Morgunblaðið - 23.05.1999, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. MAÍ 1999 23
Hvað er þá til ráða?
HVAÐ er til ráða til að grenna
sig annað en fæðubótarefni?
Ráðleggingarnar eru margar
og margvíslegar og margar
slikar má finna á Netinu.
Á slóðinni http://www.puebIo.
gsa.gov/cic_text/health/weight
lossálife/wtloss.htm er að finna
greinargott yfirlit yfir allt sem
lýtur að megrun og hollu líf-
erni.
I stuttu máli þá eru engir
töfrakúrar til, fæðubótarefni
geta verið dýr lausn og besta
ráðið er að borða reglulega,
borða ríkulega af grænmeti og
ávöxtum, leiða hjá sér sætan
og þungan mat - og hreyfa
sig.
Aukakílóin standast ekki
sli'kt... og þau fara eins og þau
hafa komið: Hægt. Skynsamleg
viðmiðun um að léttast er 500 g
á viku.
Starfsemi Herbalife
í Bandaríkjunum og víðar
FYRIRTÆKIÐ Herbalife var
stofnað í Bandaríkjunum 1980
af manni að nafni Mark Hug-
hes. Það leið ekki á löngu áður en at-
hygli heilbrigðisyfirvalda beindist að
fæðubótarvörum og söluaðferðum
fyrirtækisins. Fyrirtækið þrífst enn,
en Hughes býr ekki lengur í Banda-
ríkjunum eftir röð dómsmála gegn
fyrirtækinu.
Söluhrun í Frakklandi
og Þýskalandi
„En hvar eru snekkjur dreifend-
anna?“ er fyrirsögnin á grein í tíma-
ritinu Forbes 20. október 1997 í til-
efni af málaferlum dreifanda gegn
Herbalife. Síðan segir: „Mark Hug-
hes er meistari í hinni hárfínu list að
komast af. Fyrirtæki hans, Herbalife
International Inc., með aðsetur í Los
Angeles, er pýramídaskipulag, sem
prangar út megrunar- og fæðuefna-
blöndum af vafasömum gæðum. Nei-
kvæð umfjöllun og lagaaðgerðir
komu sér illa fyrir viðskipti hans
seint á síðasta áratug. En Hughes,
41 árs, heldur áfram að lifa í munaði
í 20 milljóna dala glæsihúsi í Beverly
Hills.“
Síðan segir að Hughes geti haldið
uppi munaðarlífi sínu á kaupi og
bónus einum saman, sem 1996 hafi
numið 7,3 milljónum Bandaríkjadala.
„Hann lifði af vandann í Bandaríkj-
unum með því að flytja yfir hafið,
þar sem löggjafarvaldið er ekki eins
nákvæmt og neytendur enn trú-
gjarnari, að minnsta kosti í upphafi.“
Sagt er að 1996 hafi hagnaður Her-
balife tvöfaldast í 45 milljónir dala og
salan hafi numið 632 milljónum dala.
„Útlendingar eru ekki heimskir. Á
endanum átta þeir sig á hvenær þeir
hafa verið gabbaðir,“ segir í Forbes. í
Frakklandi náði salan 97 milljónum
dala 1993, en var komin niður í 12
milljónir 1996.1 Þýskalandi nam Her-
balife-salan 159 milljónum 1994, en
var komin niður í 54 milljónir 1996.
Söluverð sjöfalt
framleiðsluverð
Dómsmálið sem var Forbes tilefni
greinarinnar snerist um að Herbalife-
sölumaðurinn Dan Fallow, sem að
sögn Forbes var nú enginn engill,
höfðaði mál í Arizona með ásökunum
um að Herbalife hlunnfæri Herbalife-
dreifendur, að smásöluverðið væri sjö-
falt framleiðsluverðið, auk þess sem
Fallow ásakaði Hughes um að nota
sambönd við rússnesku mafíuna til að
komast inn á rússneska markaðinn.
