Morgunblaðið - 12.08.1999, Qupperneq 38

38 FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1999 39 .
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavlk.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GENF ARS AMNIN G-
URINN 50 ÁRA
SVISSNESKUR kaupsýslumaður, Henri Dunant,
varð vitni að afleiðingum stríðs árið 1859, er hann
gekk fram á vígvöll við ítalska þorpið Solferino rétt suð-
ur af Gardavatni, en þar hafði herjum Frakka, Austur-
ríkismanna og Itala lostið saman. Viðbrögð Svisslend;
ingsins voru að safna liði og koma særðum til hjálpar. í
kjölfarið fylgdi stofnun Alþjóða Rauða krossins, fimm
árum eftir orrustuna í Solferino, er 16 ríki undirrituðu
fyrsta Genfarsamninginn.
Eftir hildarleik heimsstyrjaldarinnar síðari voru
gerðar verulegar breytingar á gamla Genfarsamningn-
um og hann lagfærður og loks undirritaður fyrir réttum
50 árum. Þar með komst sú mynd á Genfarsamninginn,
sem við þekkjum og nú eru landsfélög Rauða krossins
alls 175 að tölu um víða veröld og njóta særðir og sjúkir
hermenn verndar hans, stríðsfangar og almennir borg-
arar.
En þótt Henri Dunant hafi kannski í upphafi borið þá
von í brjósti, að leiða mætti þjóðir heims til betri vegar
og koma í veg fyrir hörmungar styrjalda, hefur mann-
skepnan lítið sem ekkert breytzt og enn er þörf á starf-
semi Rauða krossins um víða veröld og barátta hans
gegn ofbeldi í hvaða mynd sem er, er enn í fullu gildi.
Halldór Ásgrímsson, utanríkisráðherra, skrifar grein
í Morgunblaðið í dag og ræðir þar um virðingu fyrir
Genfarsamningnum, sem hann telur ekki nógu mikla
meðal þjóða. Hann segir m.a.: „Áherzla hins alþjóðlega
samfélags hlýtur að beinast að því að auka virðingu fyr-
ir reglunum. Það er ekki auðvelt verk en í þessu skyni
er mikilvægt að mannúðarlög séu kynnt öllum, sem
koma að átökum. Ljóst þarf að vera að ríki og/eða aðrir
aðilar sem gera sig seka um brot á mannúðarlögum séu
fordæmd/ir og jafnframt að alþjóðlega réttarkerfið sé
styrkt til að auka virkni reglnanna. Stór skref hafa verið
stigin í þessa átt í seinni tíð með stofnun sérdómstól-
anna vegna stríðsglæpa í Rúanda og fyrrverandi Júgó-
slavíu.“
NÝIR FJÖLMIÐLAR
ENN HAFA velt fyrir sér eðli fjölmiðla allt frá því að
þeir komu til sögunnar. Umræðan á síðustu árum
hefur beinst mjög að alþjóðlegum fréttaflutningi og
hvernig hann leiðir eða afvegaleiðir, velur og hafnar. Sú
umræða hangir svo saman við þá þróun sem orðið hefur
á tækni sem snertir fjölmiðlun og ekki síst margmiðlun
en ekki er ólíklegt að hún eigi eftir að hafa veruleg áhrif
á hina hefðbundnu fjölmiðla, svo sem prentmiðla, útvarp
og sjónvarp.
Erfitt er að sjá fyrir þær breytingar sem eiga eftir að
verða, en ljóst má vera að möguleikar Netsins, marg-
miðlunarinnar og gagnvirkninnar eiga eftir að hafa mik-
il áhrif á störf fjölmiðla. Netið er öflugur upplýsinga-
miðill þar sem bæði er hægt að nálgast efni í gegnum
ýmiss konar milliliði og með milliliðalausum samskipt-
um við aðra notendur. Ekki er ólíklegt að upplýsingaöfl-
un einstaklinga eigi eftir að fara í auknum mæli fram í
gegnum þennan miðil, ekki síst þegar hann verður orð-
inn aðgengilegri en nú, til dæmis í gegnum sjónvarps-
tæki heimilanna. Þetta þýðir ekki að hinir hefðbundnu
miðlar muni leggjast af. Reynslan sýnir, að nýir miðlar
bætast við þá sem fyrir eru en koma ekki í stað þeirra.
