Morgunblaðið - 22.08.1999, Síða 29
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999 29
Gestir eru hvattir til gönguferða í nágrenni Heilsustofnunar. Boðið er upp á fjögur stig
skipulegra gönguferða sem eru miserfiðar.
Stjórnendur daglegs reksturs Heilsustofnunar Nátt- Mötuneyti Heilsustofnunar býður eingöngu upp á
úrulækningafélagsins, Hulda Sigurlfna Þórðardóttir heilsufæði sem samanstendur af grænmeti, ávöxtum,
hjúkrunarforstjóri, Árni Gunnarsson framkvæmdastjóri korni, baunum, mjólkurvörum og fiski.
og Guðmundur Björnsson yfirlæknir.
mætti draga verulega úr sjúkdóm-
um, einkum á efri árum. Þetta var
mjög merkileg spástefna og hefur
verið gefinn allt of lítill gaumur. En
við erum sem sagt nýbúin að gera
samning við gríðarlega stórt sjúkra-
hús og endurhæfingarstofnun við
Balatonvatn í Ungverjalandi. Við
ætlum að skiptast á fagfólki og upp-
lýsingum og þeir ætla að veita okkur
sérfræðiaðstoð við uppbyggingu á
þessu nýja bað- og endurhæfíngar-
húsi sem við ætlum að reisa hérna.
Við erum búin að þarfagreina nýtt
bað- og endurhæfingarhús sem yrði
einhvers staðar á bilinu 1000-1400
fermetrar að stærð. Þar yrðu
innilaugar, böðin, endurhæfingarað-
staðan o.fl.
Síðan erum við með mjög spenn-
andi verkefni sem er samstarf við dr.
Jón Braga Bjarnason prófessor sem
hefur verið að gera rannsóknir á
ensími sem hann vinnur úr
þorskslógi og hefur sýnt sig vera
mjög gott við psoriasis og exemi og
við notkun hefur komið í Ijós að
þetta er mjög virkt efni til þess að
draga úr gigtkvillum. Við erum núna
að fara í svo kallaða „double-blind“
rannsókn með gerviefnum í sam-
starfi við Jón.
Við ætlum okkur líka að rannsaka
leirinn sem við notum í leirböðin
vegna þess að það hefur vantað; við
vitum ekki alveg af hverju leirinn
hefur þau áhrif sem hann hefur en
hann hefur sannanlega þau áhrif að
t.d. gigtveikt fólk sem þjáist mjög af
verkjum er verkjalaust í 3-4 daga
eftir leirböð og þá er hægt að taka af
því verkjatöflur sem oft hafa slæm
áhrif á slímhúð í maga o.s.frv. Við
höfum núna sótt um styrk til Evr-
ópuráðsins og erum að undirbúa
okkur undir samstarf við bæði Ung-
verja og Breta um þessar rannsóknir
og mögulega koma Þjóðverjar inn í
þetta þannig að þetta yrðu þriggja til
fjögurra þjóða rannsóknir. Ef við fá-
um styrk gæti hann skipt tugum
milljóna þannig að það er mjög
sjjennandi mál.“ Aðspurður játar
Árni því að aðild Heilsustofnunar að
Evrópusambandi heilsustofnana,
ESPÁ (European Spas Associatiorí),
sé lykillinn sem opni dyrnar að
mögulegum styrkjum í Evrópu. „Það
greiðir götu okkar alveg ótrúlega
vel, þannig að við erum mjög bjart-
sýn á að fá þennan styrk og geta þá
opnað rannsóknaraðstöðu hér, sem
við þurfum mikið á að halda.
Nú, síðan gerðum við í vor samn-
ing við Kínverja um samstarf. Liður
í því er m.a. það að við fáum kín-
verskan lækni í haust, hámenntaðan
„hefðbundinn" lækni sem er marg-
faldur doktor í sinni grein en hefur
síðan sérhæft sig í nálarstungulækn-
ingum, og okkur langar að athuga
hvort við getum nýtt okkur þekkingu
hans með einhverjum hætti.“
ísland hefur margt sem önnur
lönd hafa ekki
2300-2500 gestir dvelja á Heilsu-
stofnun á ári og eru um 140 manns á
launaskrá en stöðugildin eru um 100.
