Morgunblaðið - 20.08.1999, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 20. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Baráttan
um athyglina
Danska akademían starfar á vettvangi
málsins og bókmenntanna, fræddi J0rn
Lund Sigrúmi Davíðsdóttur um. Jafn-
framt kvaðst hann efast um að íslensk
hreintungustefna fengi staðist til lengdar.
Nordfoto/Jens Norgaard Larsen
Jarn Lund er þekktur málvísindamaður í heimalandi sínu, Danmörku.
Hann er ritstjóri Stóru dönsku alfræðiorðabókarinnar og ritari
Dönsku akademíunnar, sem sækir Island heim um helgina.
„VIÐ getum bara flett þessu
upp,“ segir J«rn Lund. Líkt og gert
er á um það bil 30 þúsund heimilum
og vinnustöðum í Danmörku teygir
hann sig í Den store danske
encyklopædi og fær svarið við því
sem skiptir máli varðandi Dönsku
akademíuna. „Og svo hefur aka-
demían auðvitað heimasíðu. Það
verða allir að hafa heimasíðu nú til
dags,“ bætir hann glettnislega við.
Lund flettir þó upp í nýju dönsku
alfræðinni af meiri kunnugleik en
aðrir landar hans, því hann er aðal-
ritstjóri bókarinnar, sem nú er
komin á 13. bindi, en alls verða þau
tuttugu. Gyldendal réðst í þetta
stórfyrirtæld, en Lund situr nú
einnig í þriggja manna stjóm Gyld-
endalsamsteypunnar. Akademían
er tilefni spjallsins, því Lund er rit-
ari hennar, en hún verður á Islandi í
dag og á morgun, svo því hafa
helstu andans menn Dana viðdvöl á
íslandi nú.
Jpm Lund er ekki í vafa um
gagnsemi akademíunnar, þótt hann
hafi annars þekkt lítið til hennar áð-
ur en hann varð félagi í henni fyrir
tíu árum. I hans huga er hún óháð
rödd er tekur mið af bókmenntun-
um innan um raddir hagsmunaaðila
og skemmtanaskapenda. „Við emm
skattgreiðendum ekki byrði,“ bætir
hann við. Akademían fær smá fram-
lag frá menningarráðuneytinu, en
einnig annars staðar frá og er því
aðeins hálfopinber stofnun.
Akademían hefur einnig augun á
tungumálinu, nauðsynlegu verkfæri
bókmenntanna, og Lund er einmitt
með vegna málvísindabakgrunns
síns. Hann hefur lengi haft áhuga á
íslandi, bjargar sér á íslensku og
hefur skilning á hreintungustefnu
íslendinga, „en ég held ekki að hún
standist til lengdar,“ bætir hann við
hugsi.
Akademía í þágu bókmenntanna
Það hafa verið tO akademíur í
Danmörku undanfamar aldir en
„Det Danske Akademi" var stofnuð
1960, meðal annars af Karen Blixen.
Hún lét síðan eignir sínar renna til
akademíunnar, sem því er til húsa í
Rungstedlund við Strandvejen
norður af Kaupmannahöfn.
Tilgangurinn er að „starfa í þágu
dansks anda og tungumáls, einkum
á sviði bókmennta". Akademían út-
hlutar árlega 9 verðlaunum. Hin
veigamestu eru „stóru verðlaunin",
300 þúsund danskar krónur, sem
veitt em til að vekja athygli á mikil-
vægum rithöfundi og verkum hans.
Nýlega gaf danski rithöfundurinn
Cecil Bedker akademíunni eina
milljón danskra króna, um 11 millj-
ónir íslenskra króna, til að stofna
vegleg dönsk bamabókaverðlaun.
„Það hljómar kannski hátimbrað
þetta með danskan anda og tungu-
mál,“ segir Jom Lund, „en bók-
menntirnar lifa í tungumálinu og
því eðlilegt að akademían snúist um
þær.“ Hann er heldur ekki í vafa
um mikilvægi hennar. ,Akademían
er mjög mikilvæg," segir hann af
þunga, „því hún er vettvangur
óháðra umræðna, án þess að mark-
miðið sé völd og áhrif, skoðana-
myndun og athygli fjölmiðla."
