Morgunblaðið - 23.05.1999, Blaðsíða 33

32 SUNNUDAGUR 23. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. MAÍ 1999 33

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TIL ENDIMARKA
JARÐARINNAR
HVÍTASUNNAN er ein þriggja
stórhátíða kristinnar kirkju.
Hinar tvær, hátíðir ljóssins og lífs-
ins, virðast skipa hærri sess í huga
margra nútímamanna ef marka má
ytra tilstand. Þó er hvítasunnan
engu síðri hátíð en jól og páskar,
því ef lærisveinar Krists hefðu ekki
fyllst kraftinum frá hæðum í Jer-
úsalem forðum væri kiistin kirkja
ekki til í dag. Hvorki haldin kristin
jól né páskar.
Lærisveinamir vom allir sam-
ankomnir á einum stað, kjarninn
sem eftir stóð af þeim sem slegist
höfðu í för með Jesú frá Nasaret.
Það vora fimmtíu dagar frá pásk-
um þegar meistarinn var kross-
festur. Þeir höfðu séð tómu gröf-
ina og hitt hann upprisinn. Meira
að segja snert hann og matast með
honum. Tíu dögum áður hafði
Jesús horfið sjónum þeirra og við
tóku langir dagar í bið. Lærisvein-
amir biðu þess að kveðjuorð
meistara þeirra rættust: „En þér
munuð öðlast kraft, er heilagur
andi kemur yfir yður, og þér mun-
uð verða vottar mínir í Jerúsalem
og allri Júdeu, í Samaríu og allt til
endimarka jarðarinnar" (Postula-
sagan 1:8).
Á hvítasunnudag rættist fyrir-
heitið svo fáum duldist. Gnýr af
himni, eldtungur og lærisveinamir
fylitust heilögum anda. Huggarinn
og hjálparinn, sem Jesús hafði lof-
að að senda, fyllti þá krafti og nýj-
um kjarki. Fyrirgangurinn vakti
mikla athygli og dreif að fjölda
manns, jafnt heimamenn og að-
komna sem vora margir í borginni.
Fólkinu brá við því hver og einn
heyrði lærisveinana mæla á sinni
tungu. Þetta vakti bæði spurning-
ar og spé áheyrenda.
Þá steig Pétur fram fyrir mann-
fjöldann og hóf upp raust sína.
Sami Pétur og rúmum sjö vikum
áður hafði ekki þorað að kannast
við Krist fyrir þemunni í garði
æðsta prestsins. Nú brast hann
hvorki kjark né orðkynngi, inn-
blásinn af kraftinum frá hæðum.
Bjargfastur í trúnni studdi Pétur
mál sitt tilvitnunum í ritningamar
og sýndi fram á að sá Jesús, sem
lýðurinn lét krossfesta, væri bæði
Drottinn og Kristur. Þrjú þúsund
veittu orði hans viðtöku og létu
skírast. Kristin kirkja var orðin til.
Á hvítasunnudag hófst sú boðun
sem borið hefur nafn Jesú Krists
til endimarka jarðar. Enginn veit
með vissu hvenær nafn hans var
fyrst tilbeðið á íslandi. írski
munkurinn og lærdómsmaðurinn
Dicuilus greinir frá prestum sem
vora nokkra mánuði á Thule, sem
líklega er ísland, um árið 795. Þá
segir í Islendingabók Ara fróða og
Landnámu að áður en ísland
byggðist úr Noregi hafi hér verið
menn kristnir sem Norðmenn köll-
uðu Papa. I hópi landnámsmanna
vora nokkrir sem játuðu Krist en
flestir heiðnir. Fyrstu kristniboðar
sem sögur fara af hér á landi era
þeir Þorvaldur víðförli og Friðrek-
ur biskUp sem vora á ferð á áran-
um eftir 980.
Hin miklu umskipti urðu á Þing-
völlum árið 1000. Sá atburður er
einstakur, að heilt samfélag snúist
frá heiðni til kristni. Þorgeir Ljós-
vetningagoði kom undan feldi sín-
um og kvað upp þau lög að „allir
menn skyldu kristnir vera og skírn
taka, þeir er áður vora óskírðir á
landi hér“. I kjölfarið létu margir
skírast. Þess má geta að heiti
hvítasunnuhátíðarinnar á íslensku
vísar einmitt til mikilla skímarhá-
tíða sem haldnar vora í kirkjunni
um hvítasunnu á öldum áður. Þeir
sem vora skírðir skrýddust hvítum
klæðum, þar af er heitið hvíti
sunnudagur dregið.
