Morgunblaðið - 15.08.1999, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ

SKOÐUN
ÚÐABRIJSAR
ELDLENDIN GA
HEIMSENDAFÁR
gengur nú yfir löndin
og á nýja árþúsundið
vafalaust þátt í því.
Þetta er ekki í fyrsta
sinn, því á síðari hluta
' tíundu aldar breiddist
sú hugmynd sem eldur í
sinu um hinn kristna
heim, að dómsdags væri
að vænta árið 1000.
Mundu þá kristnir einir
bjargast, en heiðnir
brenna í víti. Hófst nú
eitt mesta kristinboðsá-
tak sögunnar, og
kristnaðist Mið- og
Austur-Evrópa á fáum
árum ásamt Garðaríki,
svo og Danmörk, Nor-
egur, Grænland og ísland.
Heimsendirinn, sem lofað hafði
verið árið 1000, lét þó á sér standa,
og hefur kirkjan æ síðan ekkert vilj-
' að ræða fárið. Hún hélt þó fast í hina
gífurlegu landvinninga sína.
Heimsendafársins mikla er t.d.
hvergi getið í þeirri ritskoðuðu Is-
lendingabók sem varðveist hefur.
Raunar hefur lengi verið prívatskoð-
un mín, að það hafi verið heiðinn
maður, en ekki kristinn, sem sagði:
„Hverju reiddist Guð...“ (ekki goðin)
þegar eldgos hófst þar sem þing-
heimur, eða a.m.k. hinn kristni hluti
hans, beið í ofvæni eftir heimsendi,
skjálfandi á beinunum, á Þingvöllum
árið 1000. Islendingabók er eina
fomritið, sem vitað er um með vissu,
að kirkjan ritskoðaði og beinlínis
breytti og mér finnst afar líklegt, að
hin fleygu orð Ara um að „hafa það,
sem sannara reynist" vísi til ritskoð-
ara hans. Heimsendafræði
(eskatólógía á lærðra manna máli)
var eitt höfuðviðfangsefni miðalda-
guðfræðinga. Töldu hinir lærðustu
menn miðalda einsýnt, að syndugt
lífemi mannanna,
græðgi og illska mundi
fljótlega kalla yfir þá
eld og brennistein,
pestir og kýli uns
mannkynið tortímdist
með öllu fyrir sakir
vonsku sinnar, synda og
almennrar fúlmennsku.
Eskatólógum tókst þó
aldrei að dagsetja
heimsendi almennilega,
hann dróst von út viti
og er ekki kominn enn.
Minnir þetta afar mikið
á málflutning þeirra,
sem grænastir em og
vitlausastir í „umræð-
unni“ nú til dags.
Fárið, sem núna
steðjar að er að sögn þessa fólks í
tvennu lagi. I fyrsta lagi valdi synd-
ugt líferni mannanna, græðgi þeirra
og illska alveg voðalegri mengun,
sem hafi gert gat á ósónlagið, þó
ekki á norðurhveli þar sem flestallt
fólkið býr, heldur í óbyggðum hinum
megin á hnettinum. Þeir, sem ekki
brenni lifandi sleppi þó ekki, heldur
drakkni. Það sé nefnilega að hlýna í
veðrinu af völdum títtnefnds synd-
ugs lífemis mannfólksins. Muni því
ísinn bráðna, en hann er nánast allur
í fyrrnefndum óbyggðum hinum
megin á hnettinum. Hafið muni síðan
flæða yfir löndin.
Tölvufræðingar, framleiðendur og
seljendur hafa svo komið sér upp
þriðja fárinu, en um þá matarholu
þeirra verður ekki fjallað hér, enda
fellur „2000-vandinn“ fremur undir
markaðsfræði en eiginlega
heimsendafræði.
títfjólublátt ljós
myndar ósónlagið
Byrjum á ósónvandanum: Ég játa
fúslega, að ég man næsta fátt úr
Það er athyglisvert,
hve fáir alvöru
vísindamenn, segír
Vilhjálmur Eyþórsson,
hafa viljað koma
nálægt „umræðunni“
um ósóngatið.