Stofnunin nýtir ekki nema 93% af
heimiluðum stöðugildum sem kemur
til vegna þess að verið er að hagræða
og skera niður í rekstrinum til að
endar nái saman. Engu að síður er
margt á döfinni og Árni hefur mikla
trú á framtíðarmöguleikum stofnun-
arinnar. I Evrópu eru um 1000
heilsustofnanir starfræktar sem eru
oft mikilvægur þáttur í tekjuöflun
viðkomandi landa af ferðamennsku.
Árni er þeirrar skoðunar og finnst sú
hugmynd snilldarleg að gera
Reykjavík að Heilsuborg. „Við höf-
um nefnilega allt sem hinar þjóðim-
ar vantar. Eg er búinn að ferðast
mikið og skoða staði þar sem þessar
heilsustofnanir eru og þeir eru að
glíma við óhreint vatn, súrt regn,
mengun af hvers konar tagi þó hún
sé ekki upprunnin úr heimalandinu,
hún virðir engin landamæri. Við höf-
um a.á.m. hreina vatnið, leirinn,
ferska vatnið, hreinu matvælin.
- Hvernig sérðu fyrir þér að
tengsl Heiisustofnunar við ferða-
mennskuna gætu orðið?
„Þau geta náttúrulega orðið
þannig að ferðaskrifstofur setji upp
heilsuferðir. Sko, mér finnst nefni-
lega áhugaleysi íslenskra ferðaskrif-
stofa á því að nýta þessa möguleika
algjört. Það er miklu frekar erlendar
ferðaskrifstofur sem leita til okkar
og óska eftir samstarfi en við höfum
bara ekkert rými sjáðu, við getum
ekki boðið upp á neitt. En t.d. fyrir
fjárfesta að fara út í uppbyggingu á
heilsustofnunum hér á Islandi...“
Árni er þeirrar skoðunar að heilsu-
stofnanir á íslandi séu ónýtt lind
sem gefi fjárfestum gríðarlega
möguleika. „Vegna þess að það verð-
ur erfiðara og erfiðara að reka þess-
ar stofnanir með sómasamlegum
hætti. Þó er mikill vöxtur í þessari
iðju. Fólk er orðið miklu meðvitaðra
um heilsu sína. Menn gera sér grein
fyrir þessu, t.d. þeir sem eru í stjórn-
unarstörfum, að þeir verða að hafa
skrokkinn í lagi. Annað er að ætli
það séu ekki um 11% íslensku þjóð-
arinnar núna sem eru komin á eftir-
launaaldur en 2020 verða það 18%.
Fjölgunin í þessum hópi verður hér
eins og í öðrum löndum og það er af-
skaplega mikils virði að menn geri
sér grein fyrir því að ef hægt er að
stuðla að auknu heilbrigði hjá full-
orðnu fólki, þá sparast óheyrilegar
fjárhæðir í útgjöldum heilbrigðis-
kerfisins. Þetta eru líka mál sem
stjórnmálamenn þurfa að hugsa
meira um en við erum ekkert farin
að ræða það á Alþingi Islendinga
hvernig við ætlum að bregðast við
þessari breyttu aldurssamsetningu
þjóðarinnar. Það er ekkert smámál
þegar þeim fækkar sem borga skatta
og þeim fjölgar sem eiga auðvitað
inni að fá að njóta þess sem þeir eru
búnir að greiða til samfélagsins."
- Verður það þá þannig að þínu
mati að hér rísi nokkurs konar
heilsuhótel?
„Já, það er auðvitað það sem verð-
ur. Þessi stofnun er mitt á milli þess
að vera sjúkrahús og vera heilsu-
stofnun. Við höfum haft það mottó að
við viljum helst ekki og við höfum
ekki mannafla til að taka við fólki
sem er rúmfast, þannig að allt mið-
ast við að fólk hafi sem mest fótaferð
og geti klætt sig sjálft og matast og
komið sér í þjálfunina."
