Morgunblaðið - 23.05.1999, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 23. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Útgerðin á auðfenginn Fæðubótarefni eru ákaft aug-
r ft x ■ n / lýst og sölumenn tala ijálglega
Sfroda OS aildlOSIIÖ ðClflO 'lm ágóðann scm af þeim megi
Ö ° hafa. SIGRÚN DAVfÐSDÖTTIR
kynnti sér aðstæður á þessum markaði heima og heiman. „Það sem er of gott til að
vera satt er heldur ekki satt.“ Þessi gullvæga og einfalda varúðarregla á víða við og
þá meðal annars um þann skjótfengna gróða, sem sölufólki er lofað fyrir að selja vör-
ur eins og Herbalife. Og þetta á einnig við um nýtt og betra líf með fæðubótarefnum.
„Þetta er algjört æði,“ sagði ein sölukona Herbalife um þann áhuga, er hún segist
finna fyrir hjá kaupendum. Sölumenn giska á að um 400 seljendur Herbalife séu hér á
landi og neytendur þess séu átta þúsund. Þó miklar auglýsingar í blöðum undanfarið
gætu bent til að mettunarstigið náist brátt álíta sölumenn ekki að svo sé. „Við búumst
við að neytendur verði tuttugu þúsund og þá þarf tvö þúsund sölumenn í viðbót," segir
einn sölumaðurinn glaðbeittur.
En spumingin er hvort þetta „æði“ skili sér til allra sölumanna, eða aðeins þeirra,
sem sitja ofarlega í sölupýramídanum. I Bandaríkjunum er ærinni reynslu til að dreifa
í þessum efnum, bæði hvað varðar þessa tegund sölumennsku almennt og sölu Her-
balife og gæði efna frá þessu fyrirtæki. Auk þess að líta á íslenskar aðstæður er hér
hugað að því hvað almennt gildir um sölumennsku af þessu tagi og feril Herbalife í
Bandarfkjunum.
Neytendavemd hefur um árabil verið keppikefli í nágrannalöndunum. Hún veitir
sölufólki aðhald og neytendum verad. Andspænis harðsnúnu sölukerfi eins og hér um
ræðir er spuming hvort íslenskir neytendur eigi nægilega góða kosti, álíti þeir sig
hlunnfarna í viðskiptum.
I
Vs
íslenskar gyllivonir
BANNAÐAR vörur, ólöglegar
auglýsingar og gylltar gróða-
vonir er það sem blasir við
augum, þegar dreifing Herbalife á
íslandi er athuguð. Áróður Herbali-
fe-sölumanna fyrir vörunni annars
vegar og þó einkum og sérflagi að
fólk fari í að útvega fleiri sölumenn
er á sömu nótum og í Bandaríkjun-
um, eins og kemur fram i kynningar-
efni, sem Morgunblaðið hefur undir
höndum. Vamaglinn er að fólk verði
að vera duglegt, en hvergi dregið úr
því sem í vændum geti verið. En að-
algróðaleiðin er ekki í sölu efhanna,
heldur í útvegun nýrra sölumanna,
rétt eins og opinberar bandarískar
stofhanir vara við
I íslenskum bæklingum og dreifi-
efni, sem Morgunblaðið hefur undir
höndum er samtals 21 vörutegund
frá Herbalife. Af þeim eru tólf leyfð-
ar, en níu bannaðar. Ingibjörg H.
Halldórsdóttir hjá Lyfjaeftirlitinu
segir að sér komi það á óvart að svo
margar vörur séu auglýstar til sölu,
án þess að leyfi sé til að flytja þær
inn.
Ein þessara afurða er svokallað
orkute, NRG te, eða „Natural Raw
Guarana" te. Guarana er runni, upp-
runninn í Brasflíu og fræin hafa lengi
verið notuð á þessum slóðum sem
örvandi eftii. Sótt var um leyfi til inn-
flutnings á teinu til Lyfjaeftirlitsins,
sem hafnaði því í janúar, enda guar-
ana ekki leyft hér.
Sölumaður, sem er með þetta te í
dreifingu, segir í samtali við Morgun-
blaðið að hann hafi fengið teið inn við
hefðbundinn innflutninginn og kann-
aðist ekki við að teið væri bannað.
„ftessi vara hefði greinflega ekki
átt að fara í gegn,“ segir Matthías
Berg deildarstjóri hjá rfldstollstjóra.