þeirri takmörkuðu efna- og eðlis-
fræði sem kennd var í máladeild MR
á sjöunda áratugnum. Þó man ég
nokkur mikilvæg atriði um ósón, sem
ég veit ekki betur en séu enn al-
mennt viðurkennd og standi
óhögguð. Hefur vakið sívaxandi
undran mína undanfarin ár, að eng-
inn skuli hafa á þau bent, svo alkunn
sem þau era.
I fyrsta lagi: Osón er ekki fágæt
lofttegund, sem aldrei kemur aftur
þegar hún eyðist, heldur einfaldlega
hreint súrefni í annarri mynd. Sa-
meind ósóns hefur þrjár frumeindir í
stað tveggja í venjulegu súrefni og
hefur það því allt aðra eiginleika, er
m.a. eitrað. í öðra lagi: Stöðug ný-
myndun ósóns úr súrefni á sér stað í
náttúrunni, t.d. við eldingar, og allir
þekkja ósónlykt, sem gýs upp þegar
skammhlaup verður í rafmagnstækj-
um. Það myndast einnig m.a. í bílvél-
um og í útfjólubláum lömpum.
í þriðja lagi, og það sem mestu
máli skiptir: Osónlagið verndar ekki
einungis jörðina gegn útljólubláum
geislum sólar, heldur er beinlínis
myndað af þeim.
Þetta má sjá einkar vel við bæði
heimskautin, en þar er ósónlagið
þykkast á haustin, þegar útfjólubláir
geislar sólar hafa skinið á þunnt súr-
Vilhjálmur
Eyþórsson
MURKLÆÐNING
Islensk framleiðsla
slóan 1972
STEINING
TREFJAMÚR
Jæðningu áður en
Kynntu þér ELGO múi
þú ákveður annað.
ELGO múrklæðning varðveitir upprunalegt útlit hússins ólíkt ál- og
stálklæðningum. Góð einangrun, vörn gegn vatni og vindum og glæsilegt útlit
einkennir þessa (slensku framleiðslu. Yfir 25 ára reynsla Elgo viðhalds-
frágangs- og viðgeröarefna er þín trygging.
ELGO múrklæðning er létt og sterk, sem fegrar, ver og einangrar.
Verð sem allir
ráða við
ELGO MÚRKLÆÐNINGIN hefur verið undir eftirliti RB síðastliðin 9 ár og
hefur farið i gegnum ýmsar prófanir svo sem, NORDEST NT Build 66 og
staðist þær allar. ELGO MÚRKLÆÐNINGIN var tekin út af Birni
Marteinssyni verkfræðingi hjá RB, ÁN ATHUGASEMDA.
Flest ELGO efnin hafa verið prófuð hjá RB.
!i stelnprýði
Stangarhyl 7, sfmi 567 2777, fax 567 2718
efnið í efstu lögum gufuhvolfsins
mánuðum saman og breytt því í
ósón. Jafnskjótt og heimskautanótt-
in skellur á fer ósónið aftur að breyt-
ast í súrefni og lagið að þynnast,
enda er ósón miklu óstöðugra en
venjulegt súrefni. Verður ósónlagið
því þynnst á vorin, en jafnskjótt og
sólin, og þar með útfjólublátt ljós,
fer aftur að skína þykknar það á ný
þar til það nær hámarksþykkt næsta
haust. Fjarri heimskautunum, þar
sem útfjólublátt ljós sólar skín á súr-
efnið í gufuhvolfinu alla daga ársins
er ósónlagið stöðugt allan ársins
hring, og engin marktæk breyting á
þykkt þess hefur þar nokkurn tíma
mælst.
Þótt það sé í sjálfu sér óumdeilt,
að viss efni eyði ósóni, virðist ný-
myndun vega þar fullkomlega á
móti.
Hvar er ósóngatið
á norðurhveli?
Samkvæmt kenningum græningja
veldur loftmengun ósóngatinu á suð-
urhveli.