Kristnihátíð er hafin á Islandi.
Allt til páska árið 2001 verður því
fagnað með sérstökum hætti að
kristni var lögtekin á Þingvöllum
árið 1000. Herra Karl Sigur-
björnsson biskup skrifar í maíhefti
Víðförla um Kristnihátíð:
„Sá atburður sem varð á Þing-
völlum árið 1000 hefur markað
gæfuleið þjóðarinnar allt til þessa
dags. Af uppsprettulindum þeirrar
trúar, er þar var tekið við af lýði,
fáum við enn að ausa það sem dýr-
mætast er landi og þjóð til heilla.
Arfurinn frá kristnitöku hefur
varðað veg til heilla íslenskri þjóð í
þúsund ár. Islendingar vilja telja
sig friðsama þjóð sem leitar sátta
sameiginlegrar niðurstöðu. íslend-
ingar vilja byggja þjóðfélag sitt á
grandvallargildum kristninnar,
miskunnsemi, réttlæti og kær-
leika. íslendingar vilja vera menn-
ingarþjóð sem heldur uppi sjálf-
stæðu menningarlífi, tungu, bók-
menntum og listum af reisn ...
Kristnitaka er ekki einstakur at-
burður í fjarlægri fortíð, heldur
endurtekinn með hverri kynslóð.
Hvert sinn sem barn er borið að
skírnarlaug, þá er það kristnitaka.
Hvert sinn sem bænar er beðið í
Jesú nafni, þá er það kristnitaka.
Þegar málmsins mál ómar yfir
byggð á helgum Drottins degi og
kallar tíða til, þá er það helgun
lands og lýðs undir merki Krists,
kristnitaka."
Morgunblaðið óskar lesendum
sínum gleðiríkrar og slysalausrar
hvítasunnuhátíðar.
Hrafnkels
•saga er þröng
í stíl og efni. Hana
skortir frelsi lista-
verks á borð við
Njálu. Samþjöppuð
áminning um gæfu-
leysi goðanna, skrifuð af kristnum
umvandara sem hefur ekkert sér-
lega gaman af efninu sem hann er
að sýsla með fram yfir boðskapinn,
þannig verkar þessi saga á mig.
Þetta er kannski bókmenntasögu-
legt guðlast af minni hálfu, en þá er
að taka því. Höfundur Hrafnkötlu
er vel skrifandi, en ekkert sérlega
skemmtilegur rithöfundur. Hann er
fyrst og síðast áhugamaður um
þann eina tilgang sögunnar að
koma boðskap sínum til skila: sá
sem ekki drepur andstæðinga sína
geldur þess fyrr eða síðar. Ekkert
er á goðin að treysta. Þau era
einskis virði. Ég hygg það hégóma
að trúa á goð, segir Hrafnkell þeg-
ar hann hefur farið halloka fyrir
Sámi. Það finnst á að höfundi er
mikið niðri fyrir.
Sumt í Hrafnkötlu minnir á önn-
ur rit; fótarmeinið (sbr. Grettlu og
Njálu); hofbrennan (sbr. Harðar
sögu og Hólmverja); og þá ekki sízt
persónugerving Freys í hestinum.
En slík trúarbrögð era heiðingjum
eiginleg. Mannlífið er yfirferðarillt
einsog Fljótsdalshérað og heldur
ókræsilegt einsog Freyfaxi. Þó eru
þar laufgrænir blettir einsog kyrtill
Þorkels Þjóstarssonar. Sumar setn-
ingar e.k. hvísl milli rita: eigi veldur
sá er varar annan, segir í Hrafn-
kötlu en veldur ekki sá sem varar í
Njálu; hefur sá og jafnan er hættir,
segir í Hrafnkötlu og má finna klið
af þessu orðtaki í Sturlungu. Margt
fleira tengir hugsun við hugsun:
Skömm er óhófsævi; svo ergist hver
sem eldist.