Ljóst má vera að möguleikinn á gagnvirkni á einnig
eftir að hafa áhrif. Fyrsta kynslóð gagnvirkninnar er að
vaxa úr grasi, kynslóð sem er vön því að vera virkur
þátttakandi þegar hún notar tölvur til leikja eða
netvöfrunar. Mögulega mun þessi kynslóð hafa annað
viðhorf til milliliða á borð við fréttastofur, sjónvarps- og
blaðamenn; ef til vill mun hún hafa minni áhuga og
minna traust á þeim og kjósa frekar að leita sér upplýs-
inga og frétta án þeirra hjálpar, að velja sjálf og hafna.
Hvað sem verður þá er augljóst að hinir hefðbundnu
fjölmiðlar geta nýtt nýja tækni til þess að efla starfsemi
sína á margvíslegan hátt.
Genfarsáttmálarnir fimmtíu ára
„Jafnvel stríð
hafa takmörk“
Hálf öld er liðin í dag frá samþykkt endurskoðaðra Genfarsáttmál-
anna, sem samdir voru í því skyni að draga úr skelfingum styrjalda
með því að setja almennar leikreglur um „mannúðlegan“ hernað.
Auðunn Arnórsson rifjar hér upp innihald þessara samninga, sem
----------r . ..... ■ ■■ --■■■■... —..
hinir herlausu Islendingar hafa haft minni þörf fyrir að kynna sér
náið en flestar hinar aðildarþjóðirnar 188.
UNGIR vígamenn munda vopnin, hér í Vestur-Afríkuríkinu Sierra Leone.
Eitt mikilvægra verkefna Alþjóðaráðs Rauða krossins er að fræða her-
menn úti um allan heim um inntak Genfarsáttmálanna.
fram af öllu siðuðu fólki.
Hörmungar stríðsins
voru ólýsanlegar. Eftir að
þessu æði lauk árið 1945
varð ljóst að koma yrði á
samstarfi á alþjóðavett-
vangi sem gerði stjórnar-
herrum ríkja erfiðara fyr-
ir að brjóta mannréttindi
og fótum troða lýðrétt-
indi. Sameinuðu þjóðimar
voru stofnaðar árið sem
stríðinu lauk. Árið 1948
var Mannréttindayfirlýs-
ing Samejnuðu þjóðanna
samþykkt. Önnur áhrif
seinni heimsstyrjaldar-
innar voru, að töluverð
breyting varð á starfi
Rauða krossins. í stríðinu var það tak-
markað hvað Rauði krossinn gat að-
hafzt til að vemda almenna borgara
vegna þess að engar reglur voru um
það í Genfarsamningunum. Mikið
mannfall og hræðilegt hlutskipti
óbreyttra borgara staðfestu nauðsyn
nýs alþjóðasáttmála um vernd þeirra á
stríðstímum.
í ljósi þessa hittust fulltrúar ríkis-
stjórna aðildarlanda Rauða krossins á
ráðstefnu árið 1949 og samþykktu
texta að samningi um vernd óbreyttra
borgara á stríðstímum sem Alþjóða-
ráðið hafði lagt drög að. Texti fyrri
samninga var endurskoðaður og
ákvæði þeirra samræmd. Árangur
þessa starfs var Genfarsáttmálarnir,
sem dagsettir eru 12. ágúst 1949. Þeir
eru í 429 greinum og hafa að markmiði
að draga úr þjáningum vegna vopna-
viðskipta, hvort sem menn eru teknir
til fanga, veikjast eða særast í bardög-
um. Þetta á jafnt við um hermenn,
stríðsfanga og óbreytta
borgara. Að síðari tíma
viðbótum meðtöldum
eru greinar sáttmálanna
orðnar alls 632.
