Morgunblaðið - 27.07.1999, Blaðsíða 44

j|M ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
d:
UMRÆÐAN
Auðlindir í alfaraleið
"og ímyndin um Island
„AUÐLINDIR við bæjardyrnar"
heitir grein sem Páll Björgvinsson
I arkitekt skrifaði í Lesbók Morgun-
| blaðsins fyrir örfáum árum (23.
( september 1995) og grein Gunn-
1 laugs Eiðssonar leiðsögumanns á
| sama vettvangi (5. desember 1992)
| nefndist „Öræfin eru ekki fremst á
óskalista útlendra ferðamanna".
I Hvað vilja útlendingar sjá?
Með gi-ein Gunnlaugs Eiðssonar
[ birtust nokkrar myndir úr íslensku
dreifbýli og þeim sér-
stæðu mannvirkjum
[ og mannvistarteiknum
\ sem þar má sjá. Dæmi:
Hann myndar ekki
I hina frægu gervigíga á
Skútustöðum, heldur
girðingu, manngerðan
hólma, bát og síðast en
ekki síst pínulítinn,
fremur niðumíddan
bárujámsskúr sem
notaður var til að kæla
mjólk. Annað dæmi:
M ekla með bóndabýli
og nokkra rúllubagga
pakkaða í hvítt plast.
Þriðja dæmi: Leikur
ljóss og skugga í
Skagafírði, með vegar-
slóða og raflínustaur í forgranni.
Sex aðrar myndir með grein Gunn-
laugs eru í svipuðum dúr. Þær sýna
samspil náttúrafyrirbrigða, mann-
virkja og farartækja. Mannvirkin
og farartækin hjálpa til við að draga
fram hið sérstæða í íslenskri nátt-
úru og fá þess vegna að vera með á
níyndunum. Engin tré era á mynd-
um Gunnlaugs og varla er það tO-
viljun.
I greininni fullyrðir Gunnlaugur
að fæstir þeirra útlendinga sem
sæki landið heim fari upp á hálend-
ið. Enda er það kannski eins gott,
því að hálendið þolir ekki umferð
hundruða þúsunda ferðafólks. Hann
bendir á að margir aðilar í ferða-
þjónustu misskilji gildi mannlífs
fyrir ferðaþjónustu og að helsta
kvörtunarefni útlendinga í löngum
hálendisferðum sé að komast ekki í
tæri við mannlíf í landinu.
Langtímamarkmið óskast
Páll Björgvinsson skrifar um
fíikilvægi langtímamarkmiða í ís-
lenskum atvinnurekstri, þar með
talinni ferðaþjónustu. Hann leggur
áherslu á íslendingar eigi að nýta
sér hreinleikaímynd Islands til að
byggja upp heilsufriðland. Að við
gætum menntað sjúkraþjálfara,
hjúkrunarfræðinga og lækna í
auknum mæli til að sinna erlendum
sjúklingum hér á landi í stað þess
að vinnuaflið flytji út. Hann tengir
þetta við ræktun lífrænna afurða í
landbúnaði og ræktun íslensks
mannlífs. Hann bendir á að auðlind-
ir Islendinga felist í okkur sjálfum,
uppeldislegum kjöram, menntun og
því að hér sé gott sam-
félag fyrir íslendinga
að búa í. Þannig verði
auðlindir lands og þjóð-
ar, í afar víðtækum
skilningi þess orðs, að-
dráttarafl fyrir fólk
annarra þjóða.
Svo mörg voru þau
orð. I þessum tveimur
greinum skrifa menn
með sérfræðiþekkingu
og -reynslu. Þeir benda
á að það sem ekki er
sett upp íyrir ferðafólk
hefur jafnan mikið að-
dráttarafl fyrir það og
þeir benda á að nátt-
úrafar og menning spila
mjög saman. Líklega
var það í fyrra sem Ómar Ragnars-
son var með skemmtilega frétt um
bandaríska konu sem kemur á
hverju ári til að fylgjast með og
taka þátt í göngum og réttum ein-
hvers staðar á Norðurlandi. Ekki er
unnt að selja heilbrigðisþjónustu
nema sama þjónusta sé góð fyrir Is-
lendinga sjálfa. I því efni byggjum
við best á góðri menntun starfs-
fólks: lækna, hjúkrunarfræðinga,
sjúkraþjálfara, iðjuþjálfara, nudd-
ara o.s.frv. Lífrænt grænmeti rækt-
um við handa okkur sjálfum og við
framleiðum lífrænar kjöt- og mjólk-
urafurðir vegna þess að við viljum
búa til betri heim fyrir okkur sjálf.
Auðvitað vora náttúruauðlindirn-
ar, hvorki hálendið né myrkrið á
vetuma, mannvirkin sem Gunnlaug-
ur Eiðsson lýsir í sinni grein né
miðnætursólin, hvalimar, laxveiði-
ámar eða norðurljósin, „sett upp“
fyrir útlendinga. En við reynum að
gera út á ímyndirnar af þessum fyr-
irbrigðum.