„Hafi þetta te komið inn í gegnum toll
eru það mistök. Hann bendir á að
komi þessi vara tál dæmis inn í gegn-
um skjallaus viðskipti þá renni upp-
lýsingamar sjálfkrafa í gegn. „Varan
sé ekki sérgreind í tollskrá, sem
myndi auðvelda okkur að finna hana,
heldur er innan um aðrar vörur.“
Matthías segir tollgæsluna ekki
vamarlausa gegn innflutningi af
þessum tagi, „en það er ekki hlaupið
að eftirliti á þessu sviði, meðal ann-
ars af því verið er að létta fyrir skjal-
lausum viðskiptum. En við vitum að
það er mikill áhugi á fæðubótarefn-
um og það er verið að skoða innflutn-
ing á Herbalife og líkum efnum.“
Það sem gerir eftirlit með inn-
flutningi á Herbalife erfiðan er að
vörur af þessu tagi geta komið inn í
landið með mörgum hætti. Varan
berst hingað til lands í bögglapósti,
auk þess sem fólk á ferð í útlöndum
getur keypt sér efni erlendis og sett
í farangurinn.
„Hægir á öldrun“ -
ólögleg loforð
í bæklingum og dreifiefni, sem
Morgunblaðið hefúr undir höndum
um Herbalife fæðubótarefni em
ýmsar lýsingar á virkni þeirra. Efnin
„styrkja ónæmiskerfið, hægja á öldr-
un og hrömun fmmna, kólesteról-
magn minnkar, blóðþrýstingur
lækkar, vinnur á mígreni, tíðarverkj-
um, bólgueyðandi, gott vegna vefja-
gigtar og brjóskloss".
Þegar þetta orðalag var borið und-
ir Lyfjaeftirlitið fengust þær upplýs-
ingar að óheimilt væri ,4 auglýsingum
og kynningum á fæðubótarefnum og
náttúmvömm að gefa til kynna að
varan kunni að hafa lækningamátt.
Með auglýsingum og kynningum er
átt við allt efni, sem er birt eða dreift
til kynningar á vöranni, svo sem í fjöl-
miðlum, í bæklingum, á kynningum
og áletranir á umbúðum vöra“.
í svari Lyfjaeftirlits við fyrirspum
Morgunblaðsins er enn fremur tekið
fram að upplýsingar „þess efnis að
vara geti haft áhrif á heflsu viðkom-
andi hvort sem er til að fyrirbyggja,
lækna eða draga úr einkennum sjúk-
dóma era óheimilar. Þannig er
óheimilt að fullyrða að vara styrki
ónæmiskerfið".
Af þessu má greinflega marka að
ekki er hægt að skjóta sér bak við að
þessar fullyrðingar komi ekki fram í
fjölmiðlum. Það er einfaldlega
óheimilt að dreifa upplýsingum af
þessu tagi og merkja vörar með
þessum hætti.
Undanfarið hafa ýmsir aðilar birt
auglýsingar í íslenskum blöðum,
þar sem fólki er boðin borgun fyrir
að léttast. Af texta auglýsinganna
má ætla að leitað sé eftir fólki, sem
vilji léttast og fá borgað íyrir það.
Er Morgunblaðið grennslaðist
fyrir um hvemig í pottinn væri búið
kom í ljós að fólk átti að borga
11.900 fyrir mánaðarskammt af
Herbalife-fæðubótaefnum, en síðan
fá 300-500 krónur til baka fyrir
hvert ldló sem hyrfi. Þar sem fólk
getur í mesta lagi misst sex kíló á
mánuði með þessum efnum gat frá-
drátturinn því ekki numið meiru en
1.800-3.000 krónum. Þessi tilboð eru
liður í þátttöku í einhvers konar
stuðningshópum.
Anna Bima Halldórsdóttir hjá
Samkeppnisstofnun bendir á að
samkvæmt íslenskum lögum séu
rangar og villandi auglýsingar bann-
aðar og við þau lög gætu slíkar aug-
lýsingar varðað. I smáauglýsingum
dagblaðanna er töluvert um auglýs-
ingar, sem snerta fæðubótarefni.
Þar sem Herbalife Int. bannar að
efnið sé auglýst þá er það hvergi
nefnt opinberlega í auglýsingum,
aðeins í bæklingum og öðru dreifi-
efni, sem sölumenn eru með. Þar
sem slíkt efni gengur manna á mill-
um er erfitt fyrir yfirvöld að hafa
eftirlit með þvi.
í einu kynningarbréfi frá íslensk-
um söluaðila Herbalife segir að í boði
sé vinna hjá fjárhagslega stöðugu
fyrirtæki, sala upp á mflljarða dala
og borguð frí á fjarlægum slóðum.
