Morgunblaðið - 12.08.1999, Qupperneq 28

28 FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
__________________ERLENT
Lúsin að drepa villta
laxinn í V-Noregi
LAXALÚSIN er á góðri leið með
að drepa allan villtan lax í Vestur-
Noregi. Er ástandið miklu verra en
vísindamenn óraði fyrir og sem
dæmi má nefna, að lúsin drepur
um 90% allra seiða, sem ganga til
sjávar í Sognsæ. Er lúsafaraldur-
inn verstur þar sem laxeldið er
mest. Að sögn Gísla Jónssonar
físksjúkdómafræðings hefur laxa-
lús ekki verið vandamál hér á
landi.
í nýrri skýrslu frá Hafrann-
sókna- og Dýrafræðistofnuninni í
Björgvin segir, að svo mikið sé af
lús í sjónun við vesturströndina, að
hún ætti að geta drepið næstum öll
seiði allt frá Rogalandi til Þrænda-
laga. Kemur þetta fram í Aften-
posten en rannsóknimar voru
stundaðar nú í vor.
Vísindamennirnir veiddu 600 lif-
andi en lúsug seiði, sem sett voru í
kör þar sem fylgst var með hvernig
þeim reiddi af. Á seiðum, sem tekin
voru í Norðfírði, voru 40-50 lýs á
hverju og voru 74% þeirra dauð
*
Astandið verst þar
sem mest er um
laxeldið
eftir rúmar tvær vikur. Á seiðun-
um úr Sognsæ voru lýsnar yfir 100
á hverju og þar var dánartíðnin
90%.
Mikið af lúsalirfum við kvíamar
Mikið laxeldi, meira en 100 millj-
ónir fiska, er við vesturströnd Nor-
egs. Segja talsmenn eldisstöðv-
anna, að lúsaplágan í eldisfiskinum
sé nú minni en áður en samt finnst
óhemjumikið af lúsalirfum i ná-
grenni eldisstöðvanna. Kynþroska
lýs geta þær af sér í maí og júní
eða á sama tíma og laxa- og sil-
ungsseiði ganga til sjávar.
Vísindamenn hafa ekki fullnað-
arsönnun íyrir því, að lúsafaraldur-
inn megi rekja til eldisstöðvanna
en hins vegar fer það saman, að
plágan er mest þar sem eldið er
mest. Fyrir utan Hörðaland er
mikið af lús en fyrir Rogalandi hef-
ur ástandið aftur á móti batnað
nokkuð. Svo vill til, að þar gerðu
eldismenn sérstakt átak í að aflúsa
laxinn í vetur og vor.
Rauðu ljósin blikka við 10
Gísli Jónsson fisksjúkdómafræð-
ingur sagði í samtali við Morgun-
blaðið, að laxalúsin hefði aldrei ver-
ið vandamál hér á landi, jafnvel
ekki þegar nokkuð var um kvíaeldi
í sjó. Nú væri aðeins um að ræða
sjókvíaeldi á einum stað, inni í lóni
í Kelduhverfi. Að öðru leyti væri
laxeldið allt í kerum uppi á landi og
þar væri engin lús.
Að sögn Gísla er nýgenginn lax í
íslenskum ám oft lúsugur en lítið
þó og ekkert í líkingu við það, sem
nú finnst í Noregi. Venjan væri sú,
að rauðu ljósin færu að blikka,
væru lýsnar fleiri en 10 á fiski,
hvað þá yfir 100, sem væri alveg
ótrúlegt.
Minningar Eichmanns
gerðar opinberar
Jerúsalem. AI*.
ÍSRAELSKA dómsmálaráðuneyt-
ið greindi frá því í gær að endur-
minningar, sem Adolf Eichmann,
stríðsglæpamaður nazista, skrif-
aði á meðan hann dvaldi í fang-
elsi, verði gerðar opinberar.
Endurminningarnar eru um
1.300 blaðsíður og hafa verið
vandlega geymdar í ísraelska
þjóðskjalasafninu síðan Eich-
mann var tekinn af lífi 1962.
í endurminningunum reyndi
Eichmann að útskýra að hann
hefði verið embættismaður sem
einungis fylgdi skipunum Adolfs
Hitlers. Sagði dómsmálaráðu-
neytið ísraelska að minninga-
bækurnar yrðu opinberaðar „við
fyrsta tækifæri".
Fjölskylda Eichmanns myndi á
endanum fá skjölin til varðveislu.
Minningarnar eru handskrifaðar
með gotnesku letri. Ákvörðunin
um birtinguna var tekin í kjölfar
þess, að einn sona Eichmanns fór
þess á leit, að fá skjölin afhent, að
því er fram kom í yfirlýsingu frá
ísraelska dómsmálaráðuneytinu.