Næstum fslenskar aðstæður
I akademíunni lifir umræða og
hlustun. „Ég man ekki eftir öðmm
vettvangi, þar sem þetta tvennt er í
öndvegi og ekki leitast við að koma
sjónarmiðum á framfæri eða næla
sér í athygli," segir Lund. „Aka-
demían er mikilvægur liður innan
um alla atburðina, sem beinast að
sölu. Við leggjum áherslu á gildið í
dönskum bókmenntum, en án
stórra yfirlýsinga."
Og mikið rétt, því það fer ekki
mikið fyrir akademíunni út á við, en
samkomur hennar með upplestrum
og umræðum eru vel sóttar. Einu
sinni á ári er haldin rithöfundahelgi,
þar sem skáld og rithöfundar, bæði
félagar og aðrir, koma og lesa upp og
menn ræða verldn af hjartans lyst.
„Þá er aðeins lesið upp, engum
textum dreift,“ segir Jpm Lund.
„Þar ríkja næstum íslenskar að-
stæður með þessari áherslu á hið
talaða orð og kröfu um fullkomna
einbeitingu. Eg er alltaf útkeyrður
eftir þessar samkomur."
Og heldur ekki þama er gerð til-
raun til að skapa viðburði. „Það er
vart haldin sú samkoma, sem ekki
gengur út á að fanga athygli fjöl-
miðla. Jafnvel móttökur bókaforlag-
anna, sem eru ætlaðar til að fólk
hittist, virðast misheppnaðar ef það
er ekki sagt frá þeim með myndum í
blöðunum," segir Jorn Lund og
minnir á hvemig athafnir eins og
brúðkaup og afmæli séu að snúast
upp í myndatökutækifæri.
„Atburðir hætta að snúast um að
njóta þeirra hér og nú, heldur verður
meginatriðið að sjóða þá niður í
myndir," bætir Lund við og hristir
höfuðið. Akademían tekur ekki þátt í
viðburða- og niðursuðumenningunni.
Islandsferð akademíunnar er að-
eins önnur utanlandsferð hennar.
Áður hefur hún heimsótt systur-
stofnun sína í Svíþjóð, sænsku aka-
demíuna. „Ég þarf helst að komast
til íslands með reglulegu millibili,"
segir Jpm Lund með bros á vör, því
að landið og umhverfið þar togar í
hann. Flestir félaganna hafa verið á
íslandi áður og eiga þar góða vini
og góðar minningar þaðan.
„Það er einfaldlega mikill áhugi á
dönskum bókmenntum á Islandi,"
bætir Lund við „og nú er svo gleði-
legt að það er einnig mikill áhugi á
íslenskum bókmenntum í Dan-
mörku, ekki aðeins á miðaldabók-
menntunum heldur einnig á nútíma-
bókmenntum, eins og sjá má á út-
gáfu þeirra hér. Islandsferð er
einnig vel til fundin, því ef einhvers
staðar í heiminum er áhugi á bók-
menntum þá er það á íslandi," full-
yrðir Lund hikstalaust og er fullur
þakklætis yfir gestrisni Islendinga.
Hreintungustefnan fær vart
staðist til lengdar
Akademían fylgist grannt með
tungumálinu og sama gildir um
Jem Lund, sem um árabil starfaði
sem málvísindamaður og þá einnig í
dönsku málnefndinni. Hann þekkir
einnig til nýlegra sænskra um-
ræðna í kjölfar tillagna prófessor-
anna Margaretu Westman og Ulf
Teleman um að lögfesta verði
sænskuna í Svíþjóð til að hamla
gegn innrás enskunnar.
„Vestanvindurinn í menningar-
efnum er staðreynd og þótt það séu
takmörk fyrir hvað ég þoli í mál-
farslegum efnum er ég ekki eins
áhyggjufullur og þau Margareta og
Ulf, sem rökstyðja mál sitt þó vel,“
segir Lund og kveðst vera í minni
vamarstöðu en þau. „Ég held að
samfélagið þoli vel þrýsting ensk-
unnar og sé ekki hvernig er til
dæmis hægt að skipa dönsku fyrir-
tæki eins og Novo Nordisk að senda
út allt sitt efni á dönsku, þegar það
er með deildir út um allan heim.“
Enn flettir Lund upp í alfræðinni
máli sínu til stuðnings, nú til að
vitna í nýlegar rannsóknir á orða-
forða danskra blaða, sem sýna að
16-17 prósent orðaforðans komu úr
þýsku, 4-8 prósent úr grísku og lat-
ínu og innan við eitt prósent úr
ensku. „Ensk orð koma vissulega
hraðar inn en áður,“ bendb- Lundá.
