Morgunblaðið - 29.05.1999, Page 34

34 LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Aframhaldandi þrengingar evrunnar
Staða evrunn-
ar talin tilefni
til árvekni
Reuters
Kosningabarátta í Jakarta
Frankfurt, París. AFP.
ERNST Welteke, verðandi banka-
stjóri þýska seðlabankans, sagðist í
gær vera áhyggjufullur vegna geng-
isfalls evrunnar, hinnar sameigin-
legu myntar ellefu Evrópusam-
bandsríkja, að undanfömu og að sú
þróun yrði að stöðvast. Welteke sem
mun taka við starfi Hans Tietmeyer,
núverandi bankastjóra, í september
nk. sagði í viðtali við CNN að vissu-
lega yllu tíðindi undanfarinna vikna
áhyggjum en sagði jafnframt að það
væri erfiðleikum bundið að spyma
við fótum er markaðurinn væri ann-
ars vegar.
Á hádegi í gær var gengi evrunnar
gagnvart bandaríkjadal skráð á
1,0500 dali í kauphöllum í Lundún-
um. Á fimmtudag fór gengið niður í
1,0407, hið lægsta síðan evmnni var
ýtt úr vör í janúar sl.
Welteke lagði á það áherslu að
ríkin ellefu sem að evranni standa
mættu ekki slaka á kröfum sínum
um leyfilegan halla á ríkisfjárlögum
og sagði hann að þetta ætti einnig
við um ríkisstjóm Ítalíu sem í vik-
unni tilkynnti að ómögulegt kynni
að verða að standa við fyrri skuld-
bindingar um fjárlagahalla sem ekki
mætti fara yfir 2% af vergri þjóðar-
framleiðslu. Pá sagði Welteke að
seðlabanka Evrópu bæri að fylgjast
mjög grannt með þróun mála á Ital-
íu.
Gengisfallið sýnir fram á
nauðsyn aðhalds
Hans Tietmeyer sagði í ræðu sem
hann hélt í París í gær að ríkisstjóm-
ir aðildarríkja myntbandalags Evr-
ópu yrðu að halda sig innan þess fjár-
lagaramma sem ákveðin hefði verið
sameiginlega. Gengisfall evrannar í
vikunni sýni fram á nauðsyn mikils
aðhalds. „Evranni hefur gengið vel
þrátt fyrir vægt gengisfall gagnvart
bandaríkjadal en við verðum að gæta
vel að framtíðarþróuninni," sagði Ti-
etmeyer. Þá sagði Tietmeyer að sum
hinna ellefu ríkja væra talsvert langt
frá þeim skilyrðum sem samþykkt
hefðu verið og að slíkt kynni að hafa
skaðað traust markaðarins á evrunni.
STUÐNINGSMENN Lýðræðis-
flokks alþýðu á Indónesiu veif-
uðu fánum er þeir óku um götur
höfuðborgarinnar Jakarta í gær.
Þingkosningar fara fram í land-
inu 7. júní í fyrsta sinn í 40 ár.
Leiðtogi Lýðræðisflokksins situr
í fangelsi, og ekki er búist við að
hann verði forseti. Tugir þús-
unda stuðningsmanna eins helsta
stjórnarandstöðuflokksins,
Indónesisku lýðræðisflokksbar-
áttunnar, fóru einnig um götur
Jakarta í gær og hrópuðu slag-
orð til stuðnings flokksleiðtogan-
um, Megawati Sukarnoputri, sem
talinn er eiga mikla möguleika á
sigri í forsetakosningum er fara
fram í nóvember. Engar fregnir
bárust af óeirðum í Jakarta í
gær.
Imynd jafnræðis
og raunveruleiki
stærðarinnar
Norrænu ESB-löndin virðast hika við
náið samstarf innan ESB, en Benelux-
löndin álíta það nauðsynlegt, eins og
Sigrún Davíðsdóttir heyrði á ráðstefnu
nú fyrir skömmu.
„í ESB eru allir jafnir, en sumir
eru jafnari en aðrir,“ segir hol-
lenski þingmaðurinn Pieter
Stoffelen og forseti Benelux-þings-
ins. Af þessu hafa Benelux-löndin
dregið áþreifanlegar ályktanir,
eins og heyra mátti á nýafstaðinni
ráðstefnu þess og Norðurlandaráðs
um svæðasamstarf í stækkuðu
Evrópusambandi.
Að mati Stoffelens eiga litlu
löndin í ESB um að velja að standa
saman og hafa áhrif, eða bauka
hvert í sínu homi og hafa engin
áhrif. Benelux-löndin hafa því stór-
lega eflt samstöðu sína undanfarin
ár.