- Eru ekki mestu vaxtarmögu-
leikarnir fyrir stofnunina í því að
opna sig út á hinn almenna markað,
burt frá heilbrigðiskerfínu?
„Jú, og við þyrftum helst að losna
frá ríkinu, en hvort það er einhver
grundvöllur fyrir því að láta fólk
borga hér fullan kostnað, ég geri
mér ekki grein fyrir því, það gæti
orðið dálítið snúið.“
Stuðningur og ráðgjöf
stór hluti hjúkrunarinnar
Eftir viðtalið við Árna lá leiðin til
Huldu Sigurlínu Þórðardóttur,
hjúkrunarforstjóra Heilsustofnunar.
Hún hefur sinnt starfi hjúkrunarfor-
stjóra í eitt ár en hefur starfað hjá
Heilsustofnun í nokkur ár. Árið áður
en hún tók við starfi hjúkrunarfor-
stjóra starfaði hún á sjúkrahúsi. St-
arf hennar felst í daglegri stjórnun
ásamt deildarstjóra hjúkrunardeild-
arinnar sem kemur að meðferð alh-a
dvalargesta en í mismunandi mæli
eftir orsökum dvalarinnar. Tuttugu
starfsmenn heyra til hjúkrunardeild-
inni og hjúkrunarforstjórinn sér um
að ráða í þau störf. Hún greinir
einnig ástand sjúklinga sem sendir
eru frá sjúkrahúsunum til meðferðar
en miðað er við að fólk sé sjálfbjarga
með athafnir daglegs lífs. Rekstur
hjúkrunardeildarinnar er sem sagt á
hennar höndum en einnig hin fag-
lega stjórnun, fræðsla fyrir dvalar-
gesti og umsjón með meðferðarlín-
unum. „Svo hef ég verið með stuðn-
ingsviðtöl og ég hef tekið fullan þátt í
slökun og verkjalínunni. Á hverjum
degi erum við með nokkra möguleika
á slökun; byrjað er á morgunhug-
leiðslu og síðan sjáum við um slökun
sem er útvarpað af spólum í hátal-
arakerfinu en einnig „lifandi“ slökun
þar sem fólkinu er slakað niður einu
sinni á dag.“ Slökunin getur spilað
stórt hlutverk í verkjameðferð sem
ætlað er að hjálpa fólki að ná stjórn
á verkjunum sem hrjá það, ásamt því
að nota aðrar aðferðir eins og heit
böð.
Margir, sem koma á Heilsustofn-
un til dvalar, eiga um sárt að binda,
hafa lent í ítrekuðum áföllum af ein-
hverju tagi og ekki má líta fram hjá
því að það að missa heilsuna er áfall
út af fyrir sig. Hjúkrunarfræðingar
sér um stuðningsviðtöl fyrir þetta
fólk og einnig ráðgjöf varðandi heil-
brigðan lífsstíl. T.a.m. er hjúkrunar-
fræðingur hluti af teymi sem sér um
ráðgjöf fyrir reykingafólk sem felst í
einnar viku námskeiði í senn og eru
þau haldin á þriggja til fjögurra
vikna fresti yfir vetrartímann. Reyk-
inganámskeiðin eru eina dvalai'-
prógrammið sem krefst ekki tilvís-
unar frá lækni. Stór hluti af starfi
hjúkrunarinnar er að aðstoða fólk
sem er að reyna að grennast, veita
því ráðgjöf og stuðning fyrir utan
það sem næringarráðgjafarnir gera.
Þai’ fyrir utan kemur auðvitað ýmis-
legt upp sem þarf að gera á sjúkra-
húsum, gefa sprautur, taka til lyf og
skipta á sárum.
