Morgunblaðið - 29.05.1999, Síða 76

76 LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1999
I DAG
MORGUNBLAÐIÐ

■ V
LERKIÐ í SKRÚÐI
ÞAÐ vex eitt blóm fyrir vestan -
og það veit ekki að ég sé til. Ég
held að Steinn Steinarr hafi ort
svo. En það vex eitt tré fyrir vest-
an, og þetta tré og vaxtarstað þess
langar mig til að fjalla örlítið um í
þessum pistli.
Um nokkurt skeið hefur Skóg-
ræktarfélag íslands valið tré
hvers árs. 1996 var lerki valið tré
ársins. Það ætti varla að vera í
frásögur færandi, svo mikið hefur
verið gróðursett af lerki á undan-
förnum áratugum, einkum á Hér-
aði, og svo mikið hefur verið rætt
um lerki sem nytjatré framtíðar-
innar á íslandi. En lerkið sem
varð fyrir valinu vex í andstæðum
landshluta, lands-
hluta sem fáir tengja
við fögur tré af er-
lendum uppruna, þótt
víða vaxi birkikjarr í
fjarðarbotnum á
Vestfjörðum.
Séra Sigtryggur
Guðlaugsson var mik-
ill brautryðjandi í
skólamálum og
orðstír Núpsskóla
barst um allt land.
Orðstír hans í rækt-
unarmálum var
einnig mikill og garð-
ur hans rómaður um
allt land. Sigtryggur
og kona hans Hjalt-
lína Guðjónsdóttir
voru bæði heiðursfélagar Garð-
yrkjufélags íslands. Sigtryggur
gaf garði sínum nafnið Skrúður og
taldi hann stofnaðan 1909 en und-
irbúningur garðsins hófst
nokkrum árum áður. Garðurinn
telst því níræður um þessar
mundir. Frægð þessa garðs lifir
enn í orðinu skrúðgarður.
Lerkið hans séra Sigtryggs er
með alelstu trjám garðsins. Sig-
tryggur hélt nákvæma dagbók yf-
ir garðinn, en því miður sést ekki
hvenær lerkið var gróðursett þótt
flest bendi til að það hafi verið um
1910. Lerki var upphaflega kallað
lævirkjatré eða barrfellir á ís-
lensku og síðara nafnið er mjög
lýsandi fyrir þá einstæðu eigin-
leika trésins að fella barr á vetr-
um. Greni og fura halda hins veg-
ar nálum sínum og verða þess
vegna oft iliþyrmilega fyrir barð-
inu á vorfrostum, þegar sólin skín
skært þótt kuldagjóla sé og frostið
bítur svo á nóttum. Svona frost-
og þurrkskemmdir eru mjög áber-
andi núna bæði í greni og furu
sunnan- og suðvestanlands.
Til eru nálægt því 10 mismun-
andi tegundir lerkitrjáa, sem vaxa
einkum í meginlandsloftslagi í
kaldtempraða beltinu nyrðra.
Trjábolurinn er beinn og uppmjór,
en greinarnar óreglulegar og oft
slútandi. Nálarnar eru mjúkar og
fmgerðar og sitja saman í þéttum
vöndli 10-50 saman, breytilegt eft-
ir tegundum. Þær falla á haustin
og því vinnur sólarglenna í vor-
frostum lerkinu ekki mein. Köngl-
arnir eru breytilegir að lögun og
sitja mörg ár á trénu en fræið
þroskast og fellur á einu ári. Lerk-
ið er ljóselskt og fljótvaxið og
þrífst í ófrjóum jarðvegi vegna
sambýlis við lerkisveppinn, sem er
hinn besti matsveppur, sem völ er
á hérlendis.
Þær lerkitegundir sem hér eru
ræktaðar til nytja eru síberíulerki,
sem á heimkynni sín austan Úral-
fjalla norður að 70. breiddarbaug,
og Rússalerki, sem
tekur við af Síber-
íulerkinu og vex vest-
ur fyrir Úralfjöll.