Þetta er skrýtið. Vegna snúnings
jarðar og miðflóttaafls skiptast veð-
urkerfi norður- og suðurhvels að
mestu í tvennt við miðbaug. Sú
mengun, sem verður til í iðnríkjun-
um á norðurhveli kemst ekki nema
að afar litlu leyti suður í hitabelti,
hvað þá langt suður fyrir það. Og
hvers vegna er þá ekkert ósóngat á
norðurhveli, þar sem yfir 90% meng-
unarinnar verða til?
Samkvæmt nýlegum tölum S.þ.
fara um 6,4% iðnaðarmengunar
heimsins fram í hitabelti og á suður-
hveli. Löndin, sem nefnd era, eru þó
flestöll í hitabeltinu að meira eða
minna leyti. Stórborgir í tempraða
beltinu syðra má telja á fingram sér,
og þær era allar í næsta nágrenni
hitabeltis, álíka langt frá suðurskauti
og Flórida er frá norðurskauti. Þar
fyrir sunnan er mengun nánast eng-
in, trúlega langt innan við 0,001% af
heildinni. Tempraða beltið syðra er
að mestu þakið víðáttumesta, fáfarn-
asta, og jafnframt ómengaðasta út-
hafi á jarðarkringlunni, og sunnan til
búa miklu fleiri sauðkindur en menn.
Á sömu breiddargráðum norður-
hvels, sem er jafn stórt, er hins veg-
ar m.a. að finna Bandaríkin, Evrópu,
Rússland, Kína og Japan. Þar verða
93.6% heildarmengunarinnar til,
samkvæmt fyrmefndum tölum, að
hluta til inni á sjálfu norðurheim-
skautssvæðinu. En hvar er ósóngat-
ið?
Umferð flugvéla í háloftunum er
talin einkar skaðleg ósónlaginu. Á
Suðurskautslandinu hafa aðsetur fá-
einir vísindamenn, miklu færrí en
íbúar við Grettisgötu í Reykjavík.
Fáeinar lágfleygar flutningavélar
færa þeim vistir nokkram sinnum á
ári. tím aðra mengun er ekki að
ræða.
Um háloftin yfir norðurheim-
skautssvæðinu, sem er jafn stórt,
fara hins vegar risastórar farþega-
þotur meira en hundrað þúsund
sinnum á ári hverju. Þar búa milljón-
ir manna og stórar, mengandi borgir
á borð við Murmansk era langt inni
á sjálfu heimskautasvæðinu. Og ég
spyr aftur: Hvar er ósóngatið á norð-
urhveli?
Kuldi meginástæðan
Ég sá ágæta skýringu á ósóngat-
inu í lítilli grein í erlendu blaði fyrir
nokkram áram og var hún höfð eftir
hópi vísindamanna við bandarískan
háskóla. Þessi skýring samrýmist
ekki þeirri „pólitískri rétthugsun“
sem nú er í tísku að fylgja, því meng-
unarkenningunni er alfarið hafnað,
enda segja þeir enga slíka mengun
hafa fundist. Var greinin því höfð á
lítt áberandi stað á innsíðu, en meg-
inatriðin voru eftirfarandi: Gufu-
hvolfið sé dálítið grynnra yfir Suður-
skautslandinu, enda heimskautið
sjálft í um þriggja kílómetra hæð, en
miklu meira máli skipti frostið, sem
þar ríkir, sem getur orðið allt að 100
stig. Þessi fimbulkuldi hægi á öllum
efnabreytingum, þar á meðal um-
myndun súrefnis í ósón á sumrin.
Hitastig hafi farið lækkandi þar
syðra undanfarin ár og sé það, ásamt
auknum sólblettum líklegasta skýr-
ingin á tímabundinni stækkun
ósóngatsins. Þá telja þeir líklegt að
ósóngat hafi verið til staðar alla nú-
verandi ísöld, eða um 3 milljónir ára,
stækkað á kuldaskeiðum, en minnk-
að á hlýviðrisskeiðum eins og því
sem nú ríkir. Á norðurhveli sé miklu
hlýrra og því ekkert ósóngat.