Dómur í þessu máli féll 1998. Her-
balife var dæmt til að greiða Fallow
620 þúsund dali fyrir að hafa ekki
staðið við samninga um bónus fyrir
sölu í sölulínu hans og konu hans,
auk þess sem honum voru dæmdar
22.500 dala skaðabætur vegna ann-
arra greiðslna. Á móti þurfti Fallow
að greiða Herbalife 61 þúsund dali
fyrir brot á dreifingarreglum fyrir-
tækisms.
Um þetta má lesa á slóðinni
www.herbalawsuit.com, sem fjöl-
skyldan setti upp. Þar er birt mikið
af bréfum, sem fjölskyldunni barst
frá ýmsum öðrum dreifendum.
Þá birtingu reyndi Herbalife að
stöðva að sögn Forbes. í bréfunum
er bæði hrifningaróður um Herbali-
fe, en einnig sögur þeirra, sem álíta
sig hlunnfarna eins og Fallow. For-
bes ályktar sem svo að þessi og önn-
ur málaferli, sem gætu fylgt í kjöl-
farið, gætu reynst Hughes erfið.
„Mun Hughes enn komast af?
Treystið ekki á það í þetta skiptið,"
segir í lok greinarinnar.
Aukaverkanir álitnar
merki um góöa virkni
í fréttabréfi National Council
Against Health Fraud, NCAHF,
hefur iðulega verið fjallað um Her-
balife. í mars-aprílheftinu 1993 er
sagt frá að í fjölþrepasölu fæðubót-
arefna tíðkist iðulega að fólki sé ráð-
legt að leiða hjá sér aukaverkanir.
Því sé jafnvel haldið fram að auka-
verkanir eins og höfuðverkur, hiti,
útbrot, hægðateppa, niðurgangur,
þreyta, slappleild, taugaóstyrkur,
þunglyndi og fleira séu af hinu góða,
því þau stafi af því að líkaminn sé að
losa sig við eiturefni.
Síðan er rifjuð upp frásögn í
fréttabréfi frá 1986 um að Herbalife
hafi samið um bótagreiðslur í kjölfar
dauðsfalls sölumanns. Maðurinn er
talinn hafa leitt hjá sér einkenni, því
hann áleit þau merki um góða virkni
efnanna. Einkenni sem undir venju-
legum kringumstæðum hefðu orðið
til að hann leitaði til læknis.
í fréttabréfi NCAHF í júlí-ágúst
1996 er vitnað í tímaritið „Healthy
Weight Journal11, sem útnefndi vörur
frá Herbalife sem sérstaklega slæm-
ar vörur, þar sem í þeim væri
ephedrin, örvandi efni. Efnið er
bannað hér og vörur með ephedrini
gerðar upptækar, ef þær finnast.
Á vef „Food and Drug Ad-
ministration", „Center for Food Sa-
fety and Applied Nutrition"
httpv7vm.cfsan.fda.gov, er að finna
miklar upplýsingar um ýmsar vörur
Herbalife og margvíslegar aukaverk-
anir þeirra.
Er fjölþrepasala sama
og pýramídasala?
Oft er mjótt á munum
fjölþrepasölu og pýramídasölu
FRÆÐILEGA séð er fjöl-
þrepasala, „multi-level mar-
keting“, ekki það sama og
pýramídasala, en í raun vill oft
verða mjótt á mununum. Selt er í
gegnum sjálfstætt starfandi dreif-
endur, ekki í gegnum verslanir.
Ágóði dreifenda felst ekld aðeins í
því sem þeir selja sjálfir, heldur
einkum og sér í lagi af sölu þeirra,
sem þeir fá til að selja vöruna. Sá
sem aflar sölumanns, fær ágóða af
sölu hans.
I Bandaríkjunum hefur sala af
þessu tagi verið stunduð í rúman
aldarfjórðung. Þar er
pýramídasala víðast bönnuð, en
síðan þarf auðvitað úrskurð í
hverju tilfelli hvort tiltekinn dreif-
andi stundi pýramídasölu, eða fjöl-
þrepasölu, sem ekki stangast á við
lög.
