Morgunblaðið - 15.06.1999, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Draugasaga verð-
ur að gamansögu
Bók með norrænum karla-
smásögum á spænsku
FRÁ paUborðsumræðumim í menningarmiðstöðinni Círculo de Bellas
Artes í Madríd. F.v. norski rithöfundurinn Tore Renberg, Rúnar Helgi
Vignisson, spænski höfundurinn Jesús Ferrero og Kristinn R. Ólafsson.
ERLEIVDAR
RÆKLR
Sakamálasaga
HANNIBAL
Hannibai, skáldsaga eftir Thomas
Harris. Delacorte Press gefur út,
486 síður innbundin.
SJÖ ár eru liðin síðan Lömbin
þagna, skáldsaga Thomas Harris,
kom út og þann tíma hafa flestir
þeir sem lásu bókina
eða sáu myndina vísast
velt því fyrir sér hvað
hafi orðið af mannæt-
unni geðþekku og lög-
reglukonunni geð-
flæktu. Það þótti því
saga til næsta bæjar
þegar Harris sendi ffá
sér framhald af bókinni
og varla nema von að
það framhald, sem heit-
ir Hannibal, seljist met-
sölu um allan heim og
að rétturinn til að gera
kvikmynd eftir henni
hafi farið fyrir metfé.
Hannibal gerir ráð fyrir nokkurri
þekkingu á fyrri bókinni, en Harris
skrifar hana svo lipurlega að smám
saman koma helstu þættir hennar í
ljós í framvindu framhaldsins. Hon-
um tekst og víða vel upp í bókinni,
aukapersónur eru sumar skemmti-
legar en aðalpersónur allar með
ólíkindum óvenjulegar, eins konar
teiknimyndapersónur sem á reynd-
ar vel í annarri eins draugasögu.
Eins og þeir muna sem lásu fyrri
bókina eða sáu myndina, komst
Hannibal Lechter undan réttvísinni
og Clarice Starling sat eftir með
sálarflækjurnar þó hún hafi náð
takmarki sínu þegar hún hremmdi
fjöldamorðingjann Jame Gumb. Þar
sem þessi bók hefst er Lechter enn
á flótta undan réttvísinni og Starl-
ing enn í sömu sálarkreppunni og
forðum. Af tillitssemi við væntan-
lega lesendur er söguþráðurinn
ekki rakinn ffekar hér, en þess þó
getið að leikurinn berst meðal ann-
ars til Feneyja og Argentínu, þó
mesta fjörið sé í Bandaríkjunum.
Lömbin þagna gerði Hannibal
Lechter að stjörnu og bókin Hanni-
bal snýst eðlilega mjög um hann og
tilraunir lögregluyfirvalda að hafa
hendur í hári hans. Lechter er því í
sviðsljósinu, en hann er merkilega
ómerkilegur þegar grannt er skoð-
að og myndin sem dregin er upp af
lífsnautnamanni, smekkmanni á vín
og kvenfólk og frábærum fræði-
manni er innantóm og hol; Lecther
er með höfuðið fyllt af hálmi og
smekkur hans ræðst af því hvað
hlutirnir kosta en ekki hvers virði
þeir eru. Meira að segja tónlistarval
hans er smáborgaralegt, þar sem
hann situr og ráðgerir illvirki sín og
leikur Goldberg-tilbrigðin; annar
eins yfirburðamaður og mannætu-
morðingi hefði vísast valið myrkari
tónlist og safaríkari. Veikburða til-
raunir Harris til að dýpka persónu
Lechters og leggja gnmn að ill-
menninu með atburðum úr æsku
hans eru broslegar. Einnig eru sál-
arflækjur Clarice Starling dæmi-
gert glæpasögusull, yf-
irborðskennd glans-
tímaritasálfræði og les-
andinn fær aldrei sam-
úð með henni þó vissu-
lega sé hún beitt órétti,
misskilin og smáð.
Framvinda bókai'-
innar er mátulega
spennandi og atburðir
æsilegir. Þegar Harris
tekst best upp er fram-
vindan hröð og dríf-
andi, en þess á milli
fellur hann í þá gryfju
að útskýra of mikið,
gefur lesandanum ekki
færi á að taka þátt í sögunni sem er
annars aðal góðra rithöfunda. í
uppgjörshluta bókarinnar er hann
svo upptekinn af því að hnýta lausa
enda að hann lætur aðpersónurnar
skipta um eðli og fatast fyrir vikið
flugið; draugasagan verður að gam-
ansögu. Þannig er síðasta kvöldmál-
tíðin farsi, sneyddur öllum óhug og
allri spennu.
