Morgunblaðið - 15.08.1999, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ins og getu þess til að takast á við
framtíðarvár.
Sendiherrann taldi að skipan Ja-
viers Solanas í stöðu æðsta tals-
manns utanríkis- og varnarmála
ESB yrði afar farsæl fyrir tengsl
Evrópu og Bandaríkjanna á varnar-
málasviðinu. Hans stefnumið þjóni
hagsmunum Bandaríkjanna sem líti
svo á að Atlantshafsstrengurinn sé
öðrum mikilvægari svo unnt verði að
verjast hættum framtíðarinnar.
„Ógnum 21. aldarinnar verður ein-
ungis mætt með stefnu er eining
ríkir um.“
Eldar slökktir á jaðri álfunnar
Aðspurður taldi Vershbow að
átökin í Kosovo hefðu ekki sýnt
fram á umbyltingu í stefnumiðum
NATO en vildi fremur líkja því við
afleiðingar hugarfarsbreytinga und-
anfarinna tíu ára. Á tímabilinu hafí
hlutverk NATO verið endurskfl-
greint. „Þar sem áður var lokað og
skýrt skilgreint varnarbandalag höf-
um við nú opnað dyr okkar fyrir
samstarfi og notað mátt okkar til að
stuðla að stöðugleika í stað þess eins
að verjast utanaðkomandi ógnum. I
Bosníu sáum við t.d. getu okkar til
hernaðaríhlutunar og friðargæslu og
slökktum þar með elda á jaðri Evr-
ópu. Á þennan hátt er Kosovo ítrek-
un fyrri stefnu," sagði Vershbow.
Dr. Ian Manners, sérfræðingur í
öryggismálum Evrópu og kennari
við University of Kent at Canter-
bury, var í viðtali við biaðamann
Morgunblaðsins, spurður um tengsl
Bandaríkjanna og Evrópuríkjanna
innan NATO og á hvem hátt átökin
á Balkanskaga myndu birtast í sam-
skiptum Atlantshafssamfélagsins í
náinni framtíð.
Manners var sama sinnis og aðrir
viðmælendur og taldi að Was-
hington-fundurinn og þær ákvarðan-
ir sem þar voru teknar af aðildar-
ríkjum bandalagsins væru viss vísir
þess sem koma skyldi hvað sam-
skipti NATO-ríkja varðaði. Þróunin
myndi fela í sér áherslu á sérkenni
Evrópu. En það eitt væri hins vegar
ekki nægilegt, hin erfíða spuming
sem bandalagið stæði frammi fyrir
væri: „Em hermálayfírvöld Evrópu-
ríkjanna reiðubúin að breyta áhersl-
um sínum í þá vem að gera heri sína
að atvinnuherjum og undirbúa að-
gerðir er krefjast atvinnumennsku
og sérfræðiþekkingar. Þetta mun
fyrst og fremst fela í sér að varpa
hefðbundinni stefnu um herskyldu
fyrir róða líkt og Bretar hafa gert.“
Manners taldi ekki líklegt að slíkt
myndi falla í góðan jarðveg meðal
Evrópuríkjanna. Sum ríki líkt og
Spánn hafi færst í þessa átt en þar
ættu menn enn afar langt í land með
að ná fram þeim hernaðarlegu for-
sendum er þyrfti svo takast mætti á
við þær hættur og ógnir er lok kalda
stríðsins hefðu leitt í ljós. Bretar
hefðu hins vegar neyðst til að færa
heri sína til atvinnumennsku vegna
t.a.m. ástandsins á Norður-írlandi.
Stjórnmálamenn myndu því þurfa
að huga að innanríkisstjórnmálum
og almenningsáliti og kvaðst Mann-
ers vera fullur efa um að ríkisstjórn-
ir Lionels Jospins, forsætisráðherra
Frakklands, og Gerhards
Schröders, kanslara Þýskalands,
væm viljugar til að ráðast á þau
hefðbundnu gildi er birtust í her-
skyldu.
