Morgunblaðið - 15.08.1999, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1999 23
ur verið þrotlaus vinna í 19 ár en
það gerir það að verkum að ég er
harðari þegar á móti blæs eins og
nú.“
Ásgeir var bæjarritari og einn
átta stofnenda Sæbergs en kom
ekki að fjölskyldufyrirtækinu fyrr
en fyrir nokkrum árum. „Eg og
strákamir höfum átt Sæunni Axels
frá þyrjun og byggt fyrirtækið upp
en Ásgeir var hjá sínu fyrirtæki þar
til hann kom alfarið til okkar fyrir
sex árum. Við keyptum hótelið fyrir
tveimur árum með það í huga að
koma því í gott lag og finna svo gott
fólk til að taka við því. Við keyptum
það ekki til að græða peninga en
Ágeir hefur byggt það upp og svona
þróast málin hjá okkur. Við tókum
stóra ákvörðun þegar við keyptum
frystihúsið í janúar 1997. Þá vorum
við eiginlega komin með annan fót-
inn héðan eftir að hafa opnað verk-
un í Reykjavík og ætluðum að fara.
En enn einu sinni settist fjölskyldan
niður og niðurstaðan varð að taka
þessa ákvörðun; kaupa frystihúsið
þótt hér hafí ríkt mikið vonleysi og
deyfð, hreinlega uppgjöf."
Stolt af strákunum
Mæður eru yfirleitt stoltar af
börnum sínum og Sæunn er ekki
undantekning hvað það varðar.
„Við öll höfum verið mjög sam-
stiga og strákamir hafa aldrei
skammast sín fyrir að segja að
mamma réði eða að þeir þyrftu að
spyrja mömmu. Kaup okkar á hótel-
inu af Skeljungi gerðust mjög
snöggt og Kristinn Bjömsson, for-
stjóri Skeljungs, sagði að þeim hefði
þótt það mjög sérstakt þegar Frím-
ann, sem var mættur hjá þeim á
fund, hefði sagt að nú væri komið að
því að hringja í mömmu. En þannig
höfum við unnið. Mér er líka mjög
minnisstætt þegar við vomm um
sumar í Grímsey. Þá var unga fólkið
einu sinni að fara að skemmta sér
um kvöld. Við reram alla daga sem
gaf og unnum frameftir, voram oft
að gera að til miðnættis eða lengur
og svo var farið út aftur um miðja
nótt. Nema hvað að strákamir voru
spurðir hvort þeir ætluðu ekki að
koma með á ball eða hvort ætti að
iáta kerlinguna ráða. Eg stóð
álengdar og hlustaði og þótti afar
vænt um þegar Ásgeir Logi sagði
að það að láta mig ráða hefði gefist
ágætlega. Það lýsir ástandinu ágæt-
lega. Engin togstreita og ekkert
vandamál."
Hún segir að hjónin hafi lagt mik-
ið upp úr menntun strákanna. „Við
lögðum mjög mikla áherslu á að
þeir færa í nám en þeir gerðu allir
það sem þá langaði til eftir stúden-
stprófið. Ásgeir Logi fór í sjó-
mannaskólann og fékk skipstjórnar-
réttindi áður en hann fór í sjávarút-
vegsfræði í Tromsö í Noregi. Hann
var síðan framkvæmdastjóri hjá
mér þar til hann fór út í pólitíkina
og varð bæjarstjóri. Axel Pétur
lærði kvikmyndagerð í Frakkiandi
en eins og alþjóð veit æxluðust mál-
in þannig að 1992 lenti ég upp á
kant við SIF og klauf mig úr sam-
bandinu. Margir vora vissir um að
það yrði minn banabiti en mér tókst
að komast út úr því. Þá komu strák-
arnir allir til mín aftur og vilja
hvergi annars staðar vera. Axel
Pétur tók að sér sölumálin og var
svo til alveg í ár á ferð um Evrópu
við að afla okkur tengsla. Frímann
var búinn með tvö ár í lögfræði en
hann hefur byggt upp sölufyrirtæk-
ið Valeik fyrir sunnan. Það er
óhemjuvinna því við erum að fá fisk-
inn frá fjarlægum stöðum eins og
Aiaska, Kína og Kóreu. Allir sjá
auðvitað geðveikina í þessu, að
sækja fiskinn svona langt þegar
maður er með þessi gjöfulu fiskimið
við nefið á sér. Þetta er hróplegt
ranglæti."
Keypt kvóta fyrir
500 til 700 milijónir
Sæunn er reið út í kvótann og
kvótaskiptinguna en hún átti kvóta
sem hún hefur selt.
