Morgunblaðið - 26.09.1999, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 26. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
SKÝRSLA UM VISTFRÆÐIRANNSÓKNIR Á LÍFRÍKI ELLIÐAÁNNA VAR NÝLEGA KYNNT
Morgunblaðið/RAX
Sjávarfoss í Elliðaánum, í hugum margra tákn Elliðaánna.
Óhætt er að segja að margir hafí beðið með talsverðri óþreyju eft-
ir því að Borgarverkfræðingurinn í Reykjavík skilaði af sér
skýrslu um vistfræðirannsóknir á vatnasviði Elliðaánna sem stofn-
að var til í kjölfarið á samþykkt borgarráðs 5. september 1995 síð-
astliðinn. Laxastofn Elliðaánna hefur verið að skreppa saman ár
frá ári, svo mjög að margur óttast að hann, og árnar með, séu að
renna sitt skeið á enda. Guðmundur Guðjónsson rýndi í skýrsluna
á dögunum og komst að raun um að stungið er upp á nokkrum at-
riðum til úrbóta og mikil áhersla er lögð á auknar rannsóknir.
EKKI þarf að tíunda
hver tilurð skýrslunar
er. Byggð og atvinnu-
starfsemi hefur þrengt
mjög að Elliðaánum og
ósasvæði þeirra, meng-
unarslys hafa verið tíð, vatnsborðs-
truflanir hafa skaðað afmörkuð
svæði, kýlaveiki hefur herjað á laxa-
stofninn og nýr, hugsanlega skæður
þörungur að nafni Vatnaflóki, hefur
teppalagt árnar á stórum köflum.
Fleira mætti telja, og ofan í þessu
öllu saman hefur laxgengd og veiði
farið hríðminnkandi ár frá ári. Marg-
ir hafa tjáð sig um þessi mái og kraf-
ist skjótra lausna, en e.t.v. er slíkt
ekki til. Þá hafa margir látið í Ijósi
áhyggjur um að vandamál Elliða-
ánna séu svo margþætt og flókin að
ekki verði til bots komið með hvar
best sé að byrja á úrbótunum. Veiði-
menn hafa talað um seiðasleppingar,
smáseiðasleppingar, sumaralin seiði,
og nú síðast gengu tveir þekktir
veiðimenn fram fyrir skjöldu og rit-
uðu blaðagreinar þar sem þeir
stungu upp á því að sleppa göngu-
seiðum í árnar til að styrkja árnar á
meðan unnið væri úr vandamálun-
um. Annar þessara manna var Lúð-
vík Gissurarson sem hefur mikla
reynslu í þeim efnum frá ræktunar-
starfí sem hann var hvatamaður að í
Eystri-Rangá ásamt syni sínum Ein-
ar fyrir um áratug síðan eða svo.
Sem kunnugt er hefur Rangánum
verið breytt úr sjóbirtingsveiðiám í
sterkar laxveiðiár með sleppingu
gönguseiða í hafbeit. Hinn var Rafn
Hafnfjörð sem taldi að samhliða
gönguseiðasleppingum ætti að
fækka stöngum og minnka kvóta
veiðimanna. Þær raddir hafa einnig
heyrst að réttast væri að hið um-
deilda íyrirbæri „veiða-sleppa“ ætti
hvergi betur við heldur en í „sjúkri
á“, eins og margur hefur orðið til að
kalla Elliðaárnar í ræðu og riti síð-
ustu tvö árin.
Rannsóknirnar sjálfar
Gefum aðeins gaum rannsóknunum
sem hófust á árinu 1996 og hafa stað-
ið síðan. Rannsakað var vatnafar
svæðisins og enn fremur botndýralíf.
Rannsakaður var þéttleiki og sam-
setning botndýra á mismunandi árs-
tíðum og svæðum í Elliðaánum og
Hólmsá. Sérstök áhersla var lögð á
að kanna áhrif hvers kyns röskunar
á fyrrgreinda þætti. Fram kemur að
„framvinda botndýrasamfélagsins
eftir þurrkun árfarvegs að vetrarlagi
1996 neðan Arbæjarstíflu var hlið-
stæð og eftir flóðin 1982.“
Síðan stendur þetta: „Marktækur
munur var á þéttleika botndýra ofan
og neðan útrásar göturæsis við
Nautavað. Þéttleiki botndýra var
minni neðan útrásarinnar og einnig
fundust færri tegundir og hópar
botndýra neðan útrásarinnar."
Einnig stóð: „Þrátt fyrir að þétt-
leiki bitmýs og rykmýs væri nokkuð
breytilegur milli ára á tímabilinu
1990 til 1996, varð ekki marktæk
aukning eða minnkun á þéttleika
þessara skordýra á tímabilinu. Því
má álykta að umhverfisbreytingar
sem kunna að hafa orðið á tímabilinu
hafa hvorki leitt til hnignunar né
vaxtar bitmýs- eða rykmýsstofna í
Hólmsá eða Elliðaánum. Út frá þeim
niðurstöðum sem hér hafa verið
ræddar verður ekki séð að þéttleiki
botndýra í Elliðaánum hafi breyst
við landnám kísilþörungsins D.
geminata. Því er full ástæða til að
fylgjast með hugsanlegum þörungs-
ins á botndýrasamfélög ánna til
lengri tíma.“
Og enn fremur: „Endurteknar
rennslistruflanir leiða því til þess að
samfélög botndýra verða mun eins-
leitari en ella. Því væri æskilegt að
viðhaldið væri lágmarksrennsli í far-
vegi ánna og komist hjá því að
þurrka upp langa hluta árfarvegar-
ins.“
Og loks: „Frekari athugana er
þörf til að sannreyna frekar þær nið-
urstöður sem hér hafa verið kynntar.
Þannig er mikilvægt að sýni verði
tekin við fleiri útrásir og metið hve ■
langt áhrifanna gætir frá þeim.
Einnig þarf að afla upplýsinga um
hvaða efni flæða í Elliðaárnar. Þar
sem vísbendingar um neikvæð áhrif
á dýralíf liggja fyrir og litlar upplýs-
ingar eru tiltækar um hvaða efni
renna út í Elliðaárnar þá er óráðlegt
að auka við götuafrennsli í árnai'.“
Laxastofninn gefur eftir
Veiðimálastofnun rekur í skýrsl- U
unni sögu laxveiði og laxgengdar í f
árnar. Nefnir að sveiflur í gengd og
veiði hafi sýnt góða og örugga fylgni
við nágrannaárnar Leirvogsá og
Laxá í Kjós, allt þar til allra síðustu
árin, að Elliðaárnar hafa skorið sig
úr. Sérfræðingar stofnunarinnar
nefna hugsanlegar ástæður fyrir
minnkandi laxgengd í níu liðum, en
taka fram að engin afgerandi skýr
svör liggi fyrir. Hér verða raktir lið-
irnir níu.
1) Endurheimtur úr sjó hafa verið
lágar síðustu tvö árin.
2) Kýlaveiki kom upp í ánum árið
1995 og þá voru þeir seiðaárgangar í
ánni sem gefa veiði þessi árin. Það
gæti jafnvel verið orsök fyrir lélegri
endurheimtum.
3) Eldisfiskur kom í ámar í mikl-
um mæli frá 1985-1996 með tilheyr-
andi erfðablöndun.
4) Gönguseiðin hafa verið færri og i
yngri að meðaltali þegai' þau hafa
gengið til sjávar þessi árin og rann-
sóknir hafa sýnt að yngri seiði skila jP
minni endurheimtum.
5) Vegna kýlaveikinnar var hrygn-
ingarfiski eytt neðan Árbæjarstíflu i