Enda þótt Genfarsátt-
málarnir fjórir hafi átt
sinn þátt í að bjarga ótal
mannslífum hafa þeir
ekki veitt fómarlömbum
úr hópi óbreyttra borg-
ara nægiiega vemd í
þeim átökum sem bloss-
að hafa upp á síðustu ár-
um. Eftir seinni heims-
styrjöldina reyndu
margar nýlenduþjóðir í
Afríku og Asíu að losna
undan valdi nýlendu;
herra sinna og öðlast sjálfstæði. I
mörgum þessara landa brauzt út inn-
anlandsófriður sem sýndi að nauðsyn-
legt var að sáttmálamir næðu líka til
innanlandsátaka. Árið 1977 vom því
gerðar viðbótai’bókanir sem gilda
einkum um borgarastyrjaldir og inn-
anlandsófrið.
„Síðasta vörn mannsins“
Það er staðreynd að fáfræði veldur
miklu um styrjaldii’ og ógnir þeirra.
Genfarsáttmálunum og öðram alþjóða
mannúðarlögum er ætlað að vera þær
„leikreglur" sem gilda í stríði. Genfar-
sáttmálarnir eru „síðasta vörn
mannsins,“ eins og Ágúst Þór Árna-
son kemst að orði í bók sinni, Mann-
réttindi. Þeir eiga að vernda mann-
réttindi við aðstæður sem era ómann-
úðlegar í sjálfu sér. Ákvæði eru þó
dauður bókstafur ef fólk þekkir þau
ekki eða þeim er ekki framfylgt. Eng-
in alþjóðleg lögregla eða dómstóll hef-
Helga
Þórólfsdóttir
UNDIR kjörorðinu „Jafnvel
stríð hafa takmörk" hleypti
Alþjóðaráð Rauða krossins
í haust sem leið af stað
verkefninu „Fólk um stríð“ („People
on War“), í tilefni af því að í dag, 12
ágúst, er rétt hálf öld liðin frá sam-
þykkt endurskoðaðra Genfarsáttmál-
anna, einnar helztu stoðar alþjóðlegr-
ar mannúðar- og mannréttindalög-
gjafar nútímans.
Frá örófi alda hafa verið til ein-
hverjai’ reglur um stríð eins og önnur
mannleg samskipti, eins og Ágúst Þór
Árnason bendir á í bók sinni, Mann-
réttindi, og gefin var út á vegum
Rauða kross Islands árið 1994. Fram
á síðari hluta nítjándu aldar var þó
aðeins um óskráðar reglur að ræða
sem byggðust á samkomulagi stríð-
andi fylkinga. Upphaf alþjóðalaga um
mannúð og mannréttindi, eins og við
þekkjum þau í dag, má rekja til stofn-
unar Rauða krossins árið 1863. Hvat-
inn að stofnun samtakanna var lýsing
Svisslendingsins Henris Dunants á
orrustunni við Solferino á N-Italíu,
þar sem herii- Frakka og Austurríkis-
manna bárast á banaspjót árið 1859.
Árið 1864 höfðu samtökin frumkvæði
að fyrstu ráðstefnunni um mannúðar-
lög og undirritun fyrsta Genfarsátt-
málans.
Genfarsáttmálanum frá 1864 var
ælað að bæta kjör særðra og sjúkra í
herþjónustu á styrjaldartímum. Hann
var endurskoðaður 1907 og aftur 1949
en síðan þá era sáttmálamir fjórir.
Með nýrri samningagerð árið 1977
vora reglumar látnar ná til fleiri sviða.
