Morgunblaðið - 29.05.1999, Blaðsíða 64

J4 LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1999
—
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Árangur fyrir alla
- og hvað svo?
JÁ, NÚ er kosning-
unum lokið og flest
kosningaloforð komin
upp á borðið - og hvað
svo?
Daginn eftir kosn-
ingar voru laun æðstu
manna þjóðfélagsins
hækkuð - hækkuð
*s*ffncir en meðallaun al-
mennings, 60-100 þús-
und krónur og rúm-
lega það - og hvað
svo?
Jú, verkalýðshreyf-
ingin kom með hávær-
ar yfírlýsingar um að
nú fengi Jón og meðal-
Jón hækkun í launa-
umslagið, hækkun sem myndi
raunverulega skipta máh, því nú
væri kominn grunnur til að byggja
launakröfur á.
- Og almenningur
fór að sjá til sólar.
- En hvað svo?!!
Kemur ekki seðla-
bankastjóri Birgir Is-
leifur fram í fjölmiðl-
um, með Þjóðhags-
stoftiunarstjóra og
Þórami Viðari hjá VSI
(og nú er Finnur kom-
inn líka í grátsönginn)
og æpa á almenning,
sem Davíð lofaði ár-
angri fyrir alla,
„Úlfur, úlfur! - Þið
hafið eytt og sóað góð-
ærinu. Dragið saman
sultarólina því nú verð-
ur að bregðast fljótt og
vel við, því það er ykkar almenn-
ings að bjarga því sem bjargað
verður af þjóðarhag. Vextir hækka
og við hækkum þá aftur, og enn
Ragnheiður
Ólafsdóttir
aftur ef þið verðið ekki góð.“ Því
góðærið var bara fyrir kosningar;
fyrir Davíð og Halldór, æðstu
menn og þingmenn þjóðarinnar,
svo Davíð og Halldór geti aftur
sett saman ríkisstjóm, sem býr til
enn meira góðæri fyrir landann -
því engir geta það nema þessir
goðumlíku herrar, Davíð og Hall-
dór. Og þeir hafa alla æðstu menn
og þingmenn í vasanum, þeir vom
svo góðir við þá og nú er það þeirra
að hjálpa til við að láta lýðinn
þegja.
En hvað svo - hver er raunveru-
leikinn?
Verðbólgan falin - skoðið lánin
ykkar!
Gengi íslensku krónunnar er bú-
ið að vera rangt skráð um þó nokk-
urt skeið. Og seðlabankastjóri
Birgir Isleifur getur ekki lengur
verið í feluleik íyrir Davið og Hall-
Góðærið
Eg á þá ósk heitasta
okkur Vestfírðingum til
handa, segir Ragnheið-
ur Olafsdóttir, að þing-
menn okkar bretti
upp ermarnar.
dór með rangt skráð gengi og
vaxtahækkanir. Svo Birgir segir:
„Við ættum kannski að taka hús-
næðiskostnaðinn og annars konar
neysluvísitölu upp og þá gömlu úr
sambandi, eins og hin Evrópusam-
bandsríkin hafa gert. Ef við tökum
þá vísitölu emm við eiginlega með
lægstu vísitölu í Evrópu - en hús-
næðið hefur vegið mjög þungt í vísi-
tölumælingum okkar,“ sagði Birgir
Isleifur í DV. 17. maí sl. Eg spyr:
„Hvar er góðærið? -
Arangur fyrir alla?“
Er ekki sérkennilegt að Kaupfé-
lag Þingeyinga skuli vera gjald-
þrota tveimur dögum eftir kosn-
ingar og enginn vissi neitt? Er ekki
sérkennilegt að laun æðstu manna
þjóðfélagsins skuli hækka daginn
eftir kosningar og enginn skilur
neitt, síst af öllu þeir sem fá launa-
hækkanimar? Er ekki sérkenni-
legt að vextir hækki og hækki með
olíu, bensíni og matvöra nokkram
dögum eftir kosningar?
Er ekki raunveralega verið að
undirbúa gengisfellingu í góðær-
inu? (Með þessa líka frábæra fisk-
veiðastjórnun Davíðs og Halldórs
og co. ha-ha!) Ég spyr, Hvað
næst?
Ég óska nýkjörnum þingmönn-
um til hamingju með kosninganið-
urstöðumar - þar sem allir sigr-
uðu.