Þannig era þessi
fomu rit ekki greina-
laus stofn, heldur ólík-
ar, en þó samkynja
greinar á sama stofni.
Fléttur og
•bóklegur stíll
Hrafnkötlu er dálítið sérstakur.
Fræðimennska og fróðleiksmiðlun
leyna sér ekki. Það er einhver
klausturþreyta í þessari alvarlegu
áminningu; þessu augljósa trúboðs-
riti. En það er einnig yfir því ein-
hver ástríðulaus kyrrð.
Það sem er þó líklega merkileg-
ast við Hrafnkötlu er að hún er saga
án kvenna. Það þætti ámælisvert nú
á dögum og karlrembulegt. Einung-
is ein kona kemur við sögu, svo máli
skipti, eða í mesta lagi tvær, og eru
báðar heldur lítilsigldar griðkonur.
Önnur stendur að þvotti, tekur lé-
reftið saman og hleypur til Hrafn-
kels að segja honum mannaferðir.
Lætur dæluna ganga í nokkram
setningum, manar og hvetur til
mannvíga. Hin er notuð sem sendi-
boði. Hlutur beggja kemst fyrir á
hálfri blaðsíðu og hlýzt illt eitt af
framlagi þeirra til sögunnar: dráp
Eyvindar Bjarnasonar.
En þær eiga þama heima. Þær
era hreyfiafl. Tæki í höndum höf-
undar. Áðrar konur era óþarfar að
dómi hans og má það vera.
Hrafnkels saga fjallar ekki um
konur, heldur hest. En hún er ekk-
ert minna listaverk fyrir það. Og
hún er engin hestabókmenntir með
sama hætti og bækur um konur
eiga nú að vera kvennabókmenntir.
Jafnvel þær bækur sem fjalla um
konur sem hrasa.
Njála er líka saga um hest; hún
er saga um hest sem hrasar.
I Siðfræði Hrafnkels sögu
•segir Hermann Pálsson m.a.
í harðri gagnrýni á Sigurð Nordal:
„Rithöfundur, sem ætlar sér að
sjóða nýtt skáldverk upp úr Hrafn-
kels sögu, getur þurft að glíma við
þess konar tilgátur, og í slíku riti
eiga bollaleggingar Nordals betur
heima en í gagnrýni á Hrafnkels
sögu sjálfri“. Auk þess fullyrðir
Hermann Pálsson, að Nordal dragi
„allt of margar órökstuddar álykt-
anir af óheimulum forsendum". Það
fer ekki hjá því maður hafi þessi
orð í huga, ef ritskýringar Her-
manns eru lesnar með sama hugar-
fari og hann afgreiðir tilgátur Sig-
urðar Nordals. Báðir eru þeir
frumlegir og djarfir ritskýrendur
og hafa þokað íslenzkum fræðum úr
stöðnuðu kerfi, en á kenningum
beggja eru að sjálfsögðu snöggir
blettir - og þá ekki sízt þegar höfð
era í huga ýmis rök Hermanns
Pálssonar fyrir því að Hrafnkatla
sé lykilsaga um þá Svínfellinga. En
ef ekki væri heimilt að draga álykt-
anir af rökstuddum eða órökstudd-
um forsendum, væri fátt skrifað um
fomar bókmenntir íslenzkar, svo
lítið sem um þær er vitað í raun og
veru. Hér á það við sem segir í
þessum fornu ritum, að sá hefur
sem hættir. Án áhættunnar væru
kenningar Hermanns Pálssonar lít-
ils virði. Rökstuðningur hans er oft
og einatt „skáldlegur" og þá að
sama skapi lítt fræðilegur. Það er
áhættan sem er þessum stöðnuðu
fræðum mikilvæg. Þess vegna ætti
jafnfrjór fræðimaður og skáldlega
sinnaður og Hermann Pálsson að
fagna „guðlegri opinberun" and-
ríkra fyrirrennara einsog Sigurðar
Nordals, en hafa hana ekki í
flimtungum einsog hann gerir í Sið-
fræðinni. Sannfæringarkraftur
Hermanns Pálssonar er ekki sízt
sóttur í hugsjónaeld og smitandi
skáldsýn Nordals.
M.