Á Netinu er auðvelt að nálgast
viðvaranir um sölu af þessu tagi,
bæði frá „Federal Trade
Commission", FTC og bandarísku
póstþjónustunni. „Af hverju er
pýramídamyndun bönnuð?“ segir á
vefsíðu FTC. „Af því að áætlun,
sem felur í sér að greitt er fyrir að
fá nýja dreifendur hlýtur að hrynja
þegar ekki er hægt að fá fleiri
dreifendur. Og þegar áætlunin
hrynur, tapa flestir peningum -
nema þeir sem eru á toppi •
pýramídans."
Eftir nokkur dómsmál í Banda-
ríkjunum er að skapast föst við-
miðunarskilgreining um mun fjöl-
þrepasölu og pýramídasölu, sem
kölluð er 70 prósent reglan. I henni
felst að að minnsta kosti 70 prósent
af ágóða fjölþrepasölu verða að
koma frá sölu til einstaklinga, sem
ekki eru dreifendur sjálfir. Annars
er um pýramídasölu að ræða.
Verslunarhættir á skjön við
það sem tíðkast
I venjulegri sölu, sem gengur í
gegnum verslanir, er áhersla lögð á
að dreifa vörunni í gegnum sem
fæsta milliliði. Að baki þessu liggja
þau einföldu rök að hver milliliður
þarf að fá eitthvað fyrir sinn snúð.
Færri milliliðir þýða að öllu jöfnu
lægra verð.
Fjölþrepasala gengur þvert á
þessi rök. í Bandaríkjunum er það
talið merki um að það sé í raun
ekki salan til einstaklinga, sem
skipti höfuðmáli, heldur að ná í
milliliði, hafa sem flesta í sinni línu
og fá þá ágóða af sölu þeirra. Um
leið verður varan og sala hennar
ekki aðalatriðið, heldur það að ná í
sölumenn. Upplýsingar til væntan-
legra íslenskra sölumanna hníga í
þessa átt.
Venjulegt fyrirtæki, sem ræður
sölumenn, leggur að öllu jöfnu
áherslu á reynslu af sölustörfum.
Þegar verið er að leita að sölufólki
til fjölþrepasölu skiptir reynsla
sjaldnast máli. Allt sölukerfið
byggist á viðvaningum.
I hefðbundinni sölustarfsemi
tekur fyrirtæki rækilega með í
reikninginn að ekki sé verið að
hrúga vöru á markað, heldur að
eðlilegt samband sé milli framboðs
og eftirspurnar. Mettunarstig er
rækilega kannað.
Fyrirtæki eins og McDonald’s
gætir þess að það séu ekki settir
upp margir McDonald’s staðir á
sama götuhomi. í fjölþrepasölu
þekkist fyrirhyggja af þessu tagi
sjaldnst. Allir geta fengið að selja
vöruna, svo vemd sölumanna er
engin.
Reikningsdæmi, sem
ekki gengur upp
„Sölukerfi af þessu tagi líkist
keðjubréfum að því leyti að það
þarf gríðarlegan markað til að allir
hagnist,“ segir Anna Bima Hall-
dórsdóttir, en eins og kunnugt er
er fjársöfnun með keðjubréfum
bönnuð á Islandi eins og víðar.
Áætlunin er einfóld. Þú tekur
boði um að selja og þá einnig að fá
aðra til að selja, því að þannig færð
þú ekki aðeins ágóða af þinni sölu,
heldur einnig sölu þeirra. Og þegar
þeir fara að fá aðra til að selja
færðu líka ágóða af þeirra sölu, því
þeir eru í þinni „línu“, eins og það
kallast á fagmálinu og svo koll af
kolli niður alla línuna.
Ef litið er á stærðfræðina að
baki þessum gylliboðum koma
skondnar staðreyndir í Ijós. í ís-
lenskri kynningu á hugsanlegum
sölumöguleikum Herbalife-dreif-
enda er talað um að viðkomandi nái
í 3-5 sölumenn, sem hver um sig
nái í 3-5 sölumenn, sem hver um
sig nái í 3-5 sölumenn og svo fram-
vegis. I fyrsta þrepinu em því 3-5.
í öðru þrepi eru þá 9-25, sem er
svona á stærð við góðan kunningja-
hóp upp í lítinn vinnustað. I þriðja
þrepi em 27-125, sem er á við lít-
inn upp í fremur stóran vinnustað.