„Þegar ég fór með Sæunni OF til
Grímseyjar fékk ég kvótaréttindi
óafvitandi. 1990 keyptum við Ásgeir
Logi og Helgi Már Reynisson,
skólabróðii- hans, norska línubátinn
Ásgeir Frímanns og settum kvót-
ann af Sæunni yfir á hann því hann
var kvótalaus. Við keyptum líka
dekkbátinn Magnús í Grímsey með
kvóta og settum hann á Ásgeir
Frímanns. Ásgeir Frímanns var
annað hlutafélag og er Valeik núna
en þegar mest var voram við með
um 200 tonna kvóta á bátnum. Hins
vegar var stöðugt skorið af kvótan-
um á áranum 1991 til 1995 og hann
var fljótlega kominn niður fyrir 100
tonn en við urðum líka að selja
kvóta til að bjarga okkur fyrir hom.
Við keyptum Ásgeir til að byggja
upp vinnsluna og hann var mest
gerður út á löngu og keilu en Sæ-
unn Axels á ekki eitt kfló af kvóta.
Hins vegar hefur fyrirtækið keypt
kvóta fyrir samtals 500 til 700 millj-
ónir undanfarin ár. En rétt er að
árétta að Sæunn hefur aldrei átt
kvóta og það vita allir sem vilja vita
en reynt hefur verið að læða öðra
inn, koma aftan að okkur.“
Eftir að Sæunn hætti til sjós
sneri hún sér að vinnslunni en
vinnudagurinn hefur ávallt verið
langur. Farið á fætur upp úr klukk-
an fjögur á morgnana og oft verið
að fram yfir miðnætti.
„Ég hef gert það sem þurft hefur
að gera og ekkert verið að velta mér
upp úr hlutunum eftir að ég hef ver-
ið komin heim. Mér tekst ágætlega
að loka hurðunum á eftir mér og er
ekki langrækin. Afgreiði hlutina og
þar með eru þeir búnir. Ég vil helst
vera háttuð ekki seinna en hálftíu á
kvöldin og þá er gott að geta lesið í
svolitla stund en ég les mikið og hef
gaman af því. Ég hef verið í vinnsl-
unni, metið allan fisk, hvem einasta
ugga. Við höfum farið geysilega
mikið út í þurrkun, byrjuðum á því
að þurrka löngu, keilu og ufsa 1990
og flytjum út til Argentínu, Brasilíu
og Portúgals. Þurrkun hefur verið
uppistaðan og ég hef séð um vinnsl-
una. Verið verkstjóri, framkvæmda-
stjóri og matsmaður nætur og daga.
Þangað til við keyptum hótelið. Þá
fór ég hingað og ætlaði reyndar að-
eins að vera í nokkrar vikur en það
hefur teygst úr þeim og deginum.
Nú er ég oft ekki komin heim fyrr
en um miðnætti eða síðar en við
hjónin föram venjulega á fætur á
fimmta tímanum. Þó ég velti mér
dauðþreytt upp í er ég alltaf eins og
stálslegin þegar ég vakna á morgn-
ana. Ég bý því við mjög gott heilsu-
far eins og allt mitt fólk. Meðan tími
var nægur var ég mikið á göngu-
skíðum og fór upp um fjöll og firn-
indi. Það er líka mjög heilsusamlegt
að vera úti á sjó en ég ætla mér ekki
að detta niður hér því draumurinn
er að geta aftur farið að róa. Þá er
ég ekki að tala um fyrir peninga
heldur ánægjunnar vegna."
Sæunn segir að hún sé ekki hætt
og áréttar ánægju með það sem hún
hefur gert. „Eg er mjög ánægð
manneskja og losnaði algerlega við
þessa erfiðleika kvenna eins og
svitakóf, taugaspennu og fleira. Ég
hef aldrei fengið vöðvabólgu og er
rosalega ánægð með það sem ég er
og ánægð með það sem ég hef verið
að gera enda hef ég haft ánægju af
því sem ég hef verið að takast á við
hverju sinni. Hins vegar er ég ekki
kona sem segir að kvöldi hvemig á
að gera hlutiná að morgni. Málin
koma upp á borðið og þar eru þau
afgreidd, við morgunverðarborðið,
hádegisverðarborðið, kvöldverðar-
borðið. Þess vegna hefur þetta
gengið sem raun ber vitni. Þegar
litið er yfir farinn veg er ótrúlegt
hvernig lífsþráðurinn hefur spunn-
ist því ég var komin fast að fertugu
þegar þetta byrjaði.“
Launalaus í 12 ár
Sæunn segir að fyrirtækið hafi
eflst vegna þess að ekkert var tekið
út úr því meðan uppbyggingin átti
sér stað.
