis-
munum atvinnuvegum eða lands-
hlutum, sem sumir stjómmálaflokk-
ar leggja nú til. Við verðum að gæta
hófs því sjávarútvegur okkar stend-
ur í harðri samkeppni á erlendum
matvælamörkuðum. Keppinautar
hans þurfa ekki að greiða auðlinda-
gjöld heldur njóta á hinn bóginn
mikilla ríkisstyrkja. Við megum
ekki ganga svo langt að við verðum
undii- í samkeppninni.
Höfundur er alþingismaður Sjúlf-
stæðisflokksins fyrir Reykjnn cskjör-
dæmi.
Þjóðin og
auðlindaarður
Árni Ragnar
Árnason
Er verið að stela
framtíð okkar?
EFLAUST
auglýsingablað
um virkjanir og stór-
iðju á Austurlandi ekki
farið fram hjá
nokkrum Austfirðingi.
Þar er reynt að færa
rök fyrir því að eitt
stærsta hagsmunamál
Austurlands sé að ál-
verksmiðja rísi í Reyð-
arfirði. Til þess að reka
þessa verksmiðju í
sinni endanlegu mynd
þarf orku sem slagar
hátt í þá orku sem
Landsvirkjun seldi til
almenns markaðar og
stóriðju árið 1998. Orkunnar skal
aflað með Fljótsdalsvirkjun, Kára-
hnúkavirkjun og fleiri ótilgreind-
um virkjunum. Og það þarf að
virkja stórt. Það þarf sem sagt að
taka nánast alla þá orku sem hag-
kvæmt er talið að virkja til að reka
eina mengandi verksmiðju.
Ef þessar áætlanir ná fram að
ganga er verið að draga stórlega úr
eða jafnvel eyðileggja möguleika til
eflingar og þróunar annarrar starf-
semi sem byggist á orkunýtingu.
Þannig er því verið að skerða
möguleika á eflingu og þróun at-
vinnulífs á Austurlandi til lengri
tíma litið. Því má spyrja: Er verið
að stela framtíð okk-
ar?
Það getur varia
talist skynsamlegt að
binda í eina verk-
smiðju stóran hluta
þeirrar orku sem hag-
kvæmt er að virkja.
Sérstaklega á þetta
við nú þegar þróunin í
nýtingu raforkunnar
er jafti hröð og raun
ber vitni. Við sjáum
ekki fyrir hvemig hún
verður best nýtt í ná-
inni framtíð. Til að
neftia dæmi þá nægir
að benda á þróun
vetnisframleiðslu, en margt bendir
til þess að innan skammst verði
tæknilega mögulegt að knýja farar-
tæki með vetni, ekki bara farartæki
á landi heldur einnig farartæki á
sjó. Þetta ber sérstaklega að hafa í
huga í ljósi þess að árið 1996 vora
65,8% losunar á koltvíoxíði út í and-
rúmsloftið frá skipaflotanum og
samgöngum á landi. Er ekki skyn-
samlegt að leita leiða til að nýta raf-
orkuna þannig að draga megi úr
þessari losun og vinna þannig á
raunhæfan hátt gegn mengun and-
rúmsloftsins? (Fyrir utan gjaldeyr-
isspamaðinn sem hlytist af
minnkuðum innflutningi á olíu.)
Orka
Er ekki skynsamlegt
að leita leiða til að nýta
raforkuna, spyr Gunn-
-----3»----------------
ar Olafsson, og vinna
þannig á raunhæfan
hátt gegn mengun
andrúmsloftsins?
Vinstrihreyfingin - grænt fram-
boð vill breyttar áherslur í iðnaðar-
uppbyggingu og ráðstöfun orku til
framtíðar litið. Okkar stefna felur
ekki í sér minni umsvif eða stöðnun
eins og virkjunarsinnar vilja
meina. Þvert á móti felast mikil
tækifæri í orkuforða landsins og
skynsamlegri nýtingu hans í góðri
sátt við umhverfið og í þágu kom-
andi kynslóða.
(Nánari upplýsingar um stefnu
Vinstrihreyfingarinnar - græns
framboðs er að finna á heimasíðu
okkar www.vg.is).
Höfundur er 2. maður á lista
Vinstrihreyfingarinnar - græns
framboðs ;í Austurlandi.