Markmiðið með gerð Genfarsátt-
málanna var fyrst og fremst að varð-
veita frið og draga úr skelfingum
styrjalda. Alþjóðaráð Rauða krossins
hefur séð til þess að reglurnar séu
endurskoðaðar reglulega með tilliti til
breytinga á stríðsátökum. Fyrsti
sáttmálinn var samþykktur af 12 ríkj-
um í Evrópu og var markmið hans að
veita særðum á vígvelli vemd. Regl-
urnar vora smám saman gerðar víð-
tækari svo þær næðu til annarra
fórnarlamba vopnaðra átaka og jafn-
framt til þeirra sem sinntu særðum
og sjúkum.
Frá upphafi hafa öll þau ríki sem
undirritað hafa Genfarsáttmálana
skuldbundið sig til að hlíta fyrirmæl-
um þeirra og framfylgja þeim í eigin
löndum. Nú era 188 ríki heims aðilar
að sáttmálunum. Þau hafa skuldbund-
ið sig til að:
► annast alla særða með sama hætti,
jafnt samherja sem óvini
► vernda líkamlega og andlega vel-
ferð fólks, heiður þess og reisn, rétt
fjölskyldunnar og trúarlega og sið-
ferðilega sannfæringu
► banna pyntingar og illa meðferð á
fólki, fyrirvaralausar aftökur og
fjöldamorð, brottvísun úr landi, gísla-
töku, rán og eyðileggingu á eignum
óbreyttra borgara
► leyfa fulltrúum Alþjóðaráðs Rauða
krossins að heimsækja stríðsfanga,
óbreytta borgara í fangabúðum og að
tala við fanga í einrúmi.
Áhrif síðari heimsstyrjaldar
Hafi mönnum blöskrað framferði
mannskepnunnar í heimsstyrjöldinni
fyrri, þá gekk grimmdaræði heims-
styrjaldarinnar síðari gjörsamlega
Reuters
ÓBREYTTIR borgarar verða verst fyrir barðinu á flestum stríðsátökum nútímans.
Alþjóðleg mannúðar-
löggjöf í sögulegu Ijósi
Alþjóðlegar mannúðarreglur nútímans hafa þróazt í áföngum, í flestum
tilvíkum i kjölfar mikilla harmleikja, í því skyni að mæta sívaxandi þörf á
mannúðaraðstoð vegna þróunar vopnabúnaðar og breytinga á stríðsrekstri.
Hér fer á eftir yfirlit yfir nelztu alþjoðasamningana á þessu sviði, í tímaröð:
1864 Genfarsáttmálinn um úrbætur á aðstæðum særðra hermanna á vígvöllum
1868 Pétursborgar-yfirlýsingin (sem bannaði notkun vissra gerða fallbyssuskota)
1899 Haag-sáttmálarnir um virðingu fyrir lögum og hefðum um stríðsrekstur
á landi og um að ákvæði fyrsta Genfarsáttmáíans nái líka til sjóhernaðar
1906 Genfarsáttmálinn frá 1864 endurbættur og aukinn
1907 Haag-sáttmálarnir frá 1899 endurskoðaðir og bætt við nýjum
samningsviðaukum
1925 Genfar-bókunin um bann við notkun köfnunar- eða eiturgass og sýkla í
hernaði
1929 Tveir Genfarsáttmálar:
- Endurbætur gerðar á Genfarsáttmálunum frá 1906
- Genfarsáttmali um meðferð stríðsfanga (nýtt)
1949 Fjórir Genfarsáttmálar:
I Til verndar særðum og sjúkum hermönnum á vígvöllum
II Til verndar særðum, sjúkum og skipreika hermönnum á hafi úti
III Til verndar stríðsföngum
IV Til verndar óbreyttum borgurum á stríðstímum (nýtt)
1954 Haag-sáttmálinn um verndun menningarverðmæta á stríðstímum
1972 Sáttmáli um bann við þróun, framleiðslu og geymslu líf- og eiturefnavopna