En andspænis stækkun ESB
hafa þau þó ekki svörin við öllu á
reiðum höndum, segir Tom de
Bruijn deildarstjóri í hollenska ut-
anríkisráðuneytinu. Rökrétt álykt-
un af auknu samstarfi sé ekki að
litlu löndin sameinist um fulltrúa í
framkvæmdastjómina. Markvisst
samstarf Benelux-landanna vekur
spumingar um samstarf norrænu
landanna innan ESB.
Frá efnahagssamstarfi
til pólitiskrar samvinnu
Samstarf Benelux-landanna
stendur á gömlum merg og saga
þess er samofin sögu Evrópusam-
starfsins eftir stríð. Þegar 1943 var
gengi hollensku myntarinnar og
þeirrar belgísku hnýtt saman og
árið eftir komu löndin þrjú á tolla-
bandalagi, sem þróaðist í að 1969
urðu löndin eitt tollsvæði. Efna-
hagsbandalag Benelux-landanna
var stofnað 1958 og innsiglað með
sáttmála landanna þar að lútandi
1960.
Efnahagsleg nátenging land-
anna var því orðin að raunveru-
leika snemma. En eftir því sem
þungamiðja Evrópusamstarfsins
hefur hnikast yfir á pólitíska vall-
arhelminginn fóru löndin þrjú að
átta sig á að betur mátti ef duga
skyldi.
Stoffelen dregur ekki fjöður yfír
styrk stóru landanna í ESB. „Það
era tvö stór lönd og að vissu leyti
hið þriðja, sem ráða,“ sagðj
Stoffelen í framsöguræðu sinni. I
fyrsta lagi væri það Frakkland,
sem byggði á ríkri hefð í að halda á
lofti og verja franska hagsmuni.
Svo virðist sem frönsk börn læri
þetta þegar í skóla og franskir
diplómatar kunni ótal aðferðir við
að sannfæra aðra um „visku og
göfgi franskrar afstöðu," segir
Stoffeln og bendir á að í franskri
utanríkisstefnu sé löng hefð fyrir
góðum tengslum við stjómir Suð-
ur-Evrópulandanna og við að ná
samkomulagi um einstök atriði við
þessar stjómir.
„Þessu gera hin löndin sér ekki
grein fyrir,“ segir Stoffelen. „Eftir
þetta ræða þau við Frakkland og
Þýskaland, hitt mikilvæga landið.
Þrátt fyrir nýja stjóm virðast
þýskir ráðherra ákveðnir í að leika
hlutverk sitt á lágu nótunum, það
er að gæta þess að þeir virðist ekki
fara fram á of mikið og auðvitað
alls ekki að virðast hrokafullir." Og
oftast ná þessi tvö lönd samkomu-
lagi, benti Stoffelen á.
„PavIovsk“ viðbrögð
litlu ESB-ríkjanna
Að mati Stoffelens er þriðja
stóra ríkið, Bretland, að velta fyrir
sér hvemig það geti náð að skipta
máli. „Meðan viðræður fara fram
milli Frakka og Þjóðverja þá sýna
ráðherrar og stjómmálamenn ann-
arra landa, einkum litlu landanna, í
sameiningu „pavlovsk" viðbrögð.
Þeir stara eins og lamaðir og
standa næstum á öndinni and-
spænis hreyfingum frönsku og
þýsku stjómarinnar. Þau velta fyr-
ir sér í örvæntingu hvemig þau
eigi að ná athygli annaðhvort
Frakka eða Þjóðverja. Lítil lönd
virðast hafa gleymt lærdómi sög-
umnar: Lítil lönd skipta næstum
engu máli nema þau vinni saman.“
Lærdómur Benelux-landanna
Þennan lærdóm drógu Benelux-
löndin þegar þau ákváðu að stilla
saman strengi sína fyrir milliríkja-
ráðstefnu ESB, sem hófst í Torínó
1994 og lauk með Amsterdam-sátt-
málanum, sem tók gildi 1. maí.
Ráðherrar landanna fóru í sam-
einingu vandlega í gegnum afstöðu
sína og einstök mál og sömdu í
sameiningu minnisblað, sem lagt
var fyrir ráðstefnuna. Það var
meðal annars þeirra hugmynd að
Schengen-samstarfið um opin
landamæri yrði hluti af ESB-sam-
starfinu, sem nú er orðinn hlutur.
Þessi stefna þeirra stafar af ríkri
áherslu á samstarf yfir landamæri
og innviðasamstarf, sem frá upp-
hafi hefur einkennt Benelux-sam-
starfið. Fimmtán lönd, þar á meðal
ísland og Noregur, sem ekki eru
með í ESB, eru aðilar að
Schengen-samstarfinu.