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 22. maí
IGÆR, FÖSTUDAG, VAR FRÁ
því skýrt hér í Morgunblaðinu, að
bankaráð íslandsbanka hf. hefði
ákveðið að bjóða starfsfólki bank-
ans og dótturfyrirtækja að kaupa
hlutabréf í bankanum með hag-
stæðum greiðsluskilmálum,
vaxtalausum lánum til þriggja
ára. Markmið bankans með þessari ákvörðun
var sagt vera, að auka ánægju fólks í starfi
og veita því jafnframt hlutdeild í batnandi
hag bankans. í samtali við Morgunblaðið af
þessu tilefni sagði Valur Valsson, bankastjóri
Islandsbanka, m.a.: „Ég tel, að það sé mjög
jákvætt að starfsfólk bankans sé virkir hlut-
hafar í eigin fyrirtæki og hafi beinan hag af
því, að fyrirtækið gangi vel. Það er líka
skemmtilegra að vinna fyrir sjálfan sig.“
í máli bankastjórans kom fram, að hefðu
starfsmenn bankans fengið hlutabréf keypt á
lægra gengi en markaðsgengi hefðu þeir að
líkindum orðið að greiða skatt af mismunin-
um og þess vegna hefði sú leið verið valin að
bjóða hlutabréfin á markaðsverði en með
vaxtalausum greiðslukjörum.
Það er ástæða til að veita þessu framtaki
íslandsbanka hf. eftirtekt. Að vísu má segja,
að með þessari ákvörðun sé bankinn að
mæta þeim veruleika, sem við blasir, að
starfsfólk banka í eigu ríkisins fékk tækifæri
til að kaupa hlutabréf í bönkunum, þegar
þau voru boðin út á sl. ári en hér er engu að
síður um að ræða ákvörðun eins stærsta
einkafyrirtækis landsins, sem markar ákveð-
in þáttaskil. Þótt starfsfólk stóm einkafyrir-
tækjanna á Verðbréfaþingi hafi eins og allir
aðrir haft tækifæri til að kaupa hlutabréf á
markaði í fyiirtækjunum hafa stjómendur
fyrirtækjanna ekki tekið markvissa ákvörð-
un um að auðvelda starfsmönnum það með
þeim hætti, sem bankaráð íslandsbanka hf.
gerir nú.
Þessi ákvörðun Islandsbanka hf. er að
sjálfsögðu ekkert einsdæmi. Skemmst er að
minnast þess, að Tryggingamiðstöðin hf.
gerði starfsmönnum sínum kleift að kaupa
hlutabréf í fyrirtækinu í hlutafjárútboði og
fleiri dæmi má nefna um áþekkar ákvarðanir
í einkafyrirtækjum. Má í því sambandi minna
á þá ákvörðun Sjóvár-Almennra hf. að gefa
starfsfólki hlutabréf í fyrirtækinu. En þegar
einkafyrirtæki af þeirri stærð sem íslands-
banki hf. er, tekur slíkt skref má ganga út frá
því sem vísu, að þar með hafi skriðunni verið
hrandið af stað og fleiri fylgi í kjölfarið.
Það má líta á þessa þróun, sem kapítula
tvö í þróun hlutabréfamarkaðar og hlutafé-
laga á Islandi. Á þessum áratug hefur verð-
bréfamarkaðurinn smátt og smátt þróast og
er að byrja að bregðast við á svipaðan hátt
og markaðir gera í öðrum löndum. Fyrir
nokkrum áram var sagt frá því, að forstjóri
eins stærsta þekkingarfyrirtækis í heimi
hefði staðið við glugga á skrifstofu sinni og
sagt við viðmælanda sinn: út um þetta hlið
þama geta verðmætustu eignir þessa fyrir-
tækis gengið hvenær sem er og átti þá við
starfsmenn þess. Stórbyggingar, vélakostur
og aðrar slíkar eignir væru í raun verðlausar,
ef ekki kæmu til hæfir starfsmenn.
Fyrirtæki leggja nú vaxandi áherzlu á að
halda þessari verðmætustu „eign“ sinni og
gera það með ýmsum hætti. Verðmæti hæfra
starfsmanna finna menn bezt í góðæri eins
og nú, þegar barizt er um hæfileikamesta
fólkið og í sumum greinum alls ekki hægt að
flnna það og erfitt að halda því. í þessu skyni
leggja fyrirtæki nú vaxandi áherzlu á endur-
menntun eða símenntun starfsmanna sinna.