Þetta lítur kannski ekki sem
verst út, en þú ert ekki einn um
söluna á Islandi, þar sem reiknað
er með að um 400 manns selji Her-
balife. Sala af þessu tagi minnir á
góða berjalaut. Sá sem kemur
fyrstur í lautina fær ömgglega
góða uppskera. Þeir sem koma
seinna fá lítið eða ekkert.
Þeir sem em ofarlega í sölukeðj-
unni geta fengið mikið, en eftir því
sem fleiri bætast við og fleiri fara
að selja takmarkast möguleikarnir,
því það verða æ færri til að fá til að
selja og æ færri, sem vilja kaupa.
Þessum raunvemleika er ekki lýst
í kynningu fyrirtækja eins og Her-
balife.
Útgerðin á vini
og kunningja
„Söluaðferðin er óaðlaðandi,"
segir Jóhannes Gunnarsson for-
maður Neytendasamtakanna. „Það
er maður-á-mann aðferðin og ekki
neytandinn, sem leitar eftir vör-
unni, heldur leitar söluaðili á vini
og kunningja.“
Þar sem það em einstaklingar,
sem með fjölþrepasölu gerast sölu-
menn þá er markhópur þeirra vin-
ir, kunningjar, ættingjar, vinnufé-
lagar og nágrannar. Með öðmm
orðum þá breytast vináttu- og ætt-
arsambönd í viðskiptasambönd
með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
„Varðandi þessa söluaðferð má
velta því fyrir sér hvar ábyrgðin á
vömnni liggi,“ segir Jóhannes.
„Getur það verið að einstaklingar
séu í þessu tilfelli að taka ábyrgð á
efnunum? Þessu er vandsvarað, en
ég óttast að neytendur fari flatt á
þessari tegund viðskipta..
Viðvörun við
fjölþrepasölu
„FEDERAL Trade Commission" er
opinber bandarísk stofnun, sem
fylgist með verslun og viðskiptum í
Bandarfkjunum. Á heimasíðu
hennar, www.ftc.org/bcp/on-
line/pubs/invest/mlm.htm, er að
finna viðvörun við fjölþrepasölu.
Fólk er hvatt til að nota heilbrigða
skynsemi og bent á eftirfarandi at-
riði ef það hugleiðir að taka þátt í
sölustarfsemi:
1. Foröist allt skipulag, sem fel-
ur í sér umboðslaun fyrir að út-
vega dreifendur. Það getur verið
ólöglegur pýramfdi.
2. Gætið ykkar á skipulagi,
sem felur í sér að nýir dreifendur
festi kaup á tækjum, upplýsing-
um eða öðru til að geta selt.
Slíkt skipulag getur hrunið fyrr en
varir - og getur verið illa falinn
pýramídi.
3. Gætið ykkar á skipulagi,
sem felur í sér hagnaö af stöðug-
um vexti í „línu" ykkar (þeim,
sem eru fyrir neðan ykkur í sölu-
skipulaginu) - umboðslaunum af
sölu nýrra dreifenda, sem þið eig-
ið að ná í - fremur en hagnað af
beinni sölu ykkar.
4. Gætið ykkar á áætlunum,
sem fela f sér sölu töfravara eða
lofa miklum hagnaði. Það er ekki
endilega satt þó að seljandi haldi
því fram! Biðjiö þann, sem aö
sölunni stendur, að styðja fullyrð-
ingar sínar áþreifanlegum vís-
bendingum.
5. Gætið ykkar á gylliboöum -
vafasömum yfirlýsingum seljenda
um það hvað þeir hafi hagnast á
sölu.
6. Borgið hvorki né undirritiö
neitt á „tækifærafundi" eða við
aðrar aðstæður, sem fela í sér
þrýsting. Farið fram á tíma til að
hugsa ykkur um, hvort þið viljiö
slást í hópinn.
7. Vinnið heimavinnuna ykkar!
Hafið samband við yfirvöld um þá
áætlun, sem ykkur býðst - sér-
staklega ef um er að ræða full-
yrðingar um vörur eða tekjumögu-
leika, sem virðast of góöir til að
vera sannir.