Ég á þá ósk heitasta okkur Vest-
firðingum til handa að þingmenn
okkar bretti upp ermamar og hysji
upp um sig buxumar, og láti raun-
verulegan hag okkar Vestfirðinga
verða sér að leiðarljósi, ekki
flokkslínur eða flokkapólitík.
Kvótabraskið burt. Ekki fleiri
„önglabeygjur". (Sjá DV. 12. maí,
99: „Milljónatugir við bryggjuna..."
og DV. 14. maí 99: „Kvótahoppið
opnaði braskið.“)
Gleðilegan sjómannadag.
Höfundur er sjómannskona og
býr á Þingeyri.
S katt adagur inn
er á morgun
ÁRIÐ 1995 hóf
Heimdallur að halda
skattadag, en skatta-
dagurinn er dagurinn
þegar vinnu skattgreið-
enda fyrir skyldu-
greiðslum til hins opin-
iera og lífeyrissjóða
lykur. Arið 1995 var
skattadagurinn 10. júní,
árið 1996 var hann 7.
júní, árið 1997 var hann
3. júní og árið 1998 var
hann 29. maí. I ár er
hann hins vegar á morg-
un, 30. maí. Samkvæmt
þessu hefur þróunin því
miður verið á verri veg
á síðasta ári.
Samkvæmt upplýs-
ingum frá Þjóðhagsstofnun var verg
landsframleiðsla síðasta árs 585.735
milljónir króna en útgjöld hins opin-
bera voru 213.600 milljónir króna.
Skattar
Skattadagurinn er dag-
urinn, segir Ingvi
Hrafn Oskarsson, þeg-
ar vinnu skattgreið-
enda fyrir skyldu-
greiðslum til hins
opinbera og lífeyris-
sjóðalýkur.
iKkyldugreiðslur til lífeyrissjóða voru
27.956 milljónir króna. Samkvæmt
þessu er skattbyrðin 41,2% sem ger-
ir 150 daga á ársgrundvelli en
sunnudaginn 30. maí nk. verða 150
dagar liðnir af árinu.
Hagstæð þróun skattbyrði sem
hlutfall af vergri landsframleiðslu
stafaði engan veginn af því að tekist
hafi að koma böndum á eyðslu hins
opinbera, þvert á móti hefur verið
mikill ofvöxtur í allri starfsemi ríkis
og sveitarfélaga. Það sem hefur kom-
ið Islendingum til bjargar er gífurleg-
ur hagvöxtur síðustu ára sem hefur
ú%itt til þess að landsffamleiðslan hef-
ur aukist hraðar en útgjöld ríkis og
sveitarfélaga. Það liggur hins vegar í
augum uppi að útgjöld munu halda
áfram að þenjast út þrátt fyrir að
spáð hafi verið samdrætti í hagvexti.
Dæmi um óæskilega skatta
j^A síðustu árum hafa verið teknir
upp fjármagnstekjuskattur og há-
tekjuskattur. Með fjár-
magnstekjuskatti hefur
því verið ákveðið að
skattleggja spamað
þótt vitað sé að of lítill
spamaður íslendinga
hafi verið alvarlegt
vandamál. Til að bíta
höfuðið af skömminni
hrökkva tekjumar af
honum tæplega til að
borga kostnað ríkis og
einkaaðila við inn-
heimtu skattsins. Há-
tekjuskatturinn sem
upphaflega var lagður á
tímabundið en virðist
ætla að verða varanleg-
ur, hefur hins vegar
þann ókost að letja fólk
til vinnu sem annars lendir í víta-
hring jaðaráhrifa. Báðir era þessir
skattastofnar því dæmi um skatta
sem hafa eyðileggjandi áhrif á hag-
vöxt, auk þess sem þeir virðast ekki
einu sinni vera til þess fallnir að
auka skatttekjur ríkisins svo nokkru
nemi.
Hægt er að fara annað ef skatt-
heimtan verður óhófleg
Aukin alþjóðavæðing viðskipta
hefur leitt til þess að það er orðinn
raunhæfur kostur að flytja höfuð-
stöðvar fyrirtækja til svæða þar
sem hagkvæm löggjöf er við lýði.
Þannig hefur fjármagn og
mannauður verið að streyma úr
þeim löndum sem hafa háa skatta til
landa þar sem byrðin er minni.
Tækniþróun hefur leitt til þess að
smærri fyrirtæki og jafnvel einstak-
lingar geta hagnýtt sér þessar leiðir
án þess að hið opinbera fái rönd við
reist. Sú bylting hefur átt sér stað
að nú er hægt að flytja fjármála-
starfsemi til annarra landa án þess
að yfirgefa ísland.