„Fyrstu 10 til 12 árin fékk ég
aldrei útborgað því peningarnir
fóra í að borga lán. Þetta þykir
óvenjulegt enda segir endurskoð-
andinn okkar að hann viti ekki til
þess að fólk noti veskið sitt til að
borga fyrir fyrirtækið. Þannig var
þetta hjá okkur en síðan höfum við
auðvitað tekið afurðalán. Sem fyrr
segir keyptum við fyrsta bátinn
1980 og byrjuðum að róa í maí. Um
haustið voram við búin að borga
hann, og Toyota-skúffubíl að auki,
án þess að taka lán. En við eram af
gamla skólanum og þótt mér hafi
verið reiknuð laun er ég mjög sátt
við að þau hafi farið í að treysta
undirstöður fyrirtækisins.“
Eins og fram hefur komið var
starfsfólki Sæunnar Axels, um 70
manns, sagt upp vegna þess að
Olafsfjörður fékk ekki úthlutun úr
byggðakvóta. 1997 og 1998 var tap á
rekstrinum en Sæunn segir að sama
hafi ekki verið uppi á teningnum í
ár eins og greint hafi verið frá í yfir-
lýsingu frá fyrirtækinu fyrir
skömmu. „Við höfum alltaf látið
gera milliuppgjör og töldum okkur
knúin til að gefa út yfirlýsingu um
stöðuna, einfaldlega vegna þess að
ýjað var að því að við værum að fela
okkur á bak við fjárhagsleg vand-
ræði. Það er bara ekki rétt og staða
okkar er ágæt. Hins vegar segjum
við hingað og ekki lengra. Við höf-
um sótt um kvóta. I janúar skrifuð-
um við til Byggðastofnunar og báð-
um um lán til að kaupa kvóta því
það era blóðpeningar að leigja
kvóta. Það er hræðilegt en okkur
var ekki svarað. Þá skrifuðum við til
þingmanna og ráðherra og óskuðum
eftir að þeir gerðu sitt til að við
fengjum svar. Það kom eftir sex
mánuði og var nei.“
Mátti ekki gefa
starfsfólkinu með kaffinu
Sæunn segist vera beitt ranglæti
af ráðandi öflum, að hún sitji ekki
við sama borð og aðrir, en þvertek-
ur fyrir að það sé hún sem sé á móti
kerfmu.
„Ég hef oft þurft að hafa mikið
fyrir mínu og þurft að leggja mikið
á mig til að ná fram rétti mínum en
það er ekki að vera á móti kerfinu.
Hins vegar hefur oft hallað á mig og
í því sambandi má nefna að mér
finnst alveg rosalegt að ég skuli
ekki mega gefa fólkinu mínu brauð
með kaffi og að ég skuli ekki mega
fara á fætur klukkan fimm á morgn-
ana til að baka handa fólkinu mínu
svo því líði vel. Nei. Þess í stað skip-
uðu skattayfirvöld mér að segja hve
margir kaffibollar væra drakknir,
hve margir drykkju kaffi yfir dag-
inn og hverjir drykkju hvað og
borðuðu hvað. Eins var sett út á að
keyptur var blómvöndur fyrir 1.734
krónur og ég var beðin um skýringu
því ekki væri séð hvaða tilgangi
þetta þjónaði í rekstri fyrirtækisins.
Það var grafið upp að ein stúlkan
átti 25 ára afmæli og fékk blóm-
vöndinn af því tilefni. Við eram
hundelt en eina afleiðingin er sú að
fólkið fær ekki lengur kaffi. Þegar
ég hugsa um þetta svíður mér mest
að ég var mikið með unglinga í
vinnu, einkum á sumrin, og það var
yndislegt að sjá gleðina og vænting-
amar í svipnum - hvað ætli við fáum
í dag - en þetta mátti ekki. Hins
vegar er ég ekki frá því að fólkið,
sem tók þetta frá mínu fólki og of-
sótti mig, fái frían mat á sínum
vinnustað. Ég veit að það býr við
ansi mikil fríðindi."