og um eyðingu þeirra
1977 Tveir viðaukar samþykktir við Genfarsáttmálana fjóra frá 1949, sem bæta
eiga vernd óbreyttra borgara sem verða fyrir barðinu á vopnuðum átökum
milli ríkja (Bókun 1) og innanríkisátökum (Bókun 2)
1980 Sáttmáli um takmörkun eða bann við notkun vissra hefðbundinna vopna,
þar á meðal um jarðsprengjur, sprengigildrur og íkveikjuvopn
1993 Sáttmáli um bann við þróun, framleiðslu, geymslu og notkun efnavopna
og um eyðingu þeirra
1995 Bókun um blindandi geislavopn (viðauki við sáttmálann frá 1980)
1996 Endurskoðuð bókun sáttmálans frá 1980 um bann við eða takmörkun á
notkun jarðsprengna, sprengigildra eða skyldum tólum
1997 Sáttmáli um bann við notkun, geymslu, framleiðslu og flutningi jarðsprengna
sem beint er gegn fólki, og um eyðingu slíkra vopna
Heimild: ICRC
ur verið til sem framfylgir mannúðar-
lögum eða dæmir fyrir brot á þeim,
en dómstóllinn, sem stofnaður var
fyrir tilstilli Sameinuðu þjóðanna til
að rétta yfir mönnum ákærðum um
stríðsglæpi í þeim stríðum sem háð
hafa verið á síðustu áram í lýðveldum
fyrrverandi Júgóslavíu, er vísir að
slíkum alþjóðadómstól sem dregur þá
menn til ábyrgðar sem brjóta al-
þjóðalög um mannúð og mannrétt-
indi.
Ein leið til að þrýsta á um að al-
þjóðalögum um mannúð og mannrétt-
indi sé framfylgt er annars sú, að
virkja almenningsálitið. Verkefnið
„Fólk um stríð“ er liður í þessu.
Hræðilegt hlutskipti
óbreyttra borgara
„Það er sorgleg staðreynd að níutíu
af hundraði þeirra sem láta lífið í nú-
tímahernaði eru óbreyttir borgarar -
fólk sem aldrei hefur klæðzt einkenn-
isbúningi eða borið vopn, oft börn,
konur og gamalmenni," segir í bók-
inni Mannréttindi. Þegar Rauði kross-
inn var stofnaður, fyi’ir 136 áram,
vora það fyrst og fremst hermenn
sem lágu í valnum eftii’ bardaga sín í
milli en ekki óbreyttir borgarar. Af
þeim sem létu lífið í fyirí heimsstyrj-
öldinni voru fimm af hundraði
óbreyttir borgarar. I seinni heims-
styrjöldinni voru þeir meh’a en helm-
ingur allra sem létust og í Víetnam-
stríðinu var þetta hlutfall á að gizka
70%. Talið er að í stríðsátökum síðast-
liðinna ára sé það um 90 af hundraði.
Flest ríki jarðar eiga nú aðild að
Genfarsáttmálunum og með undiiTÍt-
un sinni skuldbinda þau sig til að
framfylgja ákvæðum þein-a um leið
og átök brjótast út. Þau heita því að
annast vini sem óvini, virða hvem ein-
stakling og leyfa fulltrúum frá Al-
þjóðaráði Rauða krossins eða frá hlut-
lausum verndaraðila að heimsækja
stríðsfanga. Þeim ber að banna pynt-
ingar, fjöldamorð og aftökur án dóms
og laga, nauðungarflutninga og gi’ip-
deildir, og sjá um að hemaðaryfirvöld
ræki skyldur sínar við óbreytta borg-
ara.
Að útbreiða vitneskju um þetta í
öllum aðildarríkjum samninganna,
ekki sízt þar sem ófriðlegt hefur verið
eða hætta er á átökum, er eitt af
helztu hlutverkum Alþjóðaráðs Rauða
krossins.