Helsti galli bókarinnar er hversu
fyrirsjáanleg hún er, allar persónur
sem eiga framundan ill örlög koma
til leiks með mark dauðans á enn-
inu. Ýmist er það vegna kynningar
á persónunni sem lesandinn veit ná-
kvæmlega hvernig hún á eftir að
líta Hel, eða eitthvað í fari hennar,
til að mynda ef viðkomandi er vond-
ur við böm eða dýr eða ágjarn eða
ómenntaður ruddi. Gott dæmi um
það er lögreglumaður í Feneyjum,
ótrúverðug leikbrúða hvers dauða
er lýst í fyrstu setningunum sem
hún er kynnt til sögunnar. Lesand-
inn þarf síðan að bíða í 100 síður eft-
ir hinu fyrirsjáanlega og þó aðfar-
irnar séu voðalegar vekja þær ekki
aðrar tilfinningar en andvarpið:
Loksins...
Þannig hljóta allir sem eru í raun
og veru vondir makleg málagjöld en
Hannibal Lechter, sem er mannæta
bara af því hann er svo mikill sælkeri
og morðingi bara af því hann átti svo
erfiða æsku, er greinilega ekki nógu
vondur. Svo er hann líka góður við
böm og nærgætinn við konur.
Árni Matthíasson
BÓKIN Rakaði víkingurinn (E1 vik-
ingo afeitado) er komin út á
spænsku hjá forlaginu Ediciones de
la Torre í Madríd. Hún hefur að
geyma 33 smásögur um karlmenn
eftir 27 karlrithöfunda frá hinum
fimm norrænu ríkjum.
Þrjár íslenskar sögur eru 1 bók-
inni: Norður og niður eftir Böðvar
Guðmundsson úr bókinni „Kynja-
sögum“, Systralag úr „Strand-
höggi" eftir Rúnar Helga Vignisson
og stÉfræn.ást eftir Kristin R.
Ólafsson.
Sex þýðendur unnu að bókinni
síðustu tvö ár: Eva Liébana frá
Danmörku, Ursula Ojanen frá
Finnlandi, Kristinn R. Ólafsson frá
íslandi, Kirsti Baggethun frá Nor-
egi, Martin Lexell frá Svíþjóð og
Jesús Pardo frá Spáni. Hún er ní-
unda verkið í bókaröðinni Biblioteca
Nórdica sem hóf göngu sína vorið
1995 þegar norræn menningarhátíð
var haldin á Spáni.
Rakaði víkingurinn var kynntur í
Madríd dagana 3.-6. júní. Kynning-
una sóttu sex hinna norrænu rithöf-
unda sem eiga sögur í bókinni: Jan
Sonnergaard frá Danmörku, Johan
Bargum frá Finnlandi, Rúnar Helgi
Vignisson og Kristinn R. Ólafsson
frá íslandi, Tore Renberg frá Nor-
egi og Peter Kihlgárd frá Svíþjóð.
Fimmtudagskvöldið 3. júní tóku
þeir sexmenningar og spænski rit-
höfundurinn Jesús Ferrero þátt í
pallborðsumræðum sem báru titil-
inn Norrænir karlmenn í bók-
menntum sínum. Umræðurnar
fóru fram í E1 Círculo de Bellas
Ai-tes, einni rótgrónustu menning-
arstofnun Madrídar, og voru mjög
vel sóttar.
Föstudagskvöldið 4. júní kynntu
höfundar sjálfa sig og verk sín í
SALUR Kaffileikhússins hefur ver-
ið gerður upp og verður nú opnaður
á ný eftir breytingar. Mikil vinna
hefur staðið yfir undanfama mánuði
við að lagfæra salinn og einangra.
Að sögn Sigríðar Erlu Jónsdótt-
ur, framkvæmdastjóra Kaffileik-
hússins, hefur salurinn verið færður
í sparifötin í samráði við húsafriðun-
amefnd. í sumar standa síðan yfir
utanhússframkvæmdir við Hlað-
varpann og segir Sigríður húsið á
góðri leið með að verða eitt þessara
fallegu gömlu húsa. Hlaðvarpinn
bókaversluninni Tierra de Fuego.