Getur ekki tekið við öllum
Eitt af erfiðustu hlutverkum
Huldu er að greina ástand þeirra
sem sendir eru frá sjúkrahúsunum
og meta hvort Heilsustofnun sé í
stakk búin að veita þeim þjónustu en
oft verður hún að vísa fólki frá vegna
þess að stofnunin hefur ekki yfir
þeim úrræðum að ráða sem duga.
„Ef hjúkrunarþörf þeirra er meiri en
við getum veitt, þá verð ég stundum
að segja nei. Það er eitt af mínum
erfiðustu hlutverkum. Hér eru
hvorki sjúkrarúm né hjálpartæki
ýmiss konar eins og eru á sjúkrahús-
um. Við verðum að miða við að geta
staðið okkur faglega og getum þess
vegna ekki boðið upp á þjónustu sem
er ekki til staðar jafnvel þó það séu
engin úrræði fyrir einstaklinginn."
Heildræn hjúkrun
- Er áherslan í meðferðinni á
stofnuninni almennt einhvern veginn
öðruvísi en á sjúkrahúsunum?
„Mér finnst fólkið hér vera í ein-
hverjum öðrum fasa; það er ekki
bráðveikt og það er að gera eitthvað
sjálft fyrir sig, borgar meira að segja
fyrir það. Og það leggur sig ofboðs-
lega mikið fram þannig að fólkið sem
við erum að vinna með er svo já-
kvætt og það er staðráðið 1 að koma
sér út úr því hlutverki sem það er
fallið í, sjúklingahlutverkinu. „Eg er
baksjúklingur," segir fólk. Við tölum
héma einfaldlega um fólk með bak-
verki. Við þurfum einhvern veginn
að breyta áherslunum. Héma er
fólk, t.d. á fundum starfsfólks, aldrei
kallað sjúklingar, heldur gestir, dval-
argestir.“ Hulda leggur áherslu á að
á Heilsustofnun Náttúralækningafé-
lagsins sé litið á einstaklinginn heild-
rænt og allar þarfir hans skoðaðar.
Þannig er t.d. einnig hugað að and-
lega þættinum í sjúkraþjálfuninni þó
að hún beinist eðli málsins sam-
kvæmt aðallega að hinu líkamlega.
Hulda veltir einnig upp spurning-
unni um hvað Heilsustofnun hafi um-
fram forláta heilsuræktarstöðvar
sem finna má svo víða og svarar:
„Hún hefur það umfram að það er
hægt að taka manneskjuna úr sínu
umhverfi og setja hana inn í um-
hverfi sem ég hef oft líkt við leg,
maður fer bara inn í móðurkvið, það
er séð fyrir öllum þörfum manns
hérna. Og ég get sagt þér það að það
er fullt af konum sérstaklega, sem
eru að koma hérna, orðnar 40, 50, 60
ára og þær hafa aldrei hugsað um
sjálfar sig, þær hafa aldrei haft
þennan tíma fyrir sjálfa sig. Ef mað-
ur spyr konu um fimmtugt, sem hef-
ur alla tíð helgað líf sitt öðram, hvað
hana langi til að gera, þá veit hún
ekki hverju á að svara, en ef þú
spyrð barn, þá getur það svarað þér
um leið. Þær vita ekkert hvað þær
vilja en þær vita hvað börnin vilja,
barnabörnin, makinn. Oft fara þess-
ar konur heim um helgar til að þvo
en svo vilja þær ekki fara síðustu
tvær helgarnar, þær vilja bara vera
hérna. Þannig að við eram líka að
hjálpa fólki að finna sig. Eg tek
dæmi um konur af því að þetta er
svo áberandi hjá þeim en þetta er
líka hjá körlum.“
Gömlum hefðum og nýjustu vís-
indum blandað saman
Með þá hvatningu í farteskinu að
hugsa meira um eigin vellíðan föram
við á fund Guðmundar Björnssonar,
yfirlæknis Heilsustofnunar. Að hans
sögn hafa miklar breytingar orðið á
faglegu starfsseminni eða lækning-
unum, þar sem nú er miklu virkari
og faglegri endurhæfing en var. „Við
höfum verið að reyna að blanda
þessu saman við þessar gömlu hefðir
sem hér era; það er leirbaðið,
baðmeðferðina, sjúkranuddið og hin
mikla heilsurækt sem er hér og
fræðslu um heilsuvernd og breytta
lífhætti sem er mjög rík í stofnun-
inni. Það hefur gefist mjög vel að
blanda þessu svona saman, hinu
besta úr báðum heimum, þessu
óhefðbundna og hefðbundna. Við er-
um héma með nálarstungu og ýmis
náttúrulyf og gamlar hefðir, leirinn
náttúrlega og sjúkranuddið en síðan
erum við með nútíma sjúkraþjálfun
og nútímalækningar; við höfum
reynt að flytja hinar gömlu hefðir
inn í nútímann. Þannig að ég leyfi
mér að fullyrða að það hafi orðið
bylting í faglegum rekstri á síðustu
árum.“
- Var þá aðaláherslan á þetta
óhefðbundna hér áður fyrr?