„Menn telja að breytingar kosti
einfaldlega of mikið“
Manners taldi að öll umræða um
aukna hemaðargetu Evrópuríkj-
anna væri óhjákvæmilega nátengd
umræðunni um aukin áhrif ESB á
utanríkis- og varnarmálasviðinu.
Enn væri þróunin þó hæg og víða
liggi tregða meðal aðildarríkja ESB.
Þeir fundir sem fram hafi farið,
t.a.m. meðal varnarmálaráðherra
aðildarríkjanna, hafi fremur verið
táknrænir en að þar hafi málin verið
rædd alvarlega.
Menn treysti enn á styrk Banda-
ríkjanna og teldu sem vonlegt væri,
að breytingar kostuðu einfaldlega of
mikið. Enn bendi ekkert til þess
hvaða þjóð gæti tekið við því for-
ystuhlutverki innan álfunnar sem til
þyrfti svo af styrkri Evrópustoð
NATO mætti verða, þótt breska rík-
isstjórnin virtist viljug til verksins.
Bretar hefðu ekki - né nokkur
önnur Evrópuþjóð - hemaðargetu í
líkingu við þá bandarísku, hvorki
með tilliti til mannafla né vopna.
Ástandið væri í raun svo alvarlegt
hvern hátt Evrópa færði sig undan
öryggishlíf þeirri er Bandaríkja-
menn héldu yfir álfunni.
Oryggismál í álfunni
einnig háð afstöðu Rússa
Samstarf Evrópu og Bandaríkj-
anna í öryggis- og varnarmálum til
framtíðar er einnig háð því hver
þróunin verður utan skilgreinds at-
hafnasvæðis bandalagsins og hafa
menn nú í kjölfar átakanna á
Balkanskaga beint sjónum sínum að
Rússlandi. George Robertson sagði
fyrir skömmu, á blaðamannafundi í
tilefni af skipan hans í stöðu fram-
kvæmdastjóra NATO, að bandalagið
yrði nú að einbeita sér að því að
bæta samskiptin við Rússland. En
Rússar voru afar mótfallnir aðgerð-
um bandalagsins í Júgóslavíu og
slitu m.a. samstarfi sínu við NATO
tímabundið eftir að loftárásir hófust.
Viðbrögð rússneskra stjórnvalda við
skipan Robertsons í stöðu fram-
kvæmdastjóra bandalagsins ein-
kenndust af varúð og þau kváðust
vona að Robertson mundi mælast til
þess að NATO léti af hernaðarað-
gerðum til að leysa úr deilumálum.
Það er mál sérfræðinga, sem
Morgunblaðið hefur rætt við, að
unnt hefði verið að fást mun betur
við málefni NATO; stækkun banda-
lagsins, breytt hlutverk þess og and-
stöðu Rússa, ef ekki hefði komið til
herfararinnar í Júgóslavíu. Rússar
litu nú svo á að NATO hefði þanið
sig í austurátt og vildi færa sig
lengra. Þvínæst hefði bandalagið
hafið stríð í suðausturhluta álfunnar
og niðurstaðan væri því að það væri
að auka áhrifasvæði sitt á kostnað
Rússa.
Þá óttist Rússar og líti á það sem
raunhæfa ógn, að NATO myndi
grípa til hernaðaraðgerða innan
þein-a áhrifasvæðis vegna þess hve
veikir þeir væru fyrir. Þetta gæti
skapað aukna hættu. í ljósi þess hve
grátt efnahagur landsins og ótryggt
stjórnmálaástand hefði leikið rúss-
neska herinn, myndu Rússar, í
auknum mæli, efla trú sína á kjarna-
vopnin. Taldi einn viðmælenda
Morgunblaðsins að sér kæmi alls
ekki á óvart ef Rússar myndu leitast
við að afla fjármuna til þess eins að
efla slíkt vopnabúr. Afstaða þeirra
væri einfaldlega sú að það væri eini
möguleikinn til að auka mátt sinn og
metorð á alþjóðavettvangi.