Hún er í vöm en ætlar að sækja
til sigurs. „Ég er ekki á móti kerf-
inu en það hefur alltaf þurft að
lemja á mér og mér hefur fundist að
ég hafi eiginlega alltaf verið sett
hjá. Menn fetta fingur út í það sem
ég geri og gera mér allt eins erfitt
og mögulegt er, leggja steina í götu
mína; þetta er urð og grjót, upp í
mót. Mér finnst freklega gengið
framhjá mér í úthutun byggðakvóta
Byggðasjóðs. Ég hafði allt til að
bera og mér finnst með ólíkindum
að Egill Jónsson, stjórnarformaður
Byggðasjóðs, skuli koma fram fyrir
alþjóð og segja að hann eigi ekkert
sökótt við mig. Ég er ekki að biðja
um þessa úthlutun heldur er það
bæjarfélagið sem átti skilið að fá
hana.“
Baneitruð
Engum dylst að Sæunn er mikil
atorkukona. Hún berst fyrir rétti
sínum en segist ekki hafa áhuga á
að fara í stjómmálin.
„Nei. Ég held að ég hafi miklu
meiri áhrif á þessi mál með því að
ganga fram fyrir skjöldu eins og ég
geri. I eðli mínu er ég rosalega mik-
il sjálfstæðismanneskja og það
verður aldrei frá mér tekið en
margir sjálfstæðismenn vilja ekki
tala við mig og á hinum vængnum
er ég líka talin baneitrað. Samt held
ég að ég nái alltaf að vera heiðarleg
í málflutningi mínum og það er ekki
síst mikilvægt í þessu máli því ég er
að skera á illkynja mein sem þarf að
opna og hreinsa. Það er svo alvar-
legt en menn fljóta svo sofandi að
feigðarósi að börnin mín og bama-
böm eiga eftir að skríða að dyrum
einhverra auðkýfinga og biðja um
ölmusu verði ekkert að gert. Þetta
litla land lifir af fiskveiðum en er
það líf sem bíður þeirra?“
40% kvótans í landvinnslu
Sæunn segir lausnina felast í
lagasetningu.
„Við verðum að vera heiðarleg og
viðurkenna að þetta er komið út í
hreina vitleysu. Það verður að ætla
landvinnslunni ákveðinn hluta af út-
hlutuðum kvóta Tekið hefur verið á
þessum málum í Noregi, Færeyjum
og Alaska og við verðum að gera
slíkt hið sama. Ég er ekki viss um
að byggðakvótinn sé lausn sem slík-
ur heldur verður að viðurkenna að
við lifum á fiskveiðum. Fólkið héma
í bænum vinnur við þetta, þetta er
lífsviðurværi þess. Það kann þetta,
vill vera héma og á skýlausan rétt á
að vinna við þetta en lífsbjörgin hef-
ur verið tekin frá því. Það á ekki að
vera hægt að setja allt yfir á frysti-
togarana heldur á landvinnslan að
fá 40% af kvótanum. Þá getum við
unað glöð við okkar og við eigum
fullan rétt á að fá til baka það sem
okkur ber. Við landsbyggðarfólk
viljum ekki láta segja okkur fyrir
verkum og ráðamenn era menn að
meiri ef þeir þora að setjast niður
og viðurkenna þessi mál. Stærstu
fyrirtækin kaupa önnur, jafnvel fyr-
ir milljarða á mánuði, og segjast
vilja efla þau og styrkja, hjálpa
þeim með kvóta og reyna að byggja
upp. Á sama tíma er allt hranið hér
en allir þegja um það. En hvað býr
á bak við orð stóru fyrirtækjanna?
Era allir búnir að gleyma að sagt
var að Guðbjörgin ætti að vera
áfram á ísafirði þrátt fyrir söluna?
Hún landaði að vísu þar, einu sinni
eða tvisvar, svo var hún komin til
Akureyrar og ekki leið á löngu þar
til hún var horfin úr landi. Þá spurði
ágætur maður hvað verið væri að
hnýta í það sem hann hefði sagt fyr-
ir mánuði eða ári, því hvaða máli
skipti það? Ef þetta er orðið svona,
að allir geti sagt það sem þeim dett-
ur í hug, gert það sem þeim dettur í
hug, er um stjórnleysi að ræða. Þeir
era orðnir fjórir sem berjast um að
ná yfirráðum, ekki aðeins í kvótan-
um heldur líka í flutningunum. Eftir
að Verðbréfaþingið kom hafa allir
brjálast og öllum leyfist allt.“
Að sögn Sæunnar þyrfti Olafs-
fjörður að fá 400 til 500 tonn af
kvóta til að fullnægja þörfum íbú-
anna í sambandi við vinnu. „En það
er ekki bara afskiptaleysið sem ég
gagnrýni heldur sú mannfyrirlitn-
ing sem í því felst. Okkur er hegnt
fyrir það að ekki hafi þurft að borga
atvinnuleysisbætur héma en við
höfum haldið fullri vinnu í frystihús-
inu í tæplega þrjú ár. Okkur er
hegnt fyrir það að hafa sýnt kjark
og áræði, að berjast nætur og daga
við öflun hráefnis úti um allan heim
eins og strákamir hafa gert. Okkur
er hegnt fyrir það að hafa ekki setið
með hendur í kjöltu og grenjað í
fjölmiðla. Við höfum lagt spilin á
borðið og reynt að tala við ráða-
menn af heilindum en eram ger-
samlega hundsuð og fyrirlitin og
jafnvel er farið þá leiðina að reyna
að gera okkur tortryggileg. Ástæð-
an er siðblinda, að ég held. Menn
era gersamlega orðnir siðblindir
auk þess sem forystumennimir
þora ekkert að gera í málinu. Mikið
er talað fyrir kosningar en svo
heyrist ekkert í þeim á milli. Hins
vegar þekki ég engan stjómmála-
mann sem ekki hefur stórgrætt á
því að hafa þorað að hafa sannfær-
ingu. Tilfellið er að fólkið virðir þá
sem hafa sannfæringu og því er
framkoma þeirra í þessu máli mesti
misskilningur. En við skulum huga
að því að fari sem horfir verður öll
útgerðin komin á fjórar hendur eftir
eitt til þrjú ár og hvað gera menn
þá? Semja við erlendar útgerðir?"