Rússalerkið virðist
eiga vaxandi vinsæld-
um að fagna hérlend-
is síðustu árin. Lerk-
ið mikla í Skrúði er
hins vegar evr-
ópulerki - Larix deci-
dua. I heimkynnum
sínum í fjöllum Mið-
Evrópu nær það 30-
40 m hæð en
Skrúðslerkið er kom-
ið á ellefta metra.
Hvað verður um
framhaldið er erfitt
að spá, þar sem lerkið
er nú komið upp fyrir reynitrén,
sem hafa veitt því nokkurt skjól.
Ellin ætti þó ekki að vera farin að
hrjá það, þar sem lerki getur orðið
6-700 ára gamalt.
Enginn sem ferðast um Vest-
firði að sumarlagi ætti að láta hjá
líða að koma við í Skrúði. Garður-
inn, sem var meðal annars gerður
til að sýna nemendum skólans
fram á gróðurmátt íslenskrar
moldar, hefur ýmis einkenni af
skipulagi evrópskra garða um
aldamót. Á árunum 1992-1996 var
mikið þrekvirki unnið við endur-
reisn garðsins og hefui- hann nú
gengið í endurnýjun lífdaga. Þar
lögðu margir hönd á plóginn og
ekki er hlutur kennara og nem-
enda Garðyrkjuskóla ríkisins und-
ir forystu Grétars Unnsteinssonar
minnstur. Til að unnt verði að
halda þessu viðreisnarstarfi áfram
og annast garðinn sem skyldi hef-
ur verið stofnaður framkvæmda-
sjóður Skrúðs. Nú stendur yfir
fjársöfnun og er gíróreikningur
sjóðsins í Sparisjóði vélstjóra
1175-26-757. Öll framlög, stór sem
smá, eru þegin með þökkum. Allir
eru velkomnir í Skrúð, sem eiga
leið um Vestfirði, og er garðurinn
opnaður 17. júní ár hvert.
S.Hj.
BLOM
VIKLNMR
407. þáttur
llmsjón Sigríð-
ur Hjartar
VELVAKAJVDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Nýjasta tækni í
sölumennsku
ÞAÐ var eitt kvöldið að
síminn hringdi. Falleg
konurödd tilkynnti mér að
í úrtaki hjá bókaútgáfunni
Vöku-Helgafelli hefði mér
hlotnast bókagjöf. „Mætti
hún senda mann heim til
mín annað kvöld með bók-
ina og myndi hann einnig
ræða við mig um útgáfu-
starfsemi fyrirtækisins.“
Allt væri þetta án skuld-
bindinga. „Sjaldan hefi ég
flotinu neitað," hugsaði ég
og samþykkti þetta.
Gjörvilegur piltur birtist
næsta kvöld með svarta
leðurtösku og dró upp úr
henni stóra fallega mynd-
skreytta fuglabók. Lyftist
nú á mér brúnin, en hún
seig aftur er hann sagði að
þessa bók byði hann mér
með kostakjörum - þús-
und kall á mánuði í 17
mánuði, vaxtalaust og
þyrfti ekki að byrja að
borga fyrr en í ágúst og
hann lagði undirskriftar-
pappíra á borðið. „En
bókagjöfin?" stamaði ég.
Dró hann þá upp reifara-
kver útgefið 1994 af Vöku-
Helgafelli hf. og segir á
bókarkápu þess: „Spenn-
andi saga um miklar
ástríður og svik.“
Fyrr á árum kynntist ég
álíka sölumennsku í Portú-
gal. Þeir sölumenn byrj-
uðu á að mýkja væntanlegt
fómarlamb með kampa-
víni.
Tengdasonur minn lenti
líka í sams konar „gjafaúr-
taki“ hjá þessari bókaút-
gáfu - og hversu margir
aðrir?
Sigurður Þorkelsson,
Grænagarði.