Þá er ennfremur ljóst að Borís
Jeltsín Rússlandsforseti hefur verið,
óháð undangengnum atburð-
um, afar hlynntur Vest-
urlöndum jafnvel þótt
sterk öfl í rússneskum
stjórnmálum líti öfugt á
málið. En átökin á
Balkanskaga mættu ekki
aðeins mikilli andstöðu inn-
an rússneska stjórnkerfis-
ins heldur einnig meðal
rússnesks almennings.
Næstu valdhafar í Kreml eru
því ekki líklegir til þess að
eiga eins góð samskipti við
Vesturlönd og núverandi
stjórnvöld.
Alexander R. Vershbow var
spurður um samskiptin við
Rússa og hvort og hve lengi þau
muni líða fyrir hernaðaraðgerð-
ir NATO á Balkanskaga.
Sagði hann að NATO hefði
orðið að grípa til einhliða aðgerða
vegna þess að afstaða Rússa, og
að hluta til Kínverja, hefði fyrir-
munað að gripið væri til aðgerða
með umboði Sameinuðu þjóðanna.
Þar hefðu e.t.v. þröngir þjóðar-
hagsmunir ráðið málum í stað al-
þjóðlegs vilja um stöðugleika.
Rússar hefðu t.a.m. litið mjög
reiðilega á frumkvæðið er NATO
sýndi og viljað koma í veg fyrir at-
hafnafrelsi NATO. Sú forsenda
hefði því á sínum tíma ráðið meiru
en að koma á friði á Balkanskaga og
ná fram sanngjörnum lyktum í
Kosovo. Sagðist Vershbow halda að
það myndi taka nokkurn tíma að
bæta úr þeim skaða er orðið hefði á
samskiptum NATO og Rússlands
vegna átakanna á Balkanskaga.
Hins vegar væri ljóst að Rússar
myndu átta sig á að þeir ættu hags-
muna að gæta með samvinnu við
NATO þar eð bandalagið væri enn
hornsteinn öryggis og stöðugleika í
Evrópu - hvort sem þeim líkaði það
betur eða verr. „Ég vona að á næstu
misserum geti hafist tímabil „per-
estroíku" í samskiptum NATO og
Rússlands."
UNGIR Kosovo-AIbanar halda á skilti með áletrun um að bandarísk-
um friðargæsluliðum sé tekið fagnandi en rússneskum ekki.
að ef upp kæmu stórfelld átök
þyrftu Bretar t.d. að draga stórlega
úr herstyrk sínum á N-írlandi, í
Bosníu eða Kosovo. Þá væri raunin
einnig sú að Bretar ættu í miklum
erfiðleikum með að ráða til sín fólk
til að gegna hermennsku og sama
myndi gegna um önnur Evrópuríki
ef ákvörðun yrði tekin um að leggja
af herskyldu.
Um þessar mundir væru Bretar,
Þjóðverjar, Frakkar og Italir þeir
einu sem gætu látið að sér kveða ef
hættuástand brytist út. Samanlögð
hernaðargeta þessara þjóða væri
hins vegar hvergi nærri getu Banda-
ríkjanna eins og átökin á
Balkanskaga hefðu glögglega leitt í
ljós. Evrópuríki bandalagsins hefðu
t.a.m. treyst algerlega á upplýsingar
um hemaðarleg skotmörk er Banda-
ríkjamenn létu NATO í té. í átökum
framtíðarinnar myndi ætíð verða
nauðsyn á slíkum upplýsingum, er
Bandaríkjamenn sætu nú um stund-
ir einir að.
Afstaða Frakka kann
að ráða úrslitum
Manners var ennfremur spurður
um hið nýja herfræðihugtak NATO
og aukið hlutverk Evrópuríkja
bandalagsins í ljósi áherslu og
stefnu Bandaríkjamanna eftir kalda
stríðið.