Þegar „fjárfest" hefur verið í þekkingu
starfsmanns í mörg ár getur verið skynsam-
legra að auka við þá fjárfestingu með því að
gefa starfsmanni kost á endurmenntun og að
auka við þekkingu sína og hæfni fremur en
að verja umtalsverðum fjármunum í nýjan
starfsmann. Samkeppni á þessu sviði er að
stóraukast. Endurmenntunarstofnun Há-
skóla íslands er brautryðjandi á þessu sviði
en augljóst, að Viðskiptaháskólinn nýi ætlar
sér þar stóran hlut.
Önnur aðferð til þess að auka tryggð
starfsmanna við það fyrirtæki, sem þeir
vinna hjá er að gera þá að eigendum fyrir-
tækjanna. Það var ekki sízt hugsjón þeirra
ungu manna, sem fyrir mörgum áratugum
tóku upp baráttu fyrir svokölluðum almenn-
ingshlutafélögum. Þeir sáu fyrir sér, að al-
menningur mundi eignast hlutabréf í fyrir-
tækjum og jafnframt að starfsmenn yrðu
eigendur fyrirtækjanna í þeim skilningi, að
þeir eignuðust hlutabréf í þeim.
Starfsmaður, sem á hlutabréf í fyrirtæk-
inu, sem hann vinnur hjá horfir á starf sitt og
hagsmuni fyrirtækisins frá öðram sjónarhóli.
Hann hefur sterkari tilfinningu fyrir því en
ella, að hagsmunir hans og fyrirtækisins fari
saman. Að vísu er engin spuming um, að
skilningur launþega á sameiginlegum hags-
munum þeirra og vinnuveitenda þeirra hefur
stóraukizt á undanfömum áram, en engu að
síður breytir hlutabréfaeign starfsmanns við-
horfi hans í grandvallaratriðum.
Hlutabréfaeign starfsmanna ýtir undir
tryggð við fyrirtækin og stuðlar að því að
hægt verði að skapa jákvæðan fyrirtækja-
brag, sem skiptir miklu máli í rekstri fyrir-
tækja nú orðið og hefur sjálfsagt alltaf gert.
Öll þessi sjónarmið era sterkar röksemdir
fyrir því, að í því séu fólgnir miklir framtíð-
arhagsmunir fyrir fjölmörg fyrirtæki að
gera starfsmenn þeirra að hluthöfum. En
jafnframt er ekki ólíklegt, að sú skriða, sem
Islandsbanki hf. er sennilega að koma af
stað muni auðvelda úrlausn aðkallandi
vandamála á vinnumarkaðnum á næstu
misserum.
FRAMUNDAN ERU
nýir kjarasamningar,
sem margir hafa
áhyggjur af og ekki
að ástæðulausu.
Spennan er mikil í
þjóðfélaginu. Góður
hagnaður fyrirtækj-
anna hefur ýtt undir kröfur starfsmanna um
kjarabætur, þótt samningar séu enn í fullu
gildi. Launaskrið er í gangi hjá smærri fyrir-
tækjum, sem veldur hinum stærri erfiðleik-
um með að halda jafnvægi í launaútgjöldum.
Stjómmálamenn og sérfræðingar hafa
verið ósparir á að útlista fyrir fólki hvað vel-
gengni þjóðarinnar er mikil. Það hefur aftur
ýtt undir væntingar landsmanna um stöðugt
batnandi hag og á sinn þátt bæði í aukinni
neyzlu og auknum launakröfum. Það verður
erfitt fyrir fyrirtækin að standast þessa
kröfugerð að óbreyttum aðstæðum án þess,
að hún leiði til verðlagshækkana, sem aftur
ýtir undir verðbólgu o.s.frv. í sumum tilvik-
um er, að því er virðist, um óleysanlegan
hnút að ræða. Stjómendur fyrirtækja, sem
bera ábyrgð á umsvifamiklum rekstri og
miklum fjármunum gera sér betur grein fyr-
ir því en flestir aðrir, að afturkippurinn í ís-
lenzku efnahagslífi getur orðið snöggur og
hvemig eiga menn þá að vinda ofan af þeim
mikla kostnaði, sem hlaðizt hefur á fyrirtæk-
in í góðærinu?