Þátttaka íslendinga
Nokkrir íslendingar hafa lagt virk-
an hönd á plóg til að reyna að fram-
fylgja ákvæðum Genfarsáttmálanna á
átakasvæðum heimsins. Að sögn Sig-
ríðar Guðmundsdóttur, sem stýrir al-
þjóðaskrifstofu Rauða kross Islands,
gerðist það árið 1945 að fyrsti íslend-
ingurinn fór í leiðangur á vegum
Rauða krossins til hjálparstarfa í
stríðshrjáðri Evrópu. Slíkir leiðangi’-
ar Islendinga vora reyndar ekki mikið
fleiri þar til árið 1979, en síðan þá
hafa 192 ferðir verið farnar héðan í
nafni Rauða krossins á átakasvæði
víða um heim, sem yfir 100 einstak-
lingar hafa farið.
Helga Þórólfsdóttir er einn þeirra.
Hún er nýkomin heim eftir rúmlega
ársdvöl í Úganda, en hún fór fyrst á
vegum Alþjóðaráðs Rauða krossins til
Sómalíu árið 1993. Þá var hún í Líber-
íu í nokkra mánuði árið 1994, en
einmitt meðan á dvöl hennar þar stóð
brutust út átök sem meðal annars ollu
því að starfsfólk Rauða krossins lok;
aðist inni í landinu vikum saman. í
fyrrverandi Sovétlýðveldinu Georgíu
stundaði hún 1995-1996 m.a. fanga-
heimsóknir á vegum Alþjóðaráðsins,
en vai’ síðan á vegum Álþjóðasam-
bands Rauða kross félaganna í Bosn-
íu, eftir að stríðinu þar var lokið og
unnið var að uppbyggingu sjálfstæðra
landsfélaga, sem nú bera hitann og
þungann af mannúðaraðstoð þar í
landi, þar sem grimmilegt borgara-
stríðið skildi eftir djúp sár.
Því næst fór Helga á vegum Al-
þjóðaráðsins til Tadsjíkistans, en
bæði þar og í Úganda vann hún aðal-
lega að því að aðstoða landsfélög
Rauða krossins við að útbreiða
fræðslu um innihald sáttmálanna.
Helga var spurð hvort reynslan
sýndi að Genfarsáttmálarnir hefðu í
rauninni eitthvað að segja, þegar
ódæðisverk eru framin í stríði.
„Já, sem betur fer hefur það áhrif,
að stjórnvöld 188 ríkja hafa undirrit-
að samningana og þar með skuld-
bundið sig til að framfylgja ákvæðum
þeirra. Hafa ber í huga að það vekur
ekki athygli í fjölmiðlum ef farið er
eftir samningunum; ódæðin, samn-
ingsbrotin, fá mestu umfjöllunina.“
Helga segist geta vottað um það, að
starfsmenn Rauða krossins á átaka-
svæðum geta til dæmis beitt Genfar-
sáttmálunum til að nálgast fórnar-
lömb stríðsátaka, svo sem stríðsfanga
og pólitíska fanga. MikDl munur sé þó
á aðstæðum, þar sem þeir sem bera
vopn í átökum era í skipulögðum rík-
isherjum - „menntaðir hermenn" -
eða era lítt eða ekki skipulagðh’ víga-
flokkar, skæraliðar. Hermenn stjórn-
arherja vita í flestum tilvikum um til-
vist sáttmálanna og í grófum dráttum
út á hvað þeir ganga. En eins og
hemaður er rekinn víða nú til dags,
til dæmis í Afríku, era þeir sem bera
vopnin oftar en ekki ólæsir unglingar,
sem margir hverjir era sjálfir fórnar-
lömb átakanna.
„I Líberíu lentum við oft í því að
vera stöðvuð við vegartálma af vopn-
uðum unglingum. Algengt er að börn
og unglingar, sem vígaflokkar [í borg-
arastríði eins og geisaði í Líberíu]
þyrma þegar þeir drepa annars alla
íbúa einhvers þorps, era tekin her-
fangi - drengir notaðir sem „burðar-
dýr“ fyrir býti og stúlkum nauðgað.