„Okkur ber skylda að segja þér að
aldur, kunnátta, bakgrannur,
reynsla og menntun skipta ekki
máli.“ I augsýn séu „meiri peningar,
meiri tími, meiri eftirvænting yfir líf-
inu, fleiri ástæður tfl að hlakka tfl
ffamtíðar þinnar“.
Síðan era fullyrðingar eins og
„Fólk, sem nær langt, gerir það sem
þeir, er ekki ná langt, gera ekki“ og
„Aðgerðir era vald, en þekking
ekki“.
Anna Bima Halldórsdóttir hjá
Samkeppnisstofnun segir, að þetta
séu sterkar yfirlýsingar. „Spuming-
in er hvort verið sé að veita villandi
upplýsingar og hvort þeir, sem koma
þeim á framfæri geta staðið við
þær.“
Að sögn Önnu Bimu er starfandi
norrænn samstarfshópur, sem hún á
sæti í. Þar er verið að fara í saumana
á því hvað talist geti eðlflegir við-
skiptahættir á sviðum, sem tengjast
fjölþrepasölu.
í öðram bæklingi era sett upp
margs konar dæmi um hvað hægt sé
að hafa upp úr sölu Herbalife.
Nefndar era tölur frá nokkur hund-
rað dölum upp í tugi þúsunda á mán-
uði. Mánaðartekjur geti numið 65-85
þúsundum „og hækka ört“. Arstekj-
ur geti verið 780 þúsund upp í
1.120.000. „Jafnvel á ameríska vísu
ert þú orðinn mflljónamæringur!
Eins og kemur ffam í bandarísk-
um viðvöranum hér á síðunni er
orðalag af þessu tagi vel þekkt þar.
Það er einmitt talið eitt þeirra atriða,
sem hægt er að nota tfl að þekkja úr
vörur og söluaðferðir, sem beri að
varast.
I bandarískri umfjöllun um fjöl-
þrepasölu er bent á að sala vörannar
til einstaklinga sé oft aðeins yfir-
varp. Mestur hagnaður felist í að fá
sölumenn inn í kerfið. Kynningarefni
frá íslenskum sölumanni Herbalife
ýtir undir þennan gran, því þar seg-
ir: „Markaðsplan Herbahfe byggir á
MLM (multi-level marketing) mark-
aðssetningu og því duglegri sem þú
ert að finna, ráða og skrá sölufólk
ásamt því að kenna því og styðja í
sölunni, því betur vegnar þér.“
Herbalife dýrara á íslandi en
víðast annars staðar
Að sögn kunnugra era Herbalife
vörur allt að fjórðungi dýrari á Is-
landi en erlendis. Það þekkist reynd-
ar úr ýmiss konar verslun að vörar
séu seldar misdýrt eftir löndum og þá
tekið með í reikninginn hver greiðslu-
geta sé í viðkomandi landi.
Sölumaður Herbalife hérlendis gaf
þó Morgunblaðinu aðra skýringu. Að
hans dómi er ástæðan sú að efiiið,
sem hingað komi, komi um Svíþjóð.
Því sé fyrst borgaður af því söluskatt-
ur þar og síðan aftur hér. Til standi
hins vegar að koma upp vörahúsi á
vegum Herbalife hér og þá muni
verðið lækka um 25-30 prósent.
Siguijón Högnason á skrifstofu
ríkisskattstjóra kannaðist ekki við að
slík skýring gæti staðist. „Ef vam-
ingur er fluttur til landsins eftir
hefðbundnum leiðum þá er vara seld
úr landi án söluskatts. Það ætti ekki
að vera um neina tvísköttun að ræða
í verslun milli íslands og Svíþjóðar,"
segir Sigurjón.
Skattar
og skyldur
Það sem er selt í hússölu og kynn-
ingum er að sögn Siguijóns að sjálf-
sögðu virðisaukaskattskylt. Undan-
tekning frá því er þó ef viðkomandi
selur ekki fyrir meira en 220 þúsund
á tólf mánuðum. Þetta er gert til að
losa kerfið við að elta uppi óveruleg-
an söluhagnað.
í upplýsingaefni, sem Morgun-
blaðið hefur undir höndum og sem
ætlað er væntanlegum stjómendum,
en svo kallast þeir, sem selja visst
mikið magn af Herbalife, er sagt að
til að ná því stigi þurfi viðkomandi að
kaupa vörur fyrir 350-370 þúsund.
Því til viðbótar þurfi að greiða 90
þúsund „fyrir tolla, vöruflutning og
virðisaukaskatt“. En ef hugað er
betur að þessu virðist tæplega gert
ráð fyrir ríflegum gjöldum, því bara
virðisaukaskattur af 350 þúsundum
er 85.750 krónur.
Virkar Herbalife?