I Bandaríkjunum hefur það lengi tíðkazt,
að kaupréttur á hlutabréfum á ákveðnu
gengi er hluti af launakjöram starfsmanna.
Samið er um ákveðin launakjör en jafnframt
um, að starfsmaður geti keypt hlutabréf á
ákveðnu gengi og síðan selt þau, ef það hent-
ar hagsmunum hans og markaðsverð þeima
er slíkt, að hann geti hagnast á því. Þessi
þáttur í launakjöram starfsmanna banda-
ríski'a fyrirtækja er ein helzta skýringin á
himinháum launum bandarískra forstjóra,
sem oft vekja athygli og umtal. Föst laun
þeima eru tiltölulega lág en hagnaðurinn af
umsömdum kauprétti hlutabréfa getur verið
þeim mun meiri ef vel gengur.
Slíkur kaupréttur er oft tengdur afkomu
fyrirtækjanna. Ef hún nær ákveðnu marki
fylgir þeim árangri ákveðinn kaupréttur.
Hér á Islandi hafa afkomutengd launakerfi
ekki verið algeng. Þó má segja að bónuskerfi
í frystihúsunum séu dæmi um slík launakerfi
að því leyti til, að launagreiðslur tengjast af-
köstum en að vísu ekki afkomu fyrirtækj-
anna. Sagt er, að slík launakerfí hafi verið að
ryðja sér til rúms í verðbréfafyrirtækjunum
að einhverju leyti. Það eru dæmi um launa-
kjör í íslenzkum fyrirtækjum, sem byggjast
að hluta til á kauprétti á hlutabréfum á
ákveðnu verði en þau era áreiðanlega ekki
mörg.
Þróun verðbréfamarkaðarins gerir það að
verkum, að fyrirtækin hafa nú tækifæri til
þess að losna úr þeirri spennitreyju, sem þau
sjá fram á í tengslum við kjarasamninga,
sem framundan eru með því að notfæra sér
nýjar aðferðir í samningum við stai'fsmenn
sína. Það eru þær aðferðir, sem Bandaríkja-
menn hafa lengi stundað, að tengja launakjör
við afkomu fyiirtækjanna og kauprétt á
hlutabréfum í fyrirtækjunum á ákveðnu
gengi innan ákveðinna tímamarka.
Kjarasamningar á þessum grundvelli
mundu skapa alveg ný viðhorf í þeim viðræð-
um, sem framundan era á vinnumarkaðnum
á næstu mánuðum og misseram. Hefðbundn-
ar deilur um það, hvort laun eigi að hækka
einu prósenti meira eða minna á tilteknu ára-
bili mundu víkja fyrir nýjum og spennandi
tækifæram fyrir starfsfólk til þess að eignast
hlutdeild í velgengni fyrirtækjanna en um
leið að verða þátttakendur í því að kljást við
erfiðleikana, þegar þeir steðja að.
Það er alveg augljóst, að breytingar á
hefðbundnum launakerfum era að brjótast
fram með ýmsum hætti. Jafnframt fer ekk-
ert á milli mála, að það era að skapast alveg
ný viðhorf í sambandi við hlutabréfaeign
starfsmanna. Þegar ríkið ríður á vaðið og
býður starfsmönnum þriggja banka í eigu
ríkisins hlutabréf til sölu og stór einkafyrir-
tæki bjóða starfsmönnum sínum hið sama
blasir við að starfsmenn í öðram fyrirtækjum
segja: af hverju ekki við? Á næstu mánuðum
eða misserum verður Landssíminn einka-
væddur og þá má ganga út frá því sem vísu,
að áherzla verði lögð á, að starfsmenn fái
tækifæri til að eignast hlut í fyrirtækinu.
Framkvæði íslandsbanka hf. á áreiðanlega
eftir að verða til þess að fleiri stór fyrirtæki á
Verðbréfaþingi fylgja í kjölfarið.
Stjórnendur fyrirtækjanna munu ekki að-
eins finna þrýsting frá starfsmönnum í þessa
átt heldur og ekki síður, að það verður auð-
veldara að stjórna fyrirtækjunuin og skapa
samstilltan og jákvæðan fyrirtækjabrag.