„Það sem ræður úrslitum um það
hvernig hernaðargeta Evrópuríkja
NATO þróast og hver stefnumið í
umræðu um sameiginlega getu
verða, er ekki afstaða Breta, þótt
ýmislegt gæti bent til þess, heldur
afstaða Frakka," sagði Manners og
vísaði til hefðbundinnar tregðu
Frakka til að láta Bandaríkjunum í
té of mikið frumkvæði í málefnum
Evrópu.
Um miðjan áratuginn hefði
mönnum virst sem Frakkar hefðu
nálgast mjög stefnumið Bandaríkj-
anna og umræða hefði hafist um að
Frakkar skipuðu sér á ný í sameig-
inlega herstjórn NATO. Niðurstað-
an hefði e.t.v. getað orðið sterk Evr-
ópustoð NATO. Deilur um stjórn
herafla NATO í suðurhluta álfunnar
og tregða Bandaríkjamanna til að
láta þá stjórn af hendi, hefði hins
vegar hindrað frekari skref í þessa
átt og afleiðingin til skamms tíma
væri sú að sérstaða þeirra gæti,
strangt til tekið, hindrað frekari
þróun í átt að Evrópustoð NATO
þar eð ágreiningur um hlutverk
Evrópuríkjanna, frá sjónarhóli
Bandaríkjanna annars vegar og
Evrópu hins vegar, setti henni
stólinn fyrir dyrnar.
Meginspurningin væri því:
„Hvar og hvenær mun koma
upp hættuástand þar sem
Bandaríkjamenn eru fullvissir
um að íhlutunar þeirra sé
ekki þörf? Og að sama skapi; þar
sem Evrópuríkin eru fullviss um að
frumkvæðis þeirra sé þörf?“ Slíkt
ástand gæti e.t.v. skapast ef blikur
væru á lofti í Svartfjallalandi eða þá
að stjórnleysi myndi skapast á ný í
Albaníu.
Slíkar aðstæður myndu kalla á af-
ar erfiðar ákvarðanir fyrir Evrópu-
ríki bandalagsins. Auðveldara væri
hins vegar að hugsa sér hættuá-
stand er skapast myndi í austurvegi
þar sem Rússar ættu beinan eða
óbeinan hluta að máli. Slíkt yrði
umsvifalaust skilgreint sem að-
kallandi þjóðaröryggismál í Banda-
ríkjunum og Bandaríkin tækju við
stjórn mála.
„Það er nærtækt að líta til þess
sem gerðist er rússneska hersveitin
hóf innreið sína í Kosovo og hertók
flugvöllinn í Pristina. Bandaríkja-
maðurinn Wesley Clark, yfirmaður
herafla NATO, fór fram á að Bret-
inn Sir Michael Jackson hindraði
aðgerðir Rússanna en Jackson
RÚSSNESKUR friðargæsluliði
stendur á þaki brynvagns við
flugvöllinn í Pristina í Kosovo
skömmu eftir innreið 200
manna rússneskrar hersveitar
til héraðsins.
hafnaði því á þeim rökum að hann
vildi ekki hefja þriðju heimsstyrj-
öldina. Deilur þeirra - fulltrúa
tveggja „nánustu aðildarríkja
bandalagsins“ - færa því heim sann-
inn um hve brothættar sameiginleg-
ar hernaðaraðgerðir ríkja eru.“
Manners taldi því erfítt að
ímynda sér aðstæður þar sem
Bandaríkjanna nyti ekki við. Geta
Evrópuríkjanna væri einfaldlega of
lítil og Bandaríkjamenn gætu ekki
sleppt hendinni af þróun öryggis-
mála í álfunni. Ef horft væri til
framtíðar snerist spurningin því að-
allega um það hvort, hvenær og á