Adolf Eichmann, sem var eins
og Hitler Austurríkismaður að
uppruna, hafði yfirumsjón með
skipulagningu brottflutnings og
morða á milljónum gyðinga í síð-
ari heimsstyrjöld. Hann hvatti
til þess að gasklefar væru notað-
ir í útrýmingabúðum Nasista.
Þegar stríðinu lauk flúði hann
til Suður-Ameríku, en ísraelskir
leyniþjónustumenn náðu honum
í Buenos Aires í Argentínu 1961
og fluttu hann til ísraels. Þar
var hann dreginn fyrir dóm-
stóla, fundinn sekur um glæpi
gegn mannkyninu, og hlaut
dauðadóm.
Einn fárra sagnfræðinga sem
hafa lesið endurminningarnar,
Israelsmaðurinn Evyatar Friesel,
segir, að í þeim haldi Eichmann
áfram þeirri vörn, sem hann not-
aði við réttarhöldin. Hann iðrað-
ist aldrei, og reyndi að standa við
þá afstöðu sína að hann hafi ein-
ungis verið óbreyttur embættis-
maður. Vitnaði hann í skjöl frá
stríðstímunum og gaf nákvæmar
upplýsingar um stefnu nasista-
stjórnarinnar í Þýskalandi gagn-
vart evrópskum gyðingmn, að
sögn Friesels.
Ætla að beita
„hæfílegu“ hervaldi
HongJKong, Peking. Reuters.
ÓHÁÐ dagblað í Hong Kong sagði í
gær að leiðtogar Kína hefðu ákveðið
að beita Taívana „hæfilegu valdi“,
hugsanlega með því að hertaka af-
skekkta eyju sem tilheyrir Taívan.
Dagblaðið South China Moming
Post sagði að háttsettir embættis-
menn, meðal annars fulltrúar herráðs
kínverska kommúnistaflokksins,
hefðu ákveðið á fundi sem lýkur síðar
í vikunni að veita Taívönum ráðningu
ef þeir neituðu að falla frá þeirri af-
stöðu Lees Teng-huis, forseta síns, að
Kína og Taívan væru tvö ríki. Kín-
verjar segja að með þessari afstöðu
séu Taívanar að búa sig undir að lýsa
yfir fullu sjálfstæði og hafa hótað að
grípa til hernaðaraðgerða til að koma
í veg fyrir formlegan aðskilnað.
Blaðið hafði eftir heimildarmanni í
Peking að leiðtogar Kína væru að
ræða ýmsa hernaðarlega kosti, m.a.
tímabundið hernám afskekktrar eyju
sem er á valdi Taívana. Harðlínu-
menn á fundinum hefðu hvatt til
þess að gripið yrði til aðgerðanna
skömmu eftir 1. október, þjóðhátíð-
ardag Kína.
Kínverska blaðið China Business
Times News Weekly sagði í gær að
ef stríð blossaði upp vegna deilunnar
myndi kínverski herinn knýja Taí-
vana til uppgjafar innan fimm daga.
--------------
Heimsmet á
línuskautum
ÞEIR héldu fast hver í annan,
línuskautakapparnir sem settu
nýtt met fyrir framan forsetabú-
staðinn í Taípei, höfuðborg Taí-
vans, á fyrir skömmu. 1.999
manns renndu sér á línuskautum
í sjö mínútur og 38 sekúndur án
þess að missa takið hver á öðr-
um. Fulltrúar Heimsmetabókar
Guinness voru viðstaddir en
fyrra metið var ein mínúta.
Reuters
Major ræðir feril sinn í hreinskilnislegumum sjónvarpsviðtölum
Segir hegðun Thatcher
hafa verið „óþolandi“
London. The Daily Telegraph.
JOHN Major, fyrrverandi forsæt-
isráðherra Bretlands, gagnrýnir
Margaret Thatcher, fyrirrennara
sinn í embættinu, í sjónvarpsþátt-
um sem BBC hyggst sýna í haust.
Hann lætur m.a. þau orð falla að
hegðun Thatcher hafi verið „óþol-
andi“ og lýsir forsætisráðherraferli
sínum sem „grískum harmleik".
Major lýsir því í hreinskilnis-
legumum viðtölum, sem verða
sýnd í þáttunum, hvernig hann
hafi reynt að losna úr skugga
Thatcher og kveðst hafa fengið
sig fullsaddan á afskiptum hennar
eftir að hún lýsti því yfir að hún
væri „mjög góður baksætisöku-
maður“ eftir að hann varð forsæt-
isráðherra.
Major sakar einnig Thatcher
um að hafa síðar magnað deilurn-
ar innan íhaldsflokksins um Evr-
ópumálin með linnulausu ráða-
bruggi sínu, sem hann segir hafa
gert honum nánast ókleift að veita
flokknum forystu.