Síðan alast þessi þöm upp í hópi víga-
mannanna, og unglingsdrengir sem
áður voru teknir herfangi era svo
sjálfir orðnir vígamenn í næstu árás,
jafnvel á sömu þorpin og þeir komu
frá,“ segir Helga.
„I Líberíu var á vegum Rauða
krossins unnið með ýmsum aðferðum
að því að vekja athygli bæði slíkra
vígamanna, almennra hermanna og
almennings á því hvað mannúðarregl-
ur Genfarsáttmálanna ganga út á. Til
dæmis eitt sinn þegar við voram
stöðvuð við vegartálma var í för með
okkur innfæddur maður, sem kunni
lagið á því að útskýra fyrir vopnuðu
unglingunum hvaða vit væri í þessum
mannúðarreglum, hvaða hlutverki við
gegndum og hvers vegna þeir ættu að
hleypa okkur í gegn og aðstoða okkur
frekar en hindra. Þetta hafði heilmik-
ið að segja.“
Fræðslustarfíð mikilvægt
Á vegum Alþjóðaráðs Rauða kross-
ins eru daglega þúsundir manna á
ferðinni víðs vegar um heim og reyna
sitt bezta til að útbreiða þekkingu á
alþjóðlegum mannúðarreglum og
framfylgja þeim, m.a. með fanga-
heimsóknum og öðra eftirliti, sem
veitir stjómvöldum aðhald og minnir
stjórnarherrana á þær skuldbinding-
ar sem þeir haf39a undirgengizt með
aðildinni að Genfarsáttmálunum.
„Fræðslustarfið er gífurlega mikil-
vægt,“ segir Helga. „Að þekking á til-
vist og innihaldi samninganna sé sem
útbreiddust er algjör forsenda þess
að við [sem störfum að því að fram-
fylgja þessum alþjóðlegu mannúðar-
reglum] getum starfað."
Segja má að hin herlausa íslenzka
þjóð hafi haft minni ástæðu til að
kynna sér efni Genfarsáttmálanna
eins vel og margar aðrar þjóðir, þar
sem Island hefur verið blessunarlega
laust við þá reynslu af stríðsrekstri
sem alltof margar þjóðir aðrar hafa
þurft að ganga í gegn um. En þeir
ijölmörgu íslendingar, sem tekið hafa
þátt í starfi Rauða krossins og ann-
arra mannúðarsamtaka, hafa með því
hjálpað til við að auka brautargengi
þess mannúðarboðskapar sem í sátt-
málunum felst. Rauði kross Islands
hefur nú síðustu árin stutt íslenzka
háskólanema í lögfræði og stjóm-
málafræði til að sækja hálfs mánaðar
námskeið í alþjóðamannúðarrétti,
sem Alþjóðaráð Rauða krossins hefur
staðið fyrir í Póllandi. Loks má nefna,
að texti sáttmálanna sjálfra hefur nú
verið þýddur á íslenzku og kemur út
síðar á árinu.
Heimurinn jafn ófriðvænlegur á
þröskuldi nýrrar aldar
„Á þröskuldi nýrrar aldar og fáein-
um árum eftir lok kalda stríðsins, er
útlit fyrir að heimurinn sé langt frá
því að vera eins friðsamlegur og ör-
uggur og við kunnum að hafa gert
okkur vonir um,“ segir Cornelio
Sommaruga, forseti Alþjóðaráðs
Rauða krossins, í yfirlýsingu sem
vitnað er til í kynningarefni samtak-
anna um verkefnið „Fólk um stríð“.
„Milljónir fórnarlamba átaka eiga
enn kröfu á að við sýnum þeim sam- v
úð, veitum þeim vernd og aðstoð, svo
lengi sem heimurinn reynist enn
sundurslitinn af bræðravígum og
vandamálum sem rekja má til félags-
legs misréttis, ótta við ókunnuga,
kynþáttamisréttis og fátæktar í heil-
um heimshlutum."