Málið til dómstóla
Vinnsla hjá Sæunni Axels hefur
miðast við það sem gengið hefur
best hverju sinni en mest er unnið í
salt. Um þessar mundir er verið að
pakka skreið á Ítalíu. „Við vinnum
og verkum eftir árstíðum, hvað
gengur best hverju sinni, og allt er á
fullu og við höfum ekki lokað,“ segir
Sæunn en bætir við að hún óttist
vald stóru fyrirtækjanna. „Þau hafa
í hendi sér að rotta sig saman og sjá
til þess að ég fái engan kvóta. Þau
geta keyrt mig upp að vegg en ég
læt það ekki gerast mótþróalaust."
Framhaldið ræðst væntanlega
fyrir dómstólum. „Sæunn Axels ætl-
ar ekki að hætta heldur halda áfram
en með aðgerðum okkar eram við að
knýja menn til að ræða þessi mál og
knýja þá til að viðurkenna að vit-
laust hefur verið starfað. Það era
mistök hvemig þetta hefur æxlast. I
þijú ár höfum við talað fyrir daufum
eyram. Um leið og sameiningin varð
héma hjá Þormóði ramma og Sæ-
bergi sást hvað var að gerast og
ljóst að málin þurfti að endurskoða
því þau gengu ekki að óbreyttu. Með
sameiningunni vora báðir íshústog-
ararnir teknir og þeim siglt í burtu
en allur þorskkvótinn settur á
frystitogarana. Enginn hefur fengist
til að ræða þetta og allir hummað
málið fram af sér og láta það fara í
taugamar á sér. Blákalt hefur verið
sagt: Ætlið þið að fara að byrja einu
sinni enn? Úthlutunin er komið sem
fyllti mælinn. Við eram staðin upp
og ætlum ekki að setjast. Við ætlum
að keyra þetta út á brún og krefja
menn svara. Krefjast þess að málið
verði endurskoðað. Kvótinn er að
fara á fjórar hendur en það á að
þegja málið í hel. Ég ætla að fá mér
góðan lögfræðing og láta reyna á
málið alls staðar. Ég ætla með það
til umboðsmanns Alþingis, fyrir
dómstóla og ég ætla líka að láta
skoða það hjá ESB hvort þetta sé
réttlætanlegt. Ég fer allar leiðir sem
mér era færar en ég ætla ekki upp á
hól og arga. Ég ætla að keyra þetta
ískalt og neyða menn að borði til að
ræða málið. Það getur ekki gerst að
forsætisráðherrann rísi upp og vilji
breyta lögum vegna Fjárfestingar-
banka atvinnulífsins en hann segir
ekkert við því að bankar eru famir
að taka veð í fjöreggi þjóðarinnar.
Er það lögum samkvæmt? Og lífeyr-
issjóðirnir hafa keypt kvóta. Svo
telja verkalýðsfélögin sig geta risið
rammheilög upp og alveg gáttuð á
því að Sæunn sé að segja upp fólki.
Sjóðirnir kaupa kvóta en Sæunn á
að leigja hann. Sjá ekki allir að þetta
er ekki rétt?“
Morgunblaðið/Kristján Kristjánsson
HJÓNIN keyptu hótel Brimnes fyrir tveimur árum en þar gengur Sæ-
unn í hvaða verk sem er og var að setja mat á diska þegar Morgun-
blaðsmenn bar að garði.