Á Netinu er hægt að starfrækja
heimabanka, greiða laun og kaupa
vörur í gegnum vefþjóna sem eru
staðsettir utan landamæra íslands, án
þess að skattyfirvöld hafi nokkur tök
á því að fylgjast með því sem þar fer
fram. Þegar fólk fer að nýta sér þessa
tækni hljóta helstu tekjustofnar hins
opinbera að dragast saman. Því er
mögulegt að innan fárra ára muni til-
færslur fjármuna að miklu leyti eiga
sér stað utan landamæra íslands í
ríkjum þar sem bankaleynd rfldr.
I slíku þjóðfélagi er um annað
tveggja að velja, skattleggja þá sem
ekki eiga tölvu eða lækka skatta.
Heimdallur leggur til að skattar
verði lækkaðir.
Höfundur er formaður
Heimdallar, f.u.s.
Ingvi Hrafn
Óskarsson
ISLEMSKT MAL
Sigursteinn Hersveinsson,
hollvinur þáttarins og móður-
málsins, skrifar svo:
„Kæri Gísli.
Alltaf hefi ég jafn mikinn
áhuga á þáttum þínum sem ég vil
enn þakka fyrir. Ég tek undir
áskoran með þér og öðram góð-
um mönnum að RÚV taki upp
þáttinn Daglegt mál.
Ég las af áhuga tilgátu Bjöms
Ingólfssonar sem kom fram í
þætti þínum s.l. laugardag. Hann
minnist á málfátækt og óheppi-
lega orðasmíð og nefnir þar dæmi.
Þá kom mér í hug að orð og orða-
tiltæki geta verið bráðsmitandi
enda ganga þau sum undrafljótt
milli manna um landið vítt og
breitt. Sum virðast manni nokkuð
góð í fyrstu en svo era þau ofnot-
uð og verða afar leiðinleg þegar
staglast er á þeim nær því í hverri
ræðu sem maður hlustar á. Verst
er þegar hreinar ambögur fara á
stjá. Nýtt dæmi um ankannalegt
„nýyrði“ heyrði ég í viðtali á Rás 1
milli kl. 11 og 12 s.l. mánudag. Tal-
að var við mann sem lætur sér
annt um umhverfi okkar og er lík-
lega sérfræðingur á sínu sviði.
Hann talaði af þekkingu og vakti
traust mitt en þegar hann var
spurður um hvað skyldi haft í
huga þegar velja ætti neysluvöra,
t.d. gosdrykld, í hvaða umbúðum
varan ætti að vera, þá komu ýmis
sjónarmið til greina en niðurstað-
an var sú að það var nauðsynlegt
að skoða allt Mfsferli vörunnar.
Hann átti við ferilinn frá því hrá-
eftúð var tekið í framleiðsluna til
þess að umbúðum og öðrum leif-
um er fargað.
Nú getur verið að ekki sé til
orð yfir þennan feril eða þetta
ferli en leitt er ef hvaða fram-
leiðsluvara sem er er álitin eiga
sinn lífsferil. Ég get alveg hugsað
mér að þetta orð lífsferli, þegar
um vöra er að ræða, gæti komist
á kreik, smitast milli manna. Mik-
ið væri gott ef sérfræðingar
fyndu orð sem væri lýsandi fyrir
þennan feril sem svo algengur er
en of fáir hugsa um af alvöra.
Með kveðju.“
Umsjónarmaður þakkar Sigur-
steini bréfið og mörg önnur áður
og vísar síðari hluta efhisins til les-
enda. [Notar tækifærið í leiðinni til
þess að andæfa orðinu lífshlaup og
minna á orðin ævi og æviferill.
★
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1007. þáttur
Sem ég var rétt búinn að skrifa
þetta, barst mér svofelld viðbót
frá Sigursteini:
„Mér þótti gaman að sjá fjall-
að um forskeytið ör- í 1003.
þætti þínum. Þetta (varasama)
forskeyti, ör-, er mikið notað
þegar þýtt er forskeytið micro-
úr ensku, t.d. í rafeindatækni og
í ýmsum hátæknigreinum.
Dæmi: örbylgja, örgjafi, örrás,
örvera, öreind og margt fleira.
Stundum er notað annað for-
skeyti í stað ör- svo sem dverg-
sbr. dvergrás.