Kennaralaun
KENNARAR mega ekki
láta sér detta í hug að
semja nema laun þeirra
verði fyrst tvöfólduð og
síðan bætt 30% ofan á.
Þeir verða að komast til
jafns við sína viðmiðunar-
stétt sem er alþingismenn.
Fyrir 30 ámm höfðu þess-
ar tvær stéttir sömu laun
en aumingja kennararnir
hafa setið iila eftii'. Það er
að vísu rétt að kennarar
gera mörg asnastrik og
ættu kannski þess vegna
að hafa lítil laun. Þeir kom-
ast þó ekki í asnastrikum
með tærnar þar sem þing-
menn hafa hælana þegar
þingmenn taka sig til og
samþykkja lög á færibandi
án þess að hafa hugmynd
um hvað í lögunum stend-
ur. Dæmi um þetta em
lögin um fjöleignarhús og
lögin um fiskveiðistjórnun.
Einar Kristinsson,
Funafold 43, Rvík.
Dýrahald
Kettlingar fást gefins
TVEIR gæfir og góðlyndir
kassavanir kettlingar fást
gefins. Upplýsingar í síma
552 0834.
SKÁK
Þmsjón Margeir
Pétursson
STAÐAN kom upp á alþjóð-
legu móti í Katrineholm í
Svíþjóð í vor. Þjóðverjinn
Christopher Lutz (2.610)
var með hvítt, en Svíinn
Patrick Lyrberg (2.405) var
með svart og átti leik. Lyr-
berg hafði teflt
djarflega gegn
stigaháum and-
stæðingi sínum og
fómað skiptamun
fyrir sterka sókn.
Honum fataðist nú
flugið og lék 35. -
Rxc2?? 36. Dg3 -
Df5 37. Dg4 -
Dxg4 38. Hxg4 -
Rxa3 39. Hxc3 -
Rc4 40. Hd4 - Hc5
41. h4 og svartur
gafst upp, því
endataflið er von-
laust. I staðinn gat
hann leikið: 35. - Re2! með
tvöfaldri hótun, 36. - Rxcl
og 36. Rf4 og stendur þá til
vinnings. Úrslit á mótinu
urðu: 1.-2. Speelman,
Englandi og Gavrikov, Lit-
háen 6F2 v. af 9 mögulegum,
3. Andersson, Svíþjóð 6 v.,
4. -6. Ibragimov, Rússlandi,
Fedoriv, Hvíta-Rússlandi
og Lutz, Þýskalandi 5'/2 v.,
7. Pia Cramling 4 v., 8. Lyr-
berg 3 v., 9. Laveryd U/2 v.
10. Berg 1 v.
SVARTUR leikur og vinnur.
HÖGNI HREKKVÍSI
Víkverji skrifar...
VÍKVERJI fyllir ekki flokk
þeirra sem hafa allt á homum
sér gagnvart Ríkisútvarpinu. Þvert
á móti telur Víkverji að Ríkisút-
varpið hafi mikilvægu hlutverki að
gegna í íslensku samfélagi, ekki
síst í menningarlegu tilliti. Nú er
reyndar svo komið að oftar en ekki
stillir Víkverji á Rás eitt, eða
„gömlu gufuna“ sem stundum er
nefnd svo, þegar hann hlustar á út-
varp. Er það þægileg tilbreyting
frá síbyljunni og kjaftavaðlinum á
hinum stöðvunum, þar sem
drýldni, aulafyndni og sjálfumgleði
dagski-árgerðarmanna ríður ekki
við einteyming, þótt á því megi að
vísu finna örfáar heiðarlegar und-
antekningar. Á „gömlu gufunni"
geta menn hins vegar gengið út frá
því, í flestum tilvikum, að fá vandað
efni í fagmannlegri umfjöllun dag-
skrárgerðarmanna Ríkisútvarps-
ins.