Viðtölin sýnd á versta
tíma fyrir íhaldsmenn
Hreinskilni Majors má ef til vill
rekja til þess að þættirnir verða
sýndir í október þegar endur-
minningar hans verða gefnar út.
Þættirnir verða sýndir á versta
tíma fyrir forystumenn Ihalds-
flokksins þar sem flokksþing
íhaldsmanna verður haldið í
Blackpool í október og þættimir
gætu skyggt á fyrirhugaða stefnu-
ræðu Williams Hagues, leiðtoga
flokksins.
Major lýsir pólitísku falli
Thatcher sem upphafi að „grísk-
um harmleik“ þar sem atburðirnir
hafi undið upp á sig og sér hafi
reynst æ erfiðara að ráða eigin ör-
lögum. „Eftir á að hyggja tel ég
að hegðun hennar hafi verið óþol-
andi og ég vona að enginn eftir-
manna minna fái sömu meðferð,“
segir Major.
Framleiðendur þáttanna leggja
áherslu á að Major skírskoti hér
ekki aðeins til baráttunnar um
leiðtogastöðuna í íhaldsflokknum
árið 1995, þegar Thatcher studdi
John Redwood, heldur til stjórn-
málaferils síns almennt.
Major rifjar einnig upp erfið-
leika sína og skapraun vegna inn-
byrðis deilna íhaldsmanna, sem
urðu til þess að nánir samstarfs-
menn hans sýndu honum oft
óhullustu, og fréttalekar úr
stjórninni „gerðu hann næstum
brjálaðan", eins og framleiðendur
þáttanna orða það.
Sjónvarpsþættirnir eru þriggja
klukkustunda langir og verða
sýndir í þremur hlutum. Þeir
byggjast einkum á 30 klukku-
stunda viðtölum við Major um
stjórnmálaferil hans á árunum
1990-97, m.a. um gengiskrepp-
una árið 1992, þegar Bretar urðu
að draga sig út úr Gengissam-
starfi Evrópu (ERM), og harðar
deilur íhaldsmanna um Ma-
astricht-sáttmálann, auk leið-
togakjörsins 1995.
Ennfremur er rætt við fyrrver-
andi samstarfsmenn Majors, svo
sem Norman Lamont, Chris Patt-
en, Michael Portillo og John Red-
wood. Thatcher var beðin um við-
tal en hún neitaði.
Fjallað var um ummæli Majors
á forsíðum nokkurra breskra dag-
blaða í gær og fréttaskýrendur
þeirra sögðu þau geta valdið frek-
ari sundurþykkju í íhaldsflokkn-
um.
Francis Maude, talsmaður
flokksins í fjármálum, reyndi þó
að gera lítið úr málinu, sagði það
heyra sögunni til og neitaði því að
ummælin myndu valda flokknum
miklum skaða. „Þetta er bagalegt,
en svona hefur þetta verið með
einum eða öðrum hætti síðustu 30
ár, Ted Heath gerði það sama við
Margaret Thatcher og núna öfugt.
Þetta fólk er allt saman leiðtogar
fortíðarinnar."
„Rak fleyg á milli okkar“
Talið var að Major nyti stuðn-
ings Thatcher í fyrstu eftir að
hann varð forsætisráðherra þótt
hún hefði neitað að styðja hann í
leiðtogakjörinu. Samband þeirra
versnaði hins vegar þegar hann
tók ákvarðinir, sem Thatcher virt-
ist mislíka. „Hún rak fleyg á milli
okkar,“ segir Major um ummæli
hennar á þessum tíma.
Bruce Anderson, blaðamaður
tímaritsins Spectator, sem skrif-
aði ævisögu Majors, tekur enn
dýpra í árinni. „Þegar hún hætti
sem forsætisráðherra varð hún
næstum að leiðtoga stjórnarand-
stöðunnar," sagði hann. „John
Major var óumdeildur arftaki
Margaret Thatcher. Hún kom
honum á framfæri, studdi hann
og tók síðan að grafa undan hon-
um.“
„Hún gat ekki sætt sig við þá
staðreynd að hún var ekki lengur
forsætisráðherra," bætti Ander-
son við. „Hún gat ekki tekist á við
eigin arfleifð. John Major erfði
eftir hana næstum 11% verðbólgu.
Ef Thatcher var tákn um eitthvað
var það barátta gegn verðbólgu
en samt beið hún að lokum skip-
brot. Hann varð að hreinsa til eft-
ir þetta klúður og það var ekki
mögulegt án samdráttar."
Bernard Ingham, blaðafulltrúi
Thatcher á valdatíma hennar,
sagði hins vegar að hún hefði sýnt
„undraverða og stórkostlega still-
ingu“ eftir að hún var neydd til að
láta af embætti.