Ég veit ekki hver fann upp á
því að nota ör- í stað micro- en ég
veit að menn kunna vel við það í
mörgum tilvikum. Mér skilst að
mikro- vísi til milljónasta hluta
mælieininga og þess vegna vísar
það til mikillar smæðar. Þú kannt
efalaust góð skil á þessu og mig
langar til að fræðast af þér.“
Hér ofmat bréfritari kunnáttu
umsjónarmanns, enda forskeytið
ör- ekki auðvelt viðureignar,
sem sjá má af mörgum orðabók-
um. En þá er að leita til próf.
Baldurs Jónssonar sem leysir
löngum úr vandræðum manna
sem Njáll forðum. Hann rakti
fyrir mig að af þeim orðum, sem
Sigursteinn til tók, væri öreind
trúlega langelst. Sjáum nú
dæmi: I grein í Iðunni 1916,
Heimsmyndin nýja, segir próf.
Ágúst H. Bjamason:
„Aðrir era þeirrar skoðunar,
og þeir munu ekki hafa minna til
síns máls, að gamma-geislamir
séu orðnir til úr þeim smæstu
eindum; er vér getum hugsað oss,
sannkölluðum öreindum (uratom-
um), er vér getum ekki hugsað
oss smærri og enga þyngd hafa.“
Sama ár kom út Sálarfræði
eftir sama höfund og þar kemur
einnig fyrir orðið öreind. Baldri
finnst því ekki of djarft að álykta
sem svo, að próf. Ágúst sé höf-
undur orðsins, enda hafi hann
verið meiri og betri nýyrðasmið-
ur en margir viti.
Ætla má að aðrar samsetning-
ar, sem Sigursteinn nefnir, séu
gerðar að fyrirmynd Ágústs, en
vel kynni hann að hafa búið til
orðið öreind með hliðsjón af ör-
smár og örlítill.
★
Glaður ítreka ég, að áeggjan
Magnúsar Aðalbjömssonar á
Akureyri, andmæli okkar við vit-
leysu þeirri og rökleysu sem lýsir
sér í tali manna sem segja til
dæmis „einhverjar tíu milljónir".
Einhver er óákveðið fomafn, en
tíu er ákveðin tala. Vitleysan hjá
okkur er ættuð úr ensku, „some
ten millions“. Við þurfum ekki á
þvílíkri rökleysu að halda. Við
getum sagt margt annað: um það
bil tíu milljónir, allt að því, sem
næst, á að giska, rúmlega eða
tæplega, eftir atvikum.
★
Holdsauki er „dödt Köd“ segir
í Blöndalsorðabók. í ,Áma-
postillu“ er það þýtt með „of-
hyldgun" og hjálpar það ekki
mikið. I íslenskri samheitabók er
það alls ekki, þannig að það er
eins og þetta „dauða kjöt“ hafi
eitthvað vafist lyrir mönnum.
Holdsauki kann að koma á menn
vegna meiðsla. Til mín kom Guð-
mundur Jónsson, ættaður úr
Skagafirði, og hafði fengið fingur-
mein. Út frá því kom á hann
holdsauki sem hann nefndi villi-
hold og var að grennslast eftir
hvort ég kannaðist við það orð.
Mig rámar í það, óljóst. Ég
hringdi í Orðabók Háskólans, og
þau höfðu tvö dæmi. Annað
þeirra var frá Pálma Hannessyni
rektor, sýslunga Guðmundar. Nú
langar okkur Guðmund til að vita
hvort orðið villihold = holdsauki
kunni að vera sérstaklega skag-
firskt eða hvað annað menn geti
sagt okkur um þetta.
★
Hlymrekur handan kvað:
Landskunnur leikarafósinn
var langstaðinn niðri við ósinn
og þá stelling sér kaus
að standa á haus,
því þá passaði að pissa í skó sinn.
Auk þess er íþróttarheitið
„curling" ónothæft í íslensku.
Umsjónarmaður leggur til að
leikurinn kallist krulla, með
rödduðum 1-um, eins og í ulla og
tjull. Curling og krulla era af
sömu rót, skiptast á ur og ru
(metathese/hljóðvíxl). Eðli íþrótt-
arinnar curling brýtur hreint
ekki í bága við sögnina að krulla,
og svo búum við til samsvarandi
nafnorð og höldum krullumót.
Langt í fjarska við curling/kralla
glittir í latneska orðið cursus sem
við þekkjum í mörgum sambönd-
um.