Islensk menning varð heldur ekki
til sem ferðaþjónusta. Nútíma-
menning er þó líUegur útvegur í því
efni, af því hún er lifandi og byggð á
kunnáttu listafólks og áhuga al-
mennings. íslenskt leikhús er orðið
til vegna áhuga almennings og
góðrar menntunar leikara og ann-
ars starfsfólk leikhúsanna. Gæti
verið að slíkt leikhús hefði aðdrátt-
arafl? Islensk tónlist hefur verulegt
aðdráttarafl fyrir Islendinga sem
útlendinga. Og það dugar að tónlist-
armennimir séu íslenskir því að ný-
lega var ég staddur á djasstónleik-
um í Reykjahlíðarkirkju í Mývatns-
Ingólfur Ásgeir
Jóhannesson
Eru rimlagardínurnar óhreinar!
Vi2> hreinsum:
Rimla, strimla, plíseruS og sólargluggatjöld.
Setjum afrafmagnandi bónhúft.
Sækjum og tendum ef óskað er.

1J tæ/kmfjreimunm SAIhoimar 35 . SMi 533 3634 • OSMs <97 3634
Ferðaþjónusta
Rannsóknir á því hver
7 7
er ímynd Islands og Is-
lendinga, segir Ingólf-
— — —
ur Asgeir Jóhannes-
son, eru rannsóknir
sem kæmu ferðaþjón-
ustu að gagni.
sveit með íslenskum tónlistarmönn-
um. Flest laganna sem þeir léku
vora erlend og meirihluti áheyrenda
var erlendir ferðamenn, auk ís-
lenskra ferðamanna.
Vitaskuld er ekki hægt eða skyn-
samlegt að ákveða að við skulum
ekki setja neitt upp sérstaklega fyr-
ir erlent ferðafólk. Bláa lónið hefði
ekki verið stækkað fyrir mörg
hundrað milljónir króna nema fyrir
útlendinga að njóta þess.
Fjármuni í rannsóknir
og uppbyggingu
Ferðamennska hér á landi hefur
ekki haft mikla fjármuni til mark-
vissrar uppbyggingar. Hún ein-
kennist því víða um land af því að
byggt er upp af vanefnum. Með því
er ég alls ekki að gera lítið úr fram-
taki og oft forsjálni einstaklinga og
hópa, heldur gagnrýna stjómvöld
fyrir afskiptaleysi. Okkur skortir
rannsóknir á því sem hefur borið
árangur og rannsóknir á því hvað
gæti borið árangur. Okkur skortir
rannsóknir á því hvað ferðafólk
raunveralega vill og mikið af upp-
byggingunni er byggt á ágiskunum.
Sumum hefur reyndar tekist að
giska rétt á, eins og t.d. Húsvíking-
um á hvalaskoðun.
Rannsóknir á því hver er ímynd
Islands og íslendinga era rann-
sóknir sem kæmu ferðaþjónustu að
gagni. Enda þótt við gætum ekki
stjómað ímyndinni er líklegt að
einmitt vandaðar rannsóknir á því
sviði gætu haft áhrif á stefnumótun.
Eg rifja hér upp hugleiðingar
Gunnlaugs og Páls vegna þess að
þeir leggja upp efni í góðar rann-
sóknarspumingar.
Nýlega heyrðist að skila þyrfti
Landsvirkjun milljörðum fyrir
rannsóknir á hálendinu fyrir austan
ef henni verður ekki leyft að virkja
þar. Kannski gætu einstaklingar
gert vandaðar áætlanir í ferðaþjón-
ustu ef notað hefði verið brot þeirra
fjármuna í rannsóknir á ferðaþjón-
ustu. Sérhæfð háskólamenntun í
ferðaþjónustu er nýhafin og í
tengslum við hana er mikilvægt að
efla rannsóknir af því tæi sem ég
hef nefnt hér að ofan. Með þeirri
menntun er líklegt að unnt verði að
nýta enn frekar auðlindir í alfara-
leið, náttúra og mannauð, sem svo
víða era til.
Höfundur er ddsent við Háskólnnn á
Akureyri.
„Náttúrunnar
numdir mál
„NÁTTÚRUNNAR
numdir mál, numdir
tungur fjalla,“ kvað
Grímur Thomsen um
náttúrafræðinginn og
skáldið Jónas Hall-
grímsson en hann
sagði: „Hyggileg skoð-
un náttúrannar veitir
oss hina fegurstu gleði
og anda voram sælu-
ríka nautn.“ Þessi ein-
kunnarorð skrifaði ég í
jarðfræðina mína. í
náttúrafræðitímum
gleymdi Pálmi Hann-
esson sér oft þegar
hann minntist lista-
skáldsins góða. Eg tel
mig hafí verið lánsama að njóta leið-
sagnar Pálma rektors á vit landsins
bæði í skóla og eins í bókum hans
um hálendi Islands. Eg var alin upp
við að virða hvern gróðurreit og
móðir mín fjarlægði hvern þann
stein, sem fallið hafði á gróinn blett,
og á vegi hennar varð. Ég fæ því
sting í brjóstið þegar talað er um að
sökkva í aur og drallu eina af fáum
gróðurlendum, sem era nógu vot-
lend til að verða ekki uppblæstri að
bráð. Það er lítil huggun í því að
Eyjabakkar séu aðeins 4% af há-
lendinu. Hvað er það stór hluti af
gróðrinum á hálendinu og því landi
sem ekki er í hættu af uppblæstri?