“Við höfum tekið inn orð eins og
„computer" (tölva), en segjum
„computeren" og ekki „the comput-
er“. Önnur orð, til dæmis
„lommeregner" (vasareiknivél) þýð-
um við líkt og íslendingar, en við
höfum hins vegar ekki tekið gömul
orð og gefið þeim nýja merkingu
eins og þið gerið.“
Lund bendir einnig á að danskan
sé í hópi hundrað stærstu mála í
heimi af um sex þúsund málum.
„Áður vorum við undir þýskum
máláhrifum, nú enskum. Við viljum
búa í hnattrænum heimi og ég sé
ekki hættuna á því að æ fleiri Danir
kunni ensku. Danskan er eftir sem
áður besta mál í heimi - fyrir Dani.
Vísindamenn geta tjáð sig á dönsku,
þótt þeir skrifi á ensku,“ segir Lund
og minnh- á að hér gegni nýja
danska alfræðin einnig mikilvægu
hlutverki, því þar sé skrifað á
dönsku um ýmis sérsvið.
íslensk hreintungustefna liggur
J0rn Lund fjarri, „en ég skil vel að
þið styðjist við hana. Islensk mál-
stefna hæfir vel íslenskum aðstæð-
um. Það er skiljanlegt að lítið mál-
samfélag grípi til öflugri aðgerða en
stærri samfélög. Ég heyrði einu
sinni íslending gagnrýna landa sinn
harkalega fyrir að sletta, en svo
kvaddi gagnrýnandinn með því að
segja „bless“. Það er erfitt að vera
sjálfum sér fullkomlega samkvæm-
ur. Ég held að íslensk hreintungu-
stefna fái heldur ekki staðist til
lengdar, en Islendingar hafa vissu-
lega haft gagn af henni.“
Hafnarborg viðrar safnið
Listamaðurinn Egill Sæbjörns-
son og einn hljómsveitarmeð-
lima Járnfrúarinnar.
-/elina
Fegurðin kemur innon fró
Laugavegi 4, sími 551 4473
Egill Sæbjörns-
son kynnir
sportplötu
MYNDLISTARMAÐURINN Egill
Sæbjömsson heldur útgáfuteiti í
kvöld, föstudagskvöld, kl. 21 á Kaffi
Thomsen í Hafnarstræti. Hann mun
sýna nokkur myndbönd sem búin
hafa verið til við tónlist af nýrri
plötu hans, The Intemational
Rock’n Roll Summar of Egill Sæ-
bjömsson. „Ég spila sjálfur á öll
hljóðfærin og bý til tónlistina sjálf-
ur sem tekin hafa verið upp á tölvu í
heimahúsi. Upphaflega vom lögin
10 en ég fækkaði þeim niður í fjög-
ur. Reyndar bætti ég svo við stuttu
aukalagi, til þess að efnið væri að-
gengilegra. Þetta er sportplata.
Hún er svo stutt, svona eins og
sportbíll," segir Egill.
Tvö myndbandanna em teikni-
myndir. Annað myndbandið sýnii-
lítinn bíl aka í gegnum myndir utan
á gömlu plötuumslögum og hitt er
við lagið Dýrarokk, búið til út frá
einni mynd úr bókinni Hin fjögur
fræknu og Hryllingshöllin þar sem
Hin fjögur fræknu taka þátt í
hljómsveitakeppni og keppa m.a.
við skuggalega pönkhljómsveit,
Ræflana. Egill segist nota þessar
aukapersónur, Ræflana, til að láta
þá flytja lagið fyrir sig. Myndunum
er breytt í tölvu og síðan eru þær
settar saman í teiknimyndaforrit og
þannig er myndbandið búið til.
Egill útskrifaðist úr MHÍ 1987 og
starfar nú í Berlín.
MYIYDLIST
llafnarborg
SUMARSÝNING 1999
Opið alla daga nema þriðjudaga
frá 11-18. Aðgangseyrir kr. 200.
Tii 23. ágúst.
HÁSUMARIÐ er tími sumar-
sýninga og þá hafa listasöfnin
tækifæri til að viðra myndir úr
eigin eigu. Sumarsýning Hafnar-
borgar er þrískipt að þessu sinni.