Þeir mæltu allir á eigin tungu og
lásu úr smásögum sínum. Þýðend-
urnir túlkuðu orð þeima og lásu upp
úr spænskri gerð sagnanna. Peter
Kihgárd og sænsk-spænsk leikkona
fluttu auk þess leikgerða útfærslu á
smásögu hanns Serenata sem birt-
ist í Rakaða víkingnum.
Á laugardag og sunnudag árituðu
síðan höfundarnir bókina í Norður-
landabásnum á hinni árlegu bóka-
kaupstefnu sem haldin er þessa
dagana í Madríd. Þetta er fimmta
árið í röð sem norrænu sendiráðin í
Madríd standa að þvi að hafa sér-
stakan Norðurlandabás á þessari
bókakaupstefnu. Þar er boðið upg á
norræn verk þýdd á spænsku. ís-
fagnar 15 ára afmæli sínu á næsta
ári.
Fyrsti viðburður Kaffileikhússins
í nýuppgerðum sal er dansleikur
með Möggu Stínu og sýrupolka-
sveitinni Hringjum. Sumardagskrá
leikhússins einkennist af stökum
tónlistarviðburðum, en í byrjun
ágúst verður frumsýnt barnaleikrit-
ið Ævintýri um ástina eftir Þorvald
Þorsteinsson.
Hinn 20. september verður síðan
framsýndur söngleikurinn Land-
vættir eftir Karl Ágúst Úlfsson.
land hefur tekið þátt í þessu fram-
taki í fjögur ár.
Bókakaupstefna þessi stendur
rúmar tvær vikur hvert vor í Ret-
iro-garði; stærsta skrúðgarði Ma-
drídar. I fyrra sóttu 2,5 milljónir
gesta hana og allt stefnir í að enn
fleiri komi á hana í ár.
Rakaði víkingurinn er eins konar
eðlilegt framhald af bók sem kom út
hjá Ediciones de la Torre í hitti-
fyrra og nefndist Kuldans dætur
(Hijas del frío). í henni birtust smá-
sögur eftir norrænar konur, fjórar
frá hverju landi og af fjóram kyn-
slóðum. Islenskir höfundar í þeirri
bók voru Arnrún frá Felli, Ásta Sig-
urðardóttir, Fríða Á. Sigurðardóttir
og Kristín Omarsdóttir.
Píanótón-
leikar á
Seyðisfirði
Á ÖÐRUM tónleikum Bláu kirkj-
unnar, sumartónleikar á Seyðisfírði,
verða píanótónleikar með Tryggva
Ragnarssyni miðvikudaginn 16. júní
kl. 20.30.
Á efnisskránni era verk eftir
Chopin, Mozart, Beethoven og
Liszt.
Tryggi hóf ungur píanónám og
lauk 7. stigs prófi frá Tónlistarskóla
Reykjavikur.
Tónleikaröðin „Bláa kirkjan sum-
artónleikar" era öll miðvikudags-
kvöld í sumar kl. 20.30.
Kaffíleikhúsið
opnaðá ný
TðNLIST
III júmdiskar
KISUM OG
ÞRÍR KVARTETTAR
eftir Þorkel Sigurbjörnsson. Kisum
(1970), flytjendur: Gunnar Egilsson
(klarinet), Ingvar Jónasson (viola),
Þorkell Sigurbjörnsson (píanó). Híis-
selbykvartettinn (1968), flytjendur:
Saulesco-kvartettinn (Mirexa
Saulesco, Claes Nilsson, Holger Han-
son, Ake Olofsson). Kaupmannahafn-
arkvartettinn (1978), flytjendur:
Strengjakvartett Kaupmannahafnar
(Tutter Givskov, Mogens Durhoim,
Mogens Bruun, Asger Lund Christi-
ansen. Heimsókn (1993), flytjendur:
Óslóarkvartettinn (Geir Inge Lots-
berg, Per Kristian Skalstad, Are
Sandbakken, Oystein Sonstad). Hljóð-
ritun: Studio 4, SR (1971), Studio 2,
SR (1968), DR (1979), Lindemann
Hall, Oslo (1993). Hljóðmaður: Vigfús
Ingvarsson. 1999, Islensk tónverka-
miðstöð STEFITM 7-11.