„Flest megranarduft virka,“ segir
Laufey Steingrímsdóttir næringar-
fræðingur, „en ég veit ekki hvort
Herbalife er betra en önnur efni.
Spumingin er hins vegar hvort ár-
angurinn, sem náð er með slíkum
efnum er varanlegur. Það væri fróð-
legt að fylgjast með fólki eftir að það
hættir að nota efnin.“
Laufey segist ekki mæla með
notkun megrunardufts, þó notkun
þess geti átt rétt á sér til að komast
af stað í megran. „Mikil eftirsókn í
Herbalife og svipuð efni sýnir hvað
áhyggjur af offitu hvfla þungt á
mörgum, en jafnframt að það virðist
þurfa betri lausnir." Laufey segist
ekki vera með neina töfralausn, en
breyttar matarvenjur, hreyfing og
reglulegir matmálstímar séu oft
skref íyéttaátL........ .
Hvað er selt í
ÝMSAR aðrar vörur en
Herbalife eru seldar í
fjölþrepasölu á Islandi. Þar
má meðal annars nefna
Nature’s Own, sem er einnig
fæðubótarefni, NuSkin
fjölþrepasölu
snyrtivörur, Clear Trend
afþurrkunarklúta,
Tupperware-flát, Waves-
heilsuúða og Rainbow-
ryksugur.
■
Viðvörun um sölu
og kaup fæðubótar-
og hollustuefna
NATIONAL Council Against
Health Fraud“, NCAHC, er op-
inber bandarísk stofnun, sem fylgist
með svikum og prettum á heilbrigð-
issviðinu. í fréttabréfi stofnunarinn-
ar í mars-apríl 1993 stendur að sök-
um tíðra fyrirspuma um alls kyns
fæðubótarefni, seld af „sjálfstæðum
dreifingaraðilum", hafi verið teknar
saman nokkrar almennar ábending-
ar. Meðfylgjandi atriði eru byggð á
þeim ábendingum.
Viðvörun til neytenda
1. Vörur sem seldar era með
þessum hætti verða að vera á of háu
verði til að fjármagna freklegan
ágóða, sem dreifiaðilum er lofað.
2. Sölufólk með lítið annað en
þjálfun frá fyrirtækinu er oft rang-
lega kynnt sem „heilsuráðgjafar“,
þótt eina takmark þeirra sé að selja
vöruna. Jafnvel þegar sölumaður er
hæfur og varan í lagi þá felur það í
sér alvarlegan hagsmunaárekstur
að vera bæði ráðgefandi og seljandi.
3. Sölufólk er hvatt til að koma
með munnlegar fullyrðingar um
gagnsemi vörunnar, meðan fyrir-
tækið leitast við að firra sig ábyrgð
með athugasemdum í smáu letri
bæklinga.
Viðvörun til þeirra sem
hugieiða sölu
1. Sum fjölþrepasala er dulbúin
pýramídasala. Mikilvæg viðmiðun
er að megnið af sölupni fer ekki tiL^
neytenda, heldur til vongóðra dreif-
enda, sem þurfa að kaupa lágmarks
skammt til að fá að byrja.
2. Sá sem tekur þátt í sölu heilsu-
efna getur hugsanlega gerst sekur
um skottulækningar. Rannsóknir
sýna að algengasta ástæðan til að
fólk notar skottulækningar eða
vafasöm efni til heilsubótar er að
það hefur heyrt af þeim hjá vinum
og kunningjum.
Seljendum hollustu- og fæðubót-
arefna er ráðlagt að neyta eftianna
sjálft svo það geti vitnað af sann-
færingu um gagnsemi þeirra. Mörg
þessara efna era unnin úr jurtum,
sem hafa lyfjaverkanir, auk þess
sem lyfleysuáhrifa gætir oft. Einnig
getur ábatavon oft ýtt undir þá til-
finningu að efnin virki eins og lofað
er.
3. Verðið, sem goldið er fyrir
sölumennsku af þessu tagi getur oft
verið hátt, þar sem sölumanna er
oft leitað í hópi vina, ættingja,
vinnufélaga og annarra kunningja.
Fólk ætti því að hugleiða hversu
mikils það metur góðan orðstír sinn
í þessum hópi.
4. Læknar, sem taka að sér að
dreifa efnum af þessu tagi, geta
gert sig seka um athæfi, sem ekki
samrýmist starfi þeirra. Sama gildir
um annað starfsfólk í heilbrigðis-
stétt, auk þess sem það getur á
þennan hátt eyðilagt samband sitt
við sjúklinga og aðra, sem það um-
gengst íkrafti vinnu sinnar. mu i