Helgarnar hafa reynst Víkverja
drýgstar til útvarpshlustunar og á
laugardögum og sunnudögum má
finna fjölmarga vandaða þætti á
Rás eitt í Ríkisútvarpinu. Þannig
datt Víkverji niður á tvo tónlistar-
þætti á laugardegi fyrir skömmu,
sem voru ólíkir hvað efnistök varð-
ar, en báðir bráðskemmtilegir að
mati Víkveija. Annar þeirra bar
heitið „Til allra átta“ þar sem flutt
var framandi tónlist frá ýmsum
heimshomum, en hinn fjallaði um
John heitinn Lennon og tónlist
hans. Að loknum þættinum um
Lennon var svo fluttur þýddur
þáttur frá BBC um eiginkonur
gamalla meistara og því næst
hlustaði Víkverji á Inúitasögur og
var að þeim loknum leiddur inn í
heim harmónikkunnar og voru allir
þessir þættir hinir áheyrilegustu á
að hlýða.
XXX
IKVERJI var þaulsetinn fyrir
framan útvarpstækið sitt
þennan tiltekna laugardag og
hyggst leggja við hlustir í enn rík-
ara mæli í framtíðinni, því hér hef-
ur aðeins verið nefnt brot af at-
hyglisverðu útvarpsefni, sem Rík-
isútvarpið býður hlustendum sín-
um upp á um helgar. í því sam-
bandi má nefna þáttaröðina „Sam-
tal á sunnudegi" þar sem þjóð-
kunnir Islendingar eru spurðir um
bækurnar í lífí sínu og unnendur
sígildrar tónlistar geta gengið að
þættinum „Sunnudagstónleikum"
vísum síðdegis á sunnudögum.
Fyrir áhugamenn um ferða- og
umhverfismál skal ennfremur bent
á þáttinn „Út um græna grundu“,
sem er á dagskrá Rásar eitt á laug-
ardagsmorgnum og endurfluttur á
miðvikudagskvöldum, sem kemur
sér eflaust vel fyrir þá sem vilja
nota helgamar til að sofa út.
Á virkum dögum reynir Víkverji
að hlusta á „Víðsjá“ eftir því sem
við verður komið, en þátturinn er á
dagskrá Rásar eitt síðdegis og
fjallar um listir, vísindi, hugmyndir
og tónlist. Að mati Víkverja er
þátturinn fagmannlega unninn og
hlutaðeigendum til sóma, sem og
áðumefndir þættir og fjölmargir
aðrir, sem Ríkisútvarpið býður
hlustendum sínum upp á alla daga
vikunnar, árið um kring.
XXX
ÍKVERJI vill einnig nota
tækifærið til að taka upp
hanskann fyrir Ríkissjónvarpið.
Allt tal um að Sjónvarpið sé leiðin-
legt og niðurdrepandi á ekki við
rök að styðjast að mati Víkverja.
Þvert á móti finnst honum Sjón-
varpið bjóða upp á hæfilega blöndu
af skemmtilegu afþreyingarefni og
fróðlegum heimildarmyndum og
þáttaröðum, sem hafa bæði
fræðslu- og skemmtanagildi. Má
þar nefna bandaríska heimildar-
myndaflokkinn um „Kalda stríðið",
sem Víkverji hefur fylgst með af
áhuga undanfarin mánudagskvöld.
í síðasta þætti vai- fjallað um
upphaf Víetnamstríðsins, en þau
hemaðarátök eru Víkverja enn 1
fersku minni, þótt langt sé um liðið
síðan þeim lauk. Það var oft erfitt
að vera ungur lýðræðissinni á þeim
árum og veija aðgerðir Banda-
ríkjamanna í þessum íjarlæga
heimshluta. Þættirnir endurspegla
tilgangsleysi stríðsins, sem skildi
eftir sig djúp sár í bandarískri
þjóðarsál og klauf þjóðina í tvær
andstæðar fylkingar, með og á
móti Víetnamstríðinu. Reyndin
varð enda sú að Bandaríkjamenn
töpuðu þessu stríði á heimaslóðum,
en ekki á vígvellinum.