Um 80% af því sem á að fara undir
vatn er gróið land. Er annars staðar
hér á landi gróðurlendi í 650-665 m
hæð? Hins vegar sé ég ekki eftir
því, að sjá svarta rokgjarna sanda
hverfa undir vatn. Eyðisandar eru
sjaldan merki um ósnortna náttúra
Ég var svo lánsöm að fara sumrin
1975 og 1980 í miðhálendisferðir
Ferðafélag Islands. Síðan hef ég oft
ferðast þar um. Þó að ég hafí ekki
leitt kvígu kringum Snæfell, væri
meira en árþúsundi of sein, fínnst
mér samt að ég eigi nokkuð í Snæ-
felli við að ganga á fjallið og kring-
um það.
I ferðinni 1975 fóram við auk
þess í ógleymanlega göngu. Lögð-
um upp sunnan Sauðafells norðan
Snæfells og gengum heiðarbrúnir
norður í Kleif í Fljótsdal. Undir
hlíðum Laugarfells sáum við hrein-
dýr og er neðar dró nokkra af
neðstu fossum Jökulsár í Fljótsdal.
I báðum þessum ferðum höfðum við
áður gengið frá Laugarvöllum á
Brúaröræfum í Hafrahvamma. Við
gengum með gljúfrunum og áðum í
hvömmunum og þegar við komum
til baka í tjaldstað fengum við okkur
volgt steypibað í Laugaránni. I mín-
um huga er meiri ánægja að hafa
aðdraganda að sjónarspili eins og
ánni og gljúfrinu. Að stíga út úr bíl
á brún gljúfursins og líta í kringum
sig er eins og að horfa inn í veislusal
úr dyragátt.
í gönguförinni yfír í Kleifarskóg
var gaman að koma að
Laugarkofa, fara í fóta-
bað í heitri Lindinni,
skoða Slæðufoss í
Laugayá og stikla yfír
ána. Ég gat alls ekki
áttað mig á hvað var á
seyði, þegar ég heyrði
að fossinn ætti að
hverfa við Eyjabakka-
virkjun. Hann er norð-
an við Snæfell fjærri
Eyjabökkum. Er Jök-
ulsá þá ekki vatnsmeiri
en svo að það þarf að
nýta þessa vatnslitlu á í
uppistöðulón og setja
síðan í stokk? Það er
ekki nóg með það.
Einnig á að taka ár norðvestan
Snæfells, Grjótá og Hörkná og veita
í sama stokk. Gert er ráð fyrir stífl-
um dreifðum á hálfhring í kringum
Snæfell ( Sbr. kort í Mbl., bls. 35, 9.
júlí sl. og 2. sept. ‘98). Er þetta virð-
ingin sem Alþingi Islendinga sýnir
Náttúruvernd
Er framkvæmdagleðin
svo rík í eðli stórhuga
manna, spyr Bergþóra
Sigurðardóttir, að þeir
hafí glatað eða aldrei
öðlast náttúrusýn
Jónasar?
Snæfelli, hæsta staka fjalli á ís-
landi, sofandi eldfjalli? Eru allar
þessar stíflur inni á framáætlun
Fljótsdalsvirkjunar, þeirri sem leyfí
er fyrir? Auk lóna við Kelduá og
Sauðá hefur verið spáð í að safna
vatni á Hraununum úr lækjum og
ám sem falla í Berafjörð, Hamars-
fjörð, Álftafjörð og Lón (Víðidalsá).
Þeirri vatnssmölun yrði síðan veitt
niður í Suðurdal í Fljótsdal en þessi
mannanna verk útheimta 24 stíflur
og lón (Ritfregn vegna skýrslu
Orkustofnunar um Hraunavirkjun í
Glettingi, bls. 87, 8. árangur, 2-3
tbl. ‘98 (Éæst í Bóksölu stúdenta)).
Þetta er álíka langsótt og að veita
Blöndu ofan í Vatnsdal (Tíminn, 24.
apríl 1977).
Við að veita Jökulsá á Brú í Lag-
arfljót mundi vatn þess tvöfaldast.
Er hægt að segja fyrir hvað það
gerir við árbakkana? Jafnvel þó að
farvegur fljótsins yrði sprengdur og
víkkaður við Strauma 20 km neðan
við Lagarfoss eins og áætlanir
kveða á um. Það hlýtur að þurfa
töluvert stórt lón þegar Eyjabakka-
jökull hleypur. Því á að bjarga með
vamargörðum og hleypa vatninu í
fyrri farveg Jökulsár í Fljótsdal
austan við stífluna. Þið sjáið hvað
Bergþóra
Sigurðardóttir