ÞESSI nýjasti hljómdiskur frá
Tónverkamiðstöðinni hefur að
geyma fjögur kammerverk eftir
Þorkel Sigurbjörnsson. Fyrsta
Kammertónlist Þorkels
verkið nefnist „Kis-
um“, fyrir klarinettu,
víólu og píanó. Langt
verk, skrýtið og
skemmtilegt - og leiðir
það af tilurð verksins,
sem samið var að
beiðni Sænsku Ríkis-
konsertanna til flutn-
ings í sænskum fram-
haldsskólum um landið
vítt og breitt. Tón-
skáldið hafði frjálsar
hendur og eins og það
segir í mf. innslagi
„fjallar“ verkið „um“
músik frá ýmsum hefð-
bundnum sjónarhom-
um: músik sem eftirlík-
ingu náttúrahljóða (vinds, fugla-
hljóða, hverahljóða etc.), músik í
goðsögnum (óhlutbundnir tónar,
sem í mesta lagi herma eftir sjálf-
um sér), og músik í mannheimum,
(íslensk þjóðlög og dansar, ærsl og
einmanaleiki, sorg og gleði). Allt
hélt þetta eftirtektinni
og áhuganum vel vak-
andi, með óvæntum (og
oft mjög fallegum)
hljómum og töktum og
fullt af ferskum hug-
myndum, í framúr-
skarandi flutningi tón-
skáldsins, Gunnars
Egilssonar og Ingvars
Jónassonar. Einna
skemmtilegust þótti
mér „manneskju-
músikin" - einkum
seinni parturinn.
Kvartettarnir þrír
era sem slíkir fremur
stutt verk (öll platan
tekur rúma klukku-
stund), en þetta er hágæðamúsik,
þétt og innihaldsrík - þar sem hver
hugmyndin þróast af annarri,
stundum með óvæntum og ögrandi
hætti. „Hasselbykvartettinn" hefur
allt það sem góð kammermúsik þarf
að hafa, lyríska æð - sem birtist
gjarnan sem hugleiðing eða jafnvel
tregi; hreyfingu og „óvæntar" og
stundum flóknar úrvinnslur; brött
og fersk (og stundum blíð) hljóma-
sambönd, en allt „rétt“ (og jafnvel
rökrétt) í strúktúr verksins. Allt
gengur upp í fremur knöppu formi.
Engar málalengingar hér. Og enda
þótt kvartettarnir séu samtengdir
(engin hlé) er að finna kaflaskipti,
svo sem lög gera ráð fyrir. Tón-
skáldið með annan fótinn í arfleifð
Bartóks & félaga (sem vora með
sinn annan í arfleifð Beethovens);
setur þó saman sínar „strófur" og
„mótstrófur“ á mjög sannfærandi
og oft persónulegan hátt. Þetta
gildir einnig um Kaupmannahafnar-
kvartettinn, sem hefur „lengri lín-
ur“, ef til vill enn öflugra og „per-
sónulegra" verk - kannski það sem
mest er spunnið í á þessum hljóm-
diski.
Um síðasta verkið, Heimsókn,
segir tónskáldið m.a.: „Árið 1993
var þess minnst að 150 ár vora liðin
Þorkell
Sigurbjömsson
frá fæðingu Edvards Griegs. Af því
tilefni leitaði hátíðamefndin til átta
tónskálda frá fimm löndum, og bað
þau um að semja tónkveðju. Það féll
í minn hlut að semja stuttan kvar-
tett. Þar ímyndaði ég mér m.a. að
fjórir íslendingar kæmu í heimsókn
til gamla mannsins... þegar hér er
komið sögu, situr Grieg fjörgamall í
raggustólnum sínum á Troll-
haugen“. Islensku gestina ber
óvænt að garði. „Þeir fara að spila
og dansa fyrir hann, m.a. þjóðlagið
„Góða jómfrú gráttu ei“. Þetta á að
gleðja gamla manninn. Um leið og
þeir fara að tygja sig til heimferðar,
réttir hann þeim (feginn, að ég held)
hjálparhönd. Hann stendur á fætur,
vísar þeim til dyra, umlar eigið stef-
brot (sem hann er ánægður með) og
skellir á eftir þeim.“ Skemmtileg
hugmynd að fínum strengjakvar-
tett, sem endar diskinn „á léttu nót-
unum“.
Hinir skandinavísku hljóðfæra-
leikarar leika allir eins og grimmir
englar, ekki síst þeir dönsku, og
ekki undan neinu að kvarta. Upp-
tökur fínar, með þeim „presens"
sem kammermúsik þarf.
Oddur Björnsson