Brandarinn um norrænu
ESB-blokkina
,J>að er algjör brandari að heyra
norræna stjómmálamenn endur-
taka í sífellu að það þjóni engum til-
gangi og geti hreinlega verið skað-
legt að vera með norræna blokk í
ESB,“ varð dönskum embættis-
manni að orði, eftir að hafa hlýtt á
framsöguerindi Stoffelens og ann-
arra gesta frá Benelux-löndunum.
Norræn samvinna hefur verið í
gangi undanfama hálfa öld. Eins
og Ole Norrback, fyrrum norrænn
samstarfsráðherra og Evrópuráð-
herra Finna og væntanlegur sendi-
herra í Noregi benti á, þá er það
styrkur norrænnar samvinnu að al-
menningur er ekki einungis
hlynntur henni, heldur eru margir
tengdir henni í gegnum alls kyns
samstarf norrænna félagasamtaka,
andstætt evrópskri samvinnu, sem
helst nær til stjórnmála- og emb-
ættismanna, en hefur ekki sterk
ítök meðal almennings.
Eins og Stoffelen benti á þá er
pólitísk samvinna Benelux-land-
anna nýtilkomin. Þrátt fyrir að
hagsmunir landanna fari alls ekki
saman í öllum tilfellum þá sagði
Stoffelen í samtali við Morgunblað-
ið að ráðherramir sæju sér hag í
að bera saman bækur sínar fyrir
alla ráðherrafundi ESB. Næðu
þeir ekki saman þá vissu þeir alla
vega hvað hver vildi.
Þetta er óneitanlega athyglisvert
að hafa í huga þegar Norðurlöndin
eru annars vegar og þá eins vinnu-
brögð Benelux-landanna fyrir
milliríkjaráðstefnu ESB 1994-1997.
Bæði þá og síðar hafa finnskir,
sænskir og danskir stjórnmála-
menn marg hafnað nánari sam-
vinnu, meðal annars af því það
gæti ergt menn að horfa upp á nor-
ræna blokk.
Það er reyndar undarlegt, þar
sem vitað er að Suður-Evrópulönd-
in stilla mjög saman strengi sína og
hafa gert um árabil. Og Benelux-
löndin era sumsé ekki hrædd við
að koma fram saman. Skýringin á
þessu er margvísleg. Bæði Svíar og
Finnar gengu ekki í ESB fyrr en í
ársbyrjun 1995.
Báðar þjóðirnar voru uppteknar
af að marka sér sjálfstæða stöðu,
Svíar sem fyrrum hávær rödd á
alþjóðavettvangi og Finnar á
flótta undan Sovéthrifum og
stórabróðurhegðun Svía í þeirra
garð. Danir voru þegar rótgrónir í
ESB eftir að hafa verið þar síðan
1973 og því með fastmótaðar
starfsaðferðir í samspili við hinar
ESB-þjóðirnar.
Frá 15 í 25-27
„Góður nágranni er meira virði
en fjarlægur vinur,“ er hollenskt
máltæki, sem Tom de Braijn sagði
nokkurs konar leiðarorð Benelux-
samstarfsins. „Hefur ESB gert
Benelux-samstarfið óþarft?" spurði
de Braijn og svaraði spumingunni
neitandi. „Við þurfum að þróa sam-
starfið og vinna að því í sameiningu
að tryggja hlutverk lítilla landa,
líka eftir stækkun.“
Hvað varðar svæðasamstarf al-
mennt hikaði de Braijn ekki að
halda því fram að Benelux-sam-
starfið væri fyrirmynd, sem margir
gætu haft gagn af, ekki síst í Aust-
ur-Evrópu. Þar væri mikil tregða
varðandi samvinnu við nágranna-
löndin þar sem hvert um sig
stefndi á aðild að ESB og Nato og
hefðu áhyggjur af að nágranna-
löndin væra þeim dragbítur.
Bæði Stoffelen og de Braijn álitu
nánara samband Benelux-landanna
og Norðurlandanna mjög álitlegt,
ekki síst andspænis erfiðum átaka-
málum, sem koma upp í ESB á
næstu áram, þegar laga þarf sam-
bandið að 10-12 aðildarlöndum í
viðbót.
Sú rödd heyrist á stundum að
litlu löndin verði að sætta sig við
raunveraleika stærðarinnar, en því
hafnar de Braijn algjörlega. Það
geti ekki verið upphafsafstaða litlu
landanna, til dæmis Benelux-land-
anna, að þau verði eitt svæði, sem
komi sér saman um fulltrúa.
Lausnina hefur hann ekki á reið-
um höndum, en trúir samt sem áð-
ur á svæðasamstarf, þar sem lönd-
in komi sér saman í einstökum
málum. Stoffelen benti á að þjóðar-
framleiðsla Benelux-landanna væri
ríflega sú saman og Kanada, sem
er eitt af öflugustu iðnríkjum
heims í G7-hópnum. Það er því
hægt að meta stærð og vægi á
ýmsan hátt.