„Já, aðaláherslan var á þetta
óhefðbundna og þetta var nokkurs
konar hvíldar- og hressingarheimili
en það var ekki virk endurhæfing
eins og hún er stunduð í dag. Þannig
að mikil breyting hefur orðið á hvað
þetta varðar og það er mjög af hinu
góða. Við tengjumst nú orðið á virk-
an hátt sjúkrahúsum sem senda fólk
til okkar til endurhæfingar.“
Gæðastjórnun er mikilvægur þátt-
ur í starfi Heilsustofnunar að sögn
Guðmundar. Lögð hefur verið
áhersla á að taka vel á móti dvalar-
gestum þannig að þeim líði vel á
stofnuninni og bregðast við kvörtun-
um þeirra á faglegan hátt og reyna
að tayggja að einhver árangur hafi
orðið af dvölinni þegar þeir fara.
„Þetta mótast ekki síst af því að við
höfum verið að taka þjónustugjald af
dvalargestum; þetta er eina sjúkra-
stofnunun á landinu þar sem fólk
greiðir svona hátt þjónustugjald."
Guðmundur segir að dvalargestir
fari almennt mjög ánægðir með
starfið og þann árangur sem náð er,
gerð hafi verið könnun meðal dvalar-
gesta og meðal lækna, er senda sjúk-
linga sína til stofnunarinnar, sem
sýni þetta.
Tortryggni
heilbrigðiskerfisins horfin
- Finnið þið ekki fyrir neinni tor-
tryggni í ykkar garð í heilbrigðis-
kerfínu?
„Ekki lengur. Ég fann fyrir þvi
þegar ég byrjaði fyrir sjö áram en
síðan höfum við unnið markvisst að
því að eyða því. Við tókum upp á
nokkru sem ekki var gert áður, að
senda læknum læknabréf, bjóða
læknum hingað í heimsókn sem sagt,
á námskeið og annað slíkt.
Þetta er í raun eina sjúkrastofnun-
in á landinu sem leggur sig sérstak-
lega fram við að kenna fólki að
breyta um lífsstíl, fólki sem er
kannski ekki orðið sjúkt í eiginlegum
skilningi heldur er á leiðinni að verða
veikt, er of feitt eða reykir of mikið,
er með háþrýsting og að „drepast"
úr stressi. Þetta fólk er ekki orðið
veikt en ástand þess er eins og tíma-
sprengja og það er aðeins spurning
um hvenær hún springur. Og þetta
fólk er sent til okkar og við höfum
sérhæft okkur í að kenna þvi að lifa
heilbrigðu lífi og færa ábyrgðina á
ástandinu á einstaklinginn sjálfan
þannig að hann beri ábyrgð á eigin
heilsu og það er eiginlega okkar
mottó. Að þeim orðum sögðum yfir-
gefur blaðamaður Heilsustofnun
Náttúrulækningafélags Islands í
Hveragerði, staðráðinn í að fá sér
ekki kleinuhring í kaffinu heldur
sundsprett eftir vinnu. Þokunni hafði
létt á Hellisheiði.