Það verður stórkostlegt hagsmunamál
starfsmanna í þeim fyrirtækjum, sem hlut
eiga að máli að rekstur þeirra gangi snuðra-
laust og verði ekki fyrir áföllum vegna verk-
falla t.d. hafnai'verkamenn hjá Eimskipafé-
lagi íslands hf. svo að dæmi sé nefnt mundu
hafa lítinn áhuga á verkfalli til þess að bæta
kjör sín, ef þeir væru hluthafar í fyrirtæk-
inu.
Smátt og smátt era þeir, sem hafa rutt
brautina í þessum efnum með einstaka
ákvörðunum hér og þar að skapa nýja sýn á
framtíðina og benda á leið til þess að brjótast
út úr ógöngum hefðbundinna kjarasamninga
á íslenzkum vinnumarkaði með nýjum hætti.
Hér era stórkostleg tækifæri, sem stjóm-
endur og eigendur fyrirtækja eiga ekítí að
láta fram hjá sér fara. Þau fyrirtæki, sem
velja þessa leið eiga eftir að njóta þess í vax-
andi styrk og umsvifum á næstu áram.
UMRÆÐUR UM
almenningshlutafélög
hafa auðvitað skotið
upp kollinum alla öld-
ina en þær hófust að
marki á sjöunda ára-
tugnum, Viðreisnaráratugnum, og þar vora
fremstir í flokki ungir menn í Sjálfstæðis-
flokknum á þeim tíma á borð við Eyjólf Kon-
ráð Jónsson og Geir Hallgrímsson. Mörgum
finnst Morgunblaðið hafa gengið hart fram í
umfjöllun um kvótamálið á þessum áratug en
það má ekki síður segja um ski-if blaðsins á
sjöunda áratugnum um nauðsyn almennings-
hlutafélaga, sem vöktu hörð viðbrögð og þá
ekki sízt úr viðskiptalífinu hjá mönnum, sem
töldu enga ástæðu til að fjölga hluthöfum í
fyrirtækjum með þessum hætti.
Hugsjónir þessara framherja vora þær, að
nánast allir Islendingar gætu átt þess kost
að eignast hlutabréf í fyrirtækjum og hlut-
deild í hagnaði og grózku atvinnulífsins á ís-
landi. Hugmyndir Davíðs Oddssonar, forsæt-
isráðherra í stefnuræðu hans sl. haust um
víðtæka eignarhlutdeild landsmanna í sjávar-
útvegsfyrirtækjum, sem þátt í lausn á deilun-
um um fiskveiðistjómarkerfið, vora ekki sízt
skemmtilegar vegna þess, að tenging þeirra
við umræður í flokki hans tæpum fjóram ára-
tugum áður var svo augljós.
Það líður oft langur tími frá því, að hug-
sjónir fæðast eða barátta er hafin fyrir nýj-
um hugmyndum og þangað til þær verða að
veraleika. Nú er hins vegar tækifæri til þess
að hrinda þessum hugsjónum í framkvæmd-
um. Raunar má segja að það sé að gerast og
hafi verið að gerast undanfarin ár. íslands-
banki hf., Tryggingamiðstöðin hf., Sjóvá-Al-
mennar hf. og nokkur önnur fyrirtæki era að
opna augu manna fyrir því, hvernig þetta
verður bezt framkvæmt og um leið eru þessi
fyrirtæki að vísa veginn út úr erfiðri stöðu,
sem ella gæti skapast á vinnumarkaðnum á
næstu misseram.
Kjarasamn-
ingar og
hluta-
bréfaeign
Hugsjónir
frumherj-
anna
„Smátt og smátt
eru þeir, sem hafa
rutt brautina í
þessum efnum
með einstaka
ákvörðunum hér
og þar að skapa
nýja sýn á fram-
tíðina og benda á
leið til þess að
bijótast út úr
dgöngum hefð-
bundinna kjara-
samninga á ís-
lenzkum vinnu-
markaði með nýj-
um hætti. Hér eru
stórkostleg tæki-
færi, sem stjórn-
endur og eigend-
ur fyrirtækja eiga
ekki að láta fram
hjá sér fara. Þau
fyrirtæki, sem
velja þessa leið
eiga eftir að njóta
þess í vaxandi
styrk og umsvif-
um á næstu ár-
um.“