Skýringu á því, hvers vegna ekk-
ert ósóngat fannst á alþjóðlega jarð-
vísindaárinu 1958 segja þeir líklega
vera, að mælingaaðferðir hafi þá ver-
ið framstæðari en nú, enda hafi þá
enginn verið að leita sérstaklega að
þessu fyrirbæri, sem þá var enn
óþekkt.
Það er athyglisvert, hve fáir al-
vöru vísindamenn hafa viljað koma
nálægt „umræðunni" um ósóngatið
og það sama gildir einnig og ekki síð-
ur um hina „umræðuna", þ.e. þá um
„gróðurhúsaáhrifin“ en um hana
mun ég fjalla síðar. Þeir, sem á ann-
að borð tjá sig era gjarnan með próf
í einhverri allt annarri fræðigrein.
Yfirlýsingar dýrafræðings eða
grasafræðings um veðurfræðileg
efni eru álíka marktækar og t.d. yfir-
lýsingar tannlæknis um verkfræði
eða jarðfræðings um stjörnufræði.
Því er það, að þessi „urnræða" hef-
ur að mestöllu leyti verið í höndum
erlendra blaðamanna, sem augljós-
lega skortir lágmarks undirstöðu-
menntun, ekki aðeins í náttúravís-
indum, heldur í barnaskólalanda-
fræði, vita t.d. ekki, hve sáralítil
byggð er á suðurhveli jarðar og
halda í einfeldni sinni að f>Tst norð-
urhvelið sé mengað hljóti suðurhvel-
ið að vera eins. Stjómmálamenn,
sem era álíka grænir í landafræði
sem öðra, taka síðan ákvarðanir út
frá skrifum æsifréttablaðamanna,
enda líklegt til vinsælda. Það stríðir
nefnilega gegn ríkjandi „pólitískri
rétthugsun“ að malda í móinn gegn
„umhverfisverndarsinnum", er álíka
viðsjárvert og að hallmæla konum,
hommum, svertingjum, dvergum,
feitu fólki eða öðram, sem eiga undir
högg að sækja í lífsbaráttunni. Sem
dæmi um endaleysuna má taka þá
kenningu að ósóngatið sé af völdum
úðabrúsa. Syðstir jarðarbúa era Eld-
lendingar. Samkvæmt kenningum
„umhverfisverndarsinna“ hlýtur
úðabrúsanotkun þessa fátæka fólks
að vera ein meginástæðan fyrir
ósóngatinu, því að frátöldum fyrr-
nefndum vísindamönnum á Suður-
skautslandinu, sem nota örugglega
mjög lítið hárlakk, er ekki um aðra
úðabrúsa að ræða á suðurhveli jarð-
ar nær heimskautinu. Mikil er því
synd Eldlendinga, sem era álíka
margir og íbúar í Breiðholtshverfi í
Reykjavík og álíka langt frá suður-
skauti og Frakkar era frá norður-
skauti.
Eða eiga kannski sauðkindur
Patagóníumanna sökina?
Að lokum: Vandamálið er ekki
skortur á ósóni, heldur offramleiðsla
þess. Það myndast sem fyrr sagði í
bílvélum og er ein meginuppistaðan í
stórborgarmengun nútímans. Hefur
ósóneitran orðið þar þúsundum að
bana undanfarin ár.
Ósóngatið hefur engan drepið.
Og ég spyr í allra síðasta sinn: Ef
mengun er orsökin, hvar er þá
ósóngatið á norðurhveli?
Höfundur stundar ritstörf.
FUJIFILM
FUJIFILM FRAMKÖLLUN
Ljósmyndavörur Reykjavík, Framköllunarþjónustan Borgarnesi, Myndastofan Sauðarkróki, Ljósmyndavörur Akureyri, Myndsmiðjan Egilsstöðum, Ljósey Höfn, Filmverk Selfossi,
Fótó Vestmannaeyjum, Geirseyrarbúðin Patreksfirði, Framköllun Mosfellsbæjar, Ljósmyndastofa Grafarvogs, Úlfarsfell Hagamel.