Á liðnum áram hefur alþjóðahreyf-
ing Rauða krossins og Rauða hálf-
mánans (systurfélög Rauða krossins í
múslimalöndum starfa undir merki
hálfmánans) lagt sig fram um að
kynna örlög fómarlamba styrjalda.
Verkefnið „Fólk um stríð“ er stórátak
í þessa vera, en á bak við það stendur
Alþjóðaráðið, ekki heimssamband
Rauða kross félaganna. Það skiptist í
þrjá áfanga. Fyrst er safnað saman,
framupplýsingum - fyrst og fremst
með viðtölum við þátttakendur í
stríðsátökum og fólk sem hefur orðið
fyrir barðinu á þeim - þá er unnið úr
þessum viðtölum, þau flokkuð og það
sem kemur fram í þeim sett í sam-
hengi, og loks er það von Alþjóða-
ráðsins að með kynningu á niðurstöð-
unum verði hægt að vekja almenning
víða um heim til umhugsunar um af-
leiðingar stríðsátaka og ýta af stað
virkri umræðu um hvað hægt sé að
gera til að takmarka frekar hörmung-
ar af völdum hernaðar og draga úr
þjáningum fórnarlamba átaka í fram-
tíðiiini.
Aðferðafræðin sem beitt hefur ver-
ið í verkefninu felur meðal annars í
sér, að tekin voru viðtöl við nokkur
þúsund manns, bæði í stríðshrjáðum
löndum sem löndum þar sem lengi
hefur ríkt friður. Staðlaðar spurning-
ar um mannúðar- og mannréttinda-
vandamál vora lagðar fyrir hvern ein-
stakling og svör þeirra og viðbrögð
skráð. Er þess vænzt að upplýsing-
amar sem út úr þessu koma geri
mönnum kleift að öðlast nýja innsýn í
hegðun fólks er það lendir í aðstæð-
um sem skapast þegar vopnin tala.
Aðstandendur verkefnisins benda
á, að það skeri sig úr öðrum verkefn-'
um þar sem reynt hefur verið að
safna upplýsingum um persónlega
reynslu fólks á átakasvæðum. Það
sem geri „Fólk um stríð“ sérstakt sé
einkum það, að á bak við það standi
Alþjóðaráð Rauða krossins, sem sé
stofnun sem í krafti þess að hún
starfar á grandvelli hlutleysis sé fær
um að fá fleiri aðila sem að stríðsá-
tökum koma til að tjá sig en nokkur
önnur stofnun væri fær um að gera.
Þetta valdi því að tekizt hafi að safna
dæmum um skoðanir mjög ólíkra
hópa og einstaklinga. Það sem geri
verkefnið ennfremur sérstakt sé að
við vinnslu þess hafi aðferðafræði nú-
tíma skoðanakannana verið fylgt af
kostgæfni, enda hafi umsjón spum-
ingalistanna, vals á viðmælendum og
viðtölin sjálf legið í höndum viður-
kennds fagfólks í vinnslu skoðana-
kannana.
Á 27. Alþjóðaráðstefnu Rauða
krossins og Rauða hálfmánans, sem
haldin verður í Genf í nóvember
næstkomandi, verða niðurstöðumar
kynntar í fyrsta sinn, eins og unnið
hefur verið úr þeim. Þessar niður-
stöður munu „bjóða upp á fyrstu
djúpu innsýnina í þau vandamál sem
varða alþjóðlegar mannúðar- og
mannréttindareglur í heimi samtím->~
ans,“ eins og segir í kynningartexta
aðstandenda verkefnisins. Með þessu
vonast Alþjóðaráð Rauða krossins til
að leggja sitt af mörkum til að móta
áherzlur mannúðarmála á 21. öldinni.
Helztu heimildir: Ágúst Þór Ámason: Mann-
réttindi (1994). Fræðslurit Rauða kross fs-
lands, „Mannréttindi í stríði" (1999). Kynning-
ar- og fræðsluefni frá Aiþjóðaráði Rauðal
krossins.