í aðalsalnum er úrval landslags-
málverka, aðallega frá fyrri hluta
aldarinnar, þar sem hið klassíska
íslenska landslagsmálverk frá
fjórða og fimmta áratugnum er
mest áberandi. Maður hefði búist
við meiri breidd í myndavali og
svo virðist sem að sá rammi sem
sýningarstjórar hafa gefið sér til
að velja inn í var fullþröngur til
að byrja með. En ef úrvalið er
þröngt þá er það aftur á móti
ekki nógu þröngt til að geta talist
einhvers konar úttekt á einhverj-
um þætti íslenskrar myndlistar,
enda hefur það áreiðanlega ekki
verið ætlunin. En þar kennir ým-
issa litríkra grasa og flestir ættu
að geta fundið eitthvað sem gleð-
ur augað.
Myndir Finns Jónssonar frá
sjávarsíðunni er margar hverjar
kröftugar og málverk hans „Brim
við suðurströndina" er gott dæmi
þar um, með óvenjulegu og dulúð-
ugu litavali, sterkum andstæðum
og miklum sviptingum, sem magna
upp tilfinningu fyrir veðrabrigðum
og krafti brimsins.
í samanburði er kyrrðin upphaf-
in og tímalaus í sérlega fallegri
mynd eftir Þórarin B. Þorláksson,
sem sýnir Saurbæ á Rauðasandi,
frá 1912. Ég staldraði líka við
mynd eftir Ásgrím Jónsson, sem
mér fannst búa yfir óvenjumiklum
expressjónískum ofsa, af Ásgrími
að vera, „Vetrarsólhvörf í Hafnar-
firði“, frá 1930, þar sem kvöldsólin
svífur eins og vígahnöttur yfir tog-
ara á leið til hafnar. „Við beitar-
hús“, eftir Guðmund Einarsson frá
Miðdal, frá 1944, sker sig úr öðr-
um myndum á sýningunni, þó ekki
væri fyrir annað en að sýna at-
hafnalíf að vetri til, en á myndinni
sést hvar fjárhópur stendur við
útihús, smali með hund sinn geng-
ur í átt til hans, í bakgrunni sést í
bæjarhús, og yfir öllu hvílir grámi
vetrarins.
I Sverrissal á neðri hæðinni
eru myndir úr safni Sverris
Magnússonar, sem salurinn er
nefndur eftir, og Ingibjargar Sig-
urjónsdóttur. Valin hafa verið tólf
málverk og þar er að finna marga
af þeim myndlistarmönnum sem
maður saknaði á efri hæðinni,
eins og Júlíönu Sveinsdóttur,
Kristínu Jónsdóttur, Jóhann
Briem og Þorvald Skúlason.
Einnig er að finna málverk eftir
Jón Stefánsson, Benedikt Gunn-
arsson, Nínu Tryggvadóttur,
Kjartan Guðjónsson, og Kristján
Davíðsson. Málverk Kristjáns,
„Börn að leik í fjöruborði", frá
1949, sýnir svo ekki verður um
villst, að Kristján var með putt-
ana á púlsi evrópskrar myndlist-
ar á þessum árum.
í Apótekinu svokallaða, inn af
Sverrissal, er sýning á 26 grafík-
myndum, einu málverki og sjálfs-
mynd í pastel, eftir Gunnar Á.
Hjaltason, hafnfirskan listamann
og gullsmið. Sýningin er til minn-
ingar um Gunnar, sem lést á þessu
ári. Gunnar ánafnaði Hafnarborg
nær allar grafíkmyndir sínar og
eru myndirnar úr eigu safnsins.
Það er ástæða til að staldra við og
skoða vel tréristur og dúkristur
Gunnars, því hann hefur náð ör-
uggum tökum á þeirri tækni, þar
sem saman fara skýrir drættir,
vandlega útfærð myndskipan,
jafnvægi í formum, og lifandi og
fjölbreytt línuspil. Margar mynd-
anna sýna Hafnarfjarðarbæ, sér-
stætt bæjarstæðið og umhverfið,
þannig að það má með sanni kalla
Gunnar bæjarlistamann, og er vel
við hæfi að almenningur hafi að-
gang að myndlist hans í Hafnar-